Bruney dilləri
| Bruney dilləri | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Təsnifatı | |
| Dil kodları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.jpg)
Bruney dilləri — Cənub-Şərqi Asiyada yerləşən Bruney Darüssəlamda danışılan rəsmi, yerli və icma dillərinin ümumi toplusudur. Ölkədə standart malay dili rəsmi statusa malik olsa da, burada bir neçə yerli və etnik azlıqlara məxsus dillər də geniş şəkildə istifadə olunur. Bundan əlavə, ingilis dili və çin dilləri də sosial, iqtisadi və təhsil sahələrində əhəmiyyətli yer tutur.[1]
Rəsmi dil
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bruneyin rəsmi dili standart malay dilidir. Bu dil Malayziya və İndoneziya ilə ortaq olan Malakka dialekti əsasında formalaşıb. Malay dili 1959-cu il Konstitusiyasının qəbul edilməsi ilə rəsmi status almışdır. Malay dili dövlət idarəçiliyində, təhsildə və qanunvericilikdə əsas ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə olunur.[2]
Bruneydə danışılan yerli malay dili — Bruney malay dili isə gündəlik ünsiyyətdə daha geniş yayılmışdır. Bu dialekt standart malay dilindən leksik və fonetik baxımdan fərqlənir və ölkə əhalisinin əksəriyyəti tərəfindən ana dili kimi istifadə olunur.[3][4]
Yerli dillər
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bruneydə yaşayan yerli icmaların dilləri də ölkənin dil mənzərəsinin ayrılmaz hissəsidir. Bu dillər əsasən ölkənin qeyri-malay etnik azlıqları tərəfindən istifadə olunur:[5]
Belait dili
[redaktə | vikimətni redaktə et]Belait dili Bruneyin Belait bölgəsində danışılır. Avstroneziya dillər qrupuna aiddir və hazırda nəsli kəsilməkdə olan dillər siyahısındadır. Gənc nəsillər arasında istifadəsi azalmışdır.[6]
Dusun dili
[redaktə | vikimətni redaktə et]Dusun dili əsasən Tutonq bölgəsində Dusun xalqı tərəfindən istifadə olunur. Bu dil də təhlükə altında olan dillərdən sayılır və daha çox yaşlı nəsil tərəfindən danışılır.
Kedayan dili
[redaktə | vikimətni redaktə et]Kedayan dili, Bruney malay dilinə yaxın olan başqa bir dialekt kimi qəbul edilir.[7] Bu dil Sabah və Saravak bölgələrində də danışılır.[8]
Murut dili
[redaktə | vikimətni redaktə et]Murut dili Bruneydə az sayda insan tərəfindən istifadə olunur. Bu dil Murut etnik azlığına mənsub şəxslər arasında qorunur.
İcma dilləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]İngilis dili
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bruneydə ingilis dili ikinci mühüm dil sayılır.[9] Təhsil sistemində geniş istifadə olunur və bəzi sahələrdə əsas tədris dili funksiyasını daşıyır. Eyni zamanda turizm, biznes və texnologiya sahələrində də geniş yayılmışdır.[10]
Çin dilləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Çin mənşəli əhali arasında aşağıdakı dillər istifadə olunur:
- Mandarin
- Hokkien
- Kanton
Bu dillər daha çox ailə içində və icma tədbirlərində danışılır. Çin məktəblərində və mədəniyyət mərkəzlərində də istifadə olunur.
Ərəb dili
[redaktə | vikimətni redaktə et]İslam dininin dövlət dini olduğu Bruneydə ərəb dili əsasən dini tədris və ibadət məqsədilə öyrədilir və istifadə olunur. Məscidlərdə, dini məktəblərdə və Quran kurslarında ərəb dili öyrədilir.
Dil siyasəti
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bruney hökuməti malay dilini milli identikliyin əsası kimi görür və onun qorunması və təşviqi üçün tədbirlər həyata keçirir. Eyni zamanda ingilis dilinin də beynəlxalq aləmdə rəqabətə davamlılıq baxımından öyrənilməsi təşviq olunur.[11] Yerli dillərin qorunması üçün isə bəzi mədəni layihələr mövcuddur, lakin bu dillərin əksəriyyəti təhlükə altındadır.
Həmçinin bax
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Malay dili
- Bruney
- İngilis dili
- Avstroneziya dilləri
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Language and Literature Bureau Brief History Arxiv surəti 2 may 2007 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2 may 2007 at the Wayback Machine - retrieved 20-04-2007
- ↑ Hussainmiya, B. A. (2001). The Brunei constitution of 1959: An inside history, 2nd ed. Bandar Seri Begawan: Brunei Press.
- ↑ Jones, G. M. (2016). Changing patterns of education in Brunei: How past plans have shaped future trends. In Noor Azam H-O., J. McLellan & D. Deterding (Eds.), The use and status of Language in Brunei Darussalam (pp. 267-278). Singapore: Springer.
- ↑ Clynes, A., & Deterding, D. (2011). Standard Malay (Brunei). Journal of the International Phonetic Association, 41, 259–268.On-line Version Arxiv surəti 12 fevral 2022 tarixindən Wayback Machine saytında DOI:10.1017/S002510031100017X
- ↑ Ferguson, C. A. (1959). Diglossia. Word, 15, 325-340.
- ↑ "Brunei". Ethnologue. 7 mart 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 may 2025.
- ↑ Faahirah, R., & Deterding, D. (2019). The pronunciation of Kedayan, South East Asia, 19, 78–85. On-line Version Arxiv surəti 24 iyul 2024 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ DBPB (2006). Kamus Kedayan-Melayu Melayu-Kedayan. Berakas: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei.
- ↑ Deterding, D., & Salbrina, S. (2013). Brunei English: A New Variety in a Multilingual Society. Dordrecht: Springer.
- ↑ Wood, A., Henry, A., Malai Ayla Hj Abd., & Clynes, A. (2011). English in Brunei: "She speaks excellent English" – "No he doesn't". In L. J. Zhang, R. Rubdy & L. Alsagoff (Eds.), Asian Englishes: Changing Perspectives in a Globalized World (pp. 52–66). Singapore: Pearson.
- ↑ Hjh Masmahirah Hj Mohd Tali (2016). Courtroom discourse: A case study of the linguistic strategies in Brunei courtooms. In Noor Azam H-O., J. McLellan & D. Deterding (Eds.), The use and status of Language in Brunei Darussalam (pp. 135-163). Singapore: Springer.