Bosniya və Herseqovinada katolisizm
Bosniya və Herseqovinada katolik kilsəsi dünya Roma-Katolik kilsəsinin bir hissəsidir. Katolisizm ölkədə islam və pravoslavlıqdan sonra ən geniş yayılmış üçüncü dindir. The World Factbook-a əsasən, katoliklər ölkə əhalisinin təxminən 15% -ni təşkil edirlər.[1]. 2005-ci ildə catholic-hierarchy.org veb saytına görə, ölkədəki katoliklərin sayı təxminən 464 min nəfər (əhalinin 15,5%) idi.[2] Bosniya katoliklərinin əksəriyyəti etnik xorvatlardır. Katolik əhalinin böyük əksəriyyəti latın ayininə aiddir; az sayda Yunan Katolik icması da var.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xristianlıq müasir Bosniya və Herseqovina ərazisində 5-6-cı əsrlərdə yayılmışdır. Bu dövrdə burada Solin (müasir Split) arxiyeparxiyasına bağlı bir neçə yeparxiya quruldu.[3] XI-XII əsrlərdə Bosniya üzərindəki hakimiyyət Bizansdan Macarıstan krallığına keçdi, burada həm katoliklər, həm də pravoslavlar yaşayırdı. Əsas katolik ərazilər Bosniyanın şimal və mərkəzi sayılırdı. Bu dövrdə, Bosniyada katoliklik və pravoslavlıqla yanaşı, boqomilçilik də geniş yayılmışdı. XIII əsrdə, bir neçə səlib yürüşlərindən sonra boqomilçilik ümumiyyətlə yatırıldı.[3] 1250-ci ildə Macarıstan yenidən Bosniyanı ələ keçirdi. 1377-ci ildə I Tvrtko özünü Bosniya kralı elan edənə qədər yüz il boyunca Bosniya Macarıstana tabe olan bir katolik ölkəsi oldu. XIV əsrin sonunda qonşu Serbiya və Xorvatiya torpaqları hesabına genişlənən Bosniya, böyük bir Slavyan dövlətinə çevrildi. Ölkə əhalisi kəskin şəkildə artdı və çoxmillətli və çoxkonfessional oldu.
XV əsrin ikinci yarısında Bosniya və Herseqovina türklərin hakimiyyəti altına düşdü. Əhalinin kütləvi islamlaşması başlasa da yerli əhalinin bir hissəsi xristian olaraq qaldı və türk hakimiyyəti onlara qarşı sərt bir ayrı-seçkilik siyasəti yürüdürdü.[4]
1878-ci ildən Bosniya Avstriya-Macarıstanın tərkib hissəsinə daxil oldu, ancaq 4 əsrə yaxın islamlaşma əhalinin əhəmiyyətli bir hissəsinin islam dininə etiqad etməsinə səbəb oldu. Ölkə əhalisi etno-konfessional olaraq üç qrupa ayrıldı: müsəlman bosniyalılar, pravoslav serblər və katolik xorvatlar. 1879-cu il tarixli Avstriya siyahıyaalınmasına görə, əhalinin 42,88%-ı pravoslav, 38,75%-ı müsəlman və 18,08%-ı katolik idi.[4]
1992-1995-ci illərdə baş verən Bosniya müharibəsi etno-konfessional mənzərədə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb oldu, xüsusən Bosniya xorvatlarının müstəqil Xorvatiyaya kütləvi köçü səbəbiylə ölkədəki katoliklərin nisbəti azaldı. Döyüşlər zamanı bir çox katolik kilsəsi məhv edildi.
20-ci əsrin sonunda Bosniyanın Medjuqoryekəndi məşhurluq qazandı; rəvayətə görə, burada İsanın anasına aid hadisələr baş verirdi. Bu fenomenlərin Müqəddəs Taxt tərəfindən tanınmamasına baxmayaraq[5], Medjuqoryehər il yüz minlərlə inanan tərəfindən ziyarət edilən böyük zəvvar mərkəzinə çevrildi.
Quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ölkədəki Katolik Kilsəsi struktur olaraq Vrhbosna arxiyeparxiyası (mərkəzi Sarayevodadır) və ona tabe olan üç yeparxiyaya (Banya Luka, Mostar Duvno və Trebinye Mrkan) bölünür.[6] Trebinye Mrkan yeparxiyası Mostar-Duvno yeparxiyası ilə əlaqələndirilir və Mostar yepiskopu tərəfindən idarə olunur.[6] Bundan əlavə, qonşu Şimali Makedoniyada olan Skopye Roma Katolik yeparxiyası da Sarayevo arxiyepiskopluğuna tabedir.[7] Ölkənin yunan katolikləri Xorvat Yunan Katolik Kilsəsinə tabedirlər (Krijevets yeparxiyası).[8]
1990-cı ildən bəri Vrhbosna arxiyeparxiyasına kardinal Vinko Puliç rəhbərlik edir.[7] Bosniya və Herseqovinanın Vatikanla diplomatik əlaqələri mövcuddur, 2012-ci ildən etibarən arxiyepiskop Luici Petsutto Bosniya və Herseqovinada apostol nuntsidir.[9]
8 dekabr 1994-cü ildə Bosniya və Herseqovina Katolik Yepiskopları Konfransı quruldu.[10] 2011-ci ilin fevral ayında Bosniya və Herseqovinada hərbi ordinariat quruldu, rəhbəri Tomo Vukşiç oldu.[11]
Yeparxiya statistikası (2004-cü il məlumatları)[12]:
| Yeparxiya | Statusu | Mitropoliya | Katoliklər sayı | Keşiş sayı | Prixod sayı | Rəhbəri | Kafedral sobor | |
| Vrhbosna arxiyeparxiyası | Vrhbosna | Митрополия | 215 000 | 324 | 148 | kardinal Vinko Puliç | Müqəddəs İsa Qəlbi Katedralı, Sarayevo | |
| Banya Luka Roma-Katolik yeparxiyası | Banja Luka | Yeparxiya | Vrhbosna | 40 000 | 68 | 48 | Franyo Komaritsa | Müqəddəs Bonaventura Katedrali, Banya Luka |
| Mostar Duvno yeparxiyası və Trebinye Mrkan yeparxiyası | Mostar-Duvno, Trebinje-Mrkan | Yeparxiya | Vrhbosna | 208 000 | 229 | 81 | Ratko Periç | Müqəddəs Məryəm Katedrali, Mostar |
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Всемирная книга фактов". 2018-03-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ "Статистика сайта catholic-hierarchy.org". 2016-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ 1 2 ""Bosnia and Herzegovina" //Catholic Encyclopedia. 1913". 2017-06-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ 1 2 «Босния и Герцеговина» //Католическая энциклопедия. Т.1. М.:2002. Ст. 705—708
- ↑ "В Ватикане выражают скепсис по поводу якобы происходящих в боснийском Меджугорье «явлений» Богородицы". 2014-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ 1 2 "Bosnia and Herzegovina. Current Dioceses". 2010-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ 1 2 "Archdiocese of Vrhbosna {Sarajevo}". 2014-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ "Križevačka eparhija". 2015-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-01.
- ↑ "Nunciature to Bosnia-Herzegovina". 2014-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ "Biskupska konferencija Bosne i Hercegovine". 2014-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ "Military Ordinariate of Bosnia and Herzegovina, Military". 2014-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.
- ↑ "catholic-hierarchy.org". 2010-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02.