Məzmuna keç

Boudikka

Vikipediya, azad ensiklopediya
Boudikka
irl. Boudīka
lat. Voadicea
Doğum tarixi təq. 30
Vəfat tarixi 61 və ya 62[1]
Vəfat səbəbi zəhərlənmə[d]
Uşağı 2
Fəaliyyəti hərbi lider, rəhbər, müqavimət döyüşçüsü
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Boudika və ya Boudikka (/ˈbuːdɪkə, boʊˈdɪkə/, (Britt dilində *boudi "qələbə, qazanmaq" + *-kā "sahib olan" şəkilçisi, yəni "Qalib Qadın" mənasında, Latın salnamələrində Boadicea və ya Boudicea kimi, Uels dilində isə Buddug) – qədim Britaniya İkeni tayfasının kraliçası olub və eramızın 60 və ya 61-ci illərində Roma İmperiyasının işğalçı qüvvələrinə qarşı uğursuz üsyana rəhbərlik etmişdir. Boudika Britaniya milli qəhrəmanı və ədalət, müstəqillik uğrunda mübarizənin simvolu hesab olunur.

Boudikanın həyat yoldaşı Prasutaqus, iki qızının atası olmaqla, nominal olaraq Romanın müstəqil müttəfiqi kimi hakimiyyət sürürdü. O, vəsiyyətində krallığını qızları və Roma imperatoru arasında bölüşdürmüşdü. Lakin o, öldükdən sonra vəsiyyəti nəzərə alınmadı, krallıq ilhaq edildi və əmlakı müsadirə olundu. Roma tarixçisi Publi Korneli Tasitun məlumatına görə, Boudika qamçılanmış, qızları isə zorlanmışdır.[2] Tarixçi Dion Kassinin yazdığına görə, əvvəlki imperatorun verdiyi bəxşişlər Britaniyanın nüfuzlu şəxslərindən geri alındı və Roma maliyyəçisi və filosofu Lusi Anney Seneka istəksiz brittlərə zorla verdiyi borcları geri tələb etdi.

Eramızın 60/61-ci illərində Boudika İkenilər və digər Britaniya tayfalarına rəhbərlik edərək üsyan qaldırdı. Onlar əvvəllər Trinovant tayfasının paytaxtı olmuş, lakin o dövrdə Roma əsgərlərinin təqaüdə çıxmış veteranları üçün koloniya sayılan Kamulodunumu (müasir Kolçester) məhv etdilər. Üsyan xəbərini eşidən Roma valisi Qay Suetonius Paulinus Mona (müasir Anglsi) adasından tələsik Londiniuma (o zaman 20 illik ticarət məntəqəsi idi və üsyançıların növbəti hədəfi sayılırdı) gəldi. O, şəhəri müdafiə edə bilməyəcəyini anlayaraq tərk etdi. Boudikanın ordusunun doqquzuncu ispan legionu bölməsini məğlub edərək Londinium və Verulamiumu yandırdı. Ümumilikdə, Boudikanın tərəfdarları təxminən 70,000–80,000 Roma əsgərini və brittlərı öldürdülər. Bu arada Suetonius qüvvələrini yenidən təşkil etdi, ehtimal ki, Qərbi Midlenddə və sayca az olmasına baxmayaraq, brittlərə qarşı qəti qələbə qazandı. Qısa müddət sonra Boudika ya intihar etdi, ya da xəstəlikdən öldü. 60/61-ci illərin bu böhranı imperator Neronu bütün Roma qoşunlarını Britaniyadan çıxarmaq barədə düşünməyə vadar etdi, lakin Suetoniusun Boudika üzərində qələbəsi Roma nəzarətini təsdiqlədi. Bu hadisələrə maraq İngilis intibahı dövründə yenidən canlandı və Viktoriya dövründə Boudikanın məşhurluğuna, eləcə də Britaniyada mədəni simvol kimi tanınmasına səbəb oldu.

Tarixi mənbələr

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Dion Kassi
Publi Korneli Tasit

Boudikanın Roma İmperiyasına qarşı üsyanı klassik antik dövrə aid üç Roma tarixçisi tərəfindən yazılmış dörd əsərdə qeyd olunur: Tasitin Aqrikola (təxminən 98-ci il) və Annallar (təxminən 110-cu illər) əsərlərində; Suetoniusun Sezarların həyatı (121-ci il)[3] əsərində üsyana qısa bir istinadda; və ən uzun təsvir isə Dion Kassinin Roma imperiyasının tarixi (təxminən 202–235-ci illər) əsərində yer alır.[4]

