Cəbəllüttariqin ələ keçirilməsi

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Cəbəllütariqin ələ keçirilməsi səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Cəbəllüttariqin ələ keçirilməsi
İspaniya mirası uğrunda müharibə
Cəbəllüttariq limanı, təqribən 1704-cü il
Cəbəllüttariq limanı, təqribən 1704-cü il
Tarix 1–4 avqust 1704-cü il[1]
Yeri Cəbəllüttariq, İspaniya
Nəticəsi Cəbəllüttariq qalasının müttəfiq qüvvələr tərəfindən ələ keçirilməsi
Münaqişə tərəfləri

İspaniya İspaniya

İngiltərə
Hollandiya[2][3]

Komandan(lar)

İspaniya Don Dieqo de Salinas

Corc Ruk
Darmştat şahzadəsi Georq Hessen

Tərəflərin qüvvəsi

430[4]

2,000
63 döyüş gəmisi[5][6]

İtkilər

təqribən 60 ölü, 200 yaralı[7]

təqribən 280 ölü və yaralı

Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Cəbəllüttariqin ələ keçirilməsi — 31 iyul - 4 avqust 1704-cü il tarixlərində İspaniya mirası uğrunda müharibə zamanı İspaniyanın Cəbəllüttariq qalasının ələ keçirilməsi ilə bitən müttəfiq İngiltərə-Hollandiya donnanmasının əməliyyatı. Bu əməliyyatdan sonra İspaniya birdəfəlik Cəbəllüttariqi itirdi.

İspaniya mirası uğrunda müharibənin əvvəlindən ingilis-holland ittifaqı Cəbəllüttariq boğazına nəzarət etmək və Aralıq dənizinin qərbindəki Fransız donanmasına qarşı dəniz əməliyyatlarını asanlaşdırmaq üçün Pireney yarımadasında uyğun bir liman axtarırdı. Kadisi ələ keçirmək cəhdi 1702-ci ilin sentyabrında uğursuzluqla sona çatdı. Lakin ittifaq donanmasının həmin il oktyabr ayında Viqo körfəzindəki müvəffəqiyyətli dəniz basqınından sonra iki dəniz ölkəsi Hollandiya və İngiltərənin birləşmiş donanmaları bölgədə mühüm qüvvə oldular. Bu qələbə Portuqaliya Kralı II Pedronun Fransa və Burbonların nəzarətində olan İspaniya ilə mütəffiqliyini kəsməsinə və 1703-cü ildə Böyük İttifaqa daxil olmasına səbəb oldu. Bu ittifaqın mənafeyinə uyğun gəlirdi. Çünki İttifaq donanması Lissabon limanına girişdən istifadə edərək Aralıq dənizində rahat hərbi kampaniya aparırdı. İspaniya taxtına yiyələnmək uğrunda Avstriya Habsburqlarını namizədi VI Karl da mübarizə aparırdı.

Hesse-Darmştat şahzadəsi Georq Hessen bölgədə Habsburq sülaləsinin maraqlarını təmsil edirdi. 1704-cü ilin mayında Böyük İttifaq donanmasının komandanı şahzadə Georq və admiral Corc Ruke VI Karlın adından Barselona limanına hücum etsələrdə onu tuta bilmədilər. Daha sonra Ruke müttəfiqlərinin Kadizi tutmaq üçün bir daha cəhd göstərməsi üçün ona edilən təzyiqlərdən yayınmağı bacardı. Uğursuz döyüşlərini kompensasiya etmək üçün İttifaq komandanları İspaniyanın cənub sahillərində yerləşən kiçik bir liman qəsəbəsi olan Cəbəllüttariqin ələ keçirilməsinə qərar verdilər. Aramsız top atəşlərindən sonra şəhər ingilis krallıq donanması və holland dənizçiləri və dənizçiləri tərəfindən işğal edildi. Qubernator Dieqo de Salinas avqustun 4-də Cəbəllüttariq və kiçik qarnizonunu təslim etməyi qərara aldı. Üç gün sonra şahzadə Georg VI Karlın adına Avstriya və İspaniya Habsburqlarının qoşunları ilə qəsəbəyə girdi.

Böyük İttifaq İspaniya taxtında kral olaraq V Filppi VI Karlla əvəzləmək məqsədi uğursuzluqla nəticələndi. Lakin müharibənin və Utrext sülhünün nəticələrinə görə Cəbəllüttariq Böyük Britaniyaya verildi.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Admiral Corc Ruke (1650-1709). Maykl Dahlın rəsmi.
Darmştat şahzadəsi Georq Hessen (1670–1705). Şahzadə Georq Pireney yarımadasında imperatorun nümayəndəsi və İngiltərə-Hollandiya qüvvələrinin nominal komandanı idi.
1704-cü ilavqustun 1-3-də Cəbəllüttariqə hücum. Darmştat şahzadəsi Georq avqustun 6-da qəsəbəyə girdi, lakin Cəbəllüttariqə tam nəzarət ingilislərin əlinə keçdi.

İspaniya mirası uğrunda müharibəyə girərkən İngiltərə digər məqsədləri ilə yanaşı İspaniyanın Aralıq dənizi sahillərindəki limanları da əldə etmək istəyirdi. Portuqaliya ilə bağlanan müqavilə ingilislər üçün Lissabon və Porto limanlarını açdı, lakin Portuqaliya (rəsmi olaraq bitərəf qalsa da) yeni müharibədə silahlı qarşıdurma zamanı əsas döyüşlərin baş verdiyi Aralıq dənizindəki dəniz bazalarını itirən Böyük Britaniya ilə döyüşən Fransaya dəstək verdi.[8]

1702-ci il mayın 30-da admiral Corc Rukun və Darmştat şahzadəsi Georq Hessenin komandanlığı altında 13.800 nəfərlik heyət ilə 30 ingilis və 20 holland döyüş gəmisi Torbey limanından yola çıxdı. İspaniya sahillərinə gedən eskadranın məqsədi cənubda ingilis donanması üçün həbri baza limanı təmin etmək idi. Həmçinin ona Brest və Toulonda yerləşən Fransanın Atlantik okeanı və Aralıq dənizi eskadralarının hərəkətinə mane olmaq üçün Kadis limanını ələ keçirmək əmri verildi.

Kadisin tutulması əməliyyatı 1702-ci il 23 avqust - 25 sentyabr aralığında davam etdi. İngilislər ləng və tərəddüdlə hərəkət edirdilər. Böyük çətinliklə sentyabr ayının ortalarına qədər onlar Kadisin bayır qalalarına - Santa Katarina və Santa Mariyaya desant çıxararaq tutmağı bacardılar. İngilislərin yerli əhalini qorumaq vədlərinə və kral seçilməsində ispanlara kömək etmək kimi söz vermələrinə baxmayaraq, Darştat şahzadəsinin qoşunu Kadis yaxınlığında qarət və rekvizitlərlə məşğul olmağa başladı. Sonda admiral Ruk qoşunları yenidən gəmilərə doldurmağa və mühasirəni dayandırmağa qərar verdi. Müttəfiqlərin donanması 14 milyon peso dəyərində külçə ilə yüklənmiş İspaniya "gümüş donanmasını" yandırmağı bacardığı Viqoya doğru getdi. İngilislər zəngin qənimət ələ keçirməyi bacardılar, ancaq ispanlar hücumdan əvvəl qiymətli daş-qaşların çox hissəsini boşaltmağa müvəffəq olmuşdular. Buna baxmayaraq, admiral parlament tərəfindən sərt şəkildə tənqid olundu, çünki donanma qışı keçirmək üçün İngiltərəyə dönmək məcburiyyətində qaldı.[9]

Aralıq dənizi sahillərinə ilk yürüş[redaktə | mənbəni redaktə et]

1703-cü il kampaniyasında admiral Şovellin komandanlığı altında Aralıq dənizinə 35 ingilis və 12 holland gəmisindən ibarət bir donanma göndərildi. Donanma yalnız iyul ayının ortalarında yola çıxdı, vəzifəsi əsasən zəngin ticarət donanmasının (230 ticarət gəmisinə qədər) təhlükəsiz şəkildə Smirnaya və geri qayıtmasını təmin etməkdən ibarət idi. Bundan əlavə, admirala bir sıra ikinci dərəcəli tapşırıqlar verilmişdi, məsələn: Avstriyaya Adriatik dənizi boyunca tədarüklər çatdırmaq; Venesiya və Toskananı ciddi şəkildə bitərəfliyini qorumağa məcbur etmək; Mavritaniya ölkələrini Fransaya qarşı mübarizə aparmağa qaldırmaq; əlverişli şəraitdə Tulon, Kadis və digər limanlara hücum etmək. Noyabrın 16-da tapşırığı bitirdikdən sonra müttəfiqlərin eskadrilyası İngiltərəyə, Vayt adasına mallarını gətirən gəmiləri gətirdi. Lakin Donsdakı şiddətli və uzun sürən fırtına əsnasında heyəti 1500 nəfər olmaqla 9 döyüş gəmisi və 4 kiçik gəmini itirdi. Demək olar ki, qalan bütün digər gəmilər də ciddi şəkildə zərər gördülər. İngilislərin dəniz qüvvələri hollandların iştirakı olmadan, Rukun komandanlığı altında bir sıra tapşırıqları yerinə yetirdilər. Onlar fransız gəmilərini Fransa limanlarından çıxmağa qoymurdular. Fransız donanmasını limanlarda tutmaq üçün Fransa sahillərini daim təzyiq altında saxlayırdılar və düşmənin ticarətini məhv edirdilər. Ciddi heç bir əhəmiyyətli tapşırıq yerinə yetirilmədi. Ruk sakitcə limanda gəmisində lövbərdə idi və heç bir ciddi tədbirlər görmürdü. Yalnız qovulacağı ilə təhdid edildikdən sonra müəyyən bir məqsəd olmadan açıq dənizə çıxdı.

Bu arada İspaniya kralı taxtına iddiaçı olan Avstriya herqersoqu Karl (III Karl) müttəfiq qoşunların Lissabona desant çıxarması şərti ilə Fransaya qarşı ittifaqa qoşulan Portuqaliyanın köməyi ilə hakimiyyətə sahib çıxmalı idi.[8] Eyni zamanda, İngiltərə Portuqaliya ilə Metuen müqaviləsi adlanan əhəmiyyətli bir ticarət sazişi imzaladı və hər iki tərəfin istehsal etdikləri malların idxalını qarşılıqlı olaraq təşviq etməyi vəd etdi. Bunun sayəsində Portuqaliyadakı bütün ticarət tədricən ingilislərin əlinə keçdi və Portuqaliyanın özü əsrlər boyu Britaniya maraqları sahəsinə daxil oldu.[10]

1703-cü ilin oktyabrında Hollandiyada Corc Rukun eskadrilyası, Lisabona aparmaq üçün herqersoqu Karlı göyərtəsinə aldı. Hadisələrin bu cür inkişafını görən Savoyya, 1703-cü ilin sonunda Avstriya varisinin tərəfinə keçməyi qərara aldı və İngiltərənin müttəfiqi oldu