Tasit üsyandan bir neçə il sonra yazmışdır, lakin onun qayınatası Qney Yulius Aqrikola hadisələrin canlı şahidi olmuş, çünki o, həmin dövrdə Suetonius Paulinusun rəhbərliyi altında Britaniyada tribun kimi xidmət etmişdi.[5]

Dion Kassi isə Roma şəhəri və imperiyası haqqında tarixini Boudikanın ölümündən təxminən 140 il sonra yazmağa başlamışdır. Onun əsərinin böyük bir hissəsi itib və Boudika haqqında olan hissə yalnız XI əsr Bizans rahibi İoann Ksifilinusun xülasəsində qorunub saxlanılmışdır.[6][7]

Dion Kassi Tasitdən daha təfərrüatlı və dramatik təsvirlər verir, lakin ümumilikdə onun məlumatlarının tez-tez uydurma olduğu düşünülür.

Həm Tasit, həm də Dion Kassi Boudikanın döyüş nitqlərinə dair təsvirlər vermişlər, lakin onun sözlərinin həyatda olduğu müddətdə yazıya alındığı ehtimal edilmir.[5][4][8] Bu nitqlər, əslində, oxuculara qarşı tərəflərin tələbləri və müharibəyə yanaşmaları arasında müqayisə aparmaq imkanı yaratmaq və romalıları düşmənlərindən mənəvi baxımdan üstün göstərmək üçün uydurulmuşdur. Bununla belə, bu təsvirlər Boudikanın vətənpərvər obrazının formalaşmasına və onun əfsanəvi bir fiqur kimi tanınmasına kömək etmişdir.[9][10]

Tarixçilərin böyük əksəriyyəti Boudikanı tarixi şəxsiyyət kimi qəbul edir, lakin kiçik bir qrup tədqiqatçı onun mövcudluğunu şübhə altına alır. Onlar bunu, onun haqqında dövrümüzə çatan müasir mənbələrin azlığı və arxeoloji sübutların olmaması ilə izah edirlər.[11]

Filmlərdə və televiziya verilişləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Boudikka (1927), Britaniya istehsalı olan səssiz tarixi film, rejissor: Sinkleyr Hill, baş rolda: Fillis Nilson-Terri.
  • Döyüşçü kraliça (1978), Britaniya televiziya serialı, yaradıcısı: Martin Mellett, baş rolda: Sian Fillips.
  • Boudikka (2003), Britaniya bioqrafik-tarixi televiziya filmi, rejissor: Bill Anderson, baş rolda: Aleks Kinqston.
  • Boudikka (2023), Britaniya istehsalı olan aksiya-dram filmi, rejissor: Cessi V. Conson, baş rolda: Olqa Kurilenko.

Musiqidə

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • "Boudikka" (1987), Enyanın Enya adlı albomundan bir mahnı, BBC Records (Böyük Britaniya) və Atlantic Records (ABŞ) tərəfindən buraxılmışdır.

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ A Historical Dictionary of British Women (ing.). 2 Routledge, 2003. P. 59. ISBN 978-1-85743-228-2
  2. ↑ Tacitus. The Annals. 2019-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-20.
  3. ↑ Suetonius. Lives of the Caesars, Book VI: Nero // Suetonius (latın və ingilis). 2. Rolfe, John Carew tərəfindən tərcümə olunub. Cambridge, Massaschsetts: Harvard University Press. 1914. səh. 157. OCLC 647029284. 2024-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-20 – HathiTrust vasitəsilə. "... a disaster in Britain where two important towns were sacked and great numbers of citizens and allies were butchered; ...
  4. ↑ 1 2 Hingley, Unwin, 2006. səh. 52–53
  5. ↑ 1 2 Hingley, Unwin, 2006. səh. 42–43
  6. ↑ Vandrei, 2018. səh. 4
  7. ↑ Grant, Michael. Greek and Roman Historians: Information and Misinformation. London: Routledge. 1995. 104–105. ISBN 0415117704.
  8. ↑ Adler, Eric. "Boudica's Speeches in Tacitus and Dio". The Classical World. 101 (2). 2008: 173–195. doi:10.1353/clw.2008.0006. ISSN 0009-8418. JSTOR 25471937.
  9. ↑ Hoffman, Birgitta. The Roman Invasion of Britain: archaeology versus history. Barnsley, UK: Pen & Sword Books Limited. 2019. səh. 12. ISBN 978-15267-5-663-3.
  10. ↑ Newark, Timothy. Women Warlords: an illustrated military history of female warriors. London: Blandford. 1989. səh. 86. ISBN 978-07137-1-965-9.
  11. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2025-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-20.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Boudikka&oldid=8096258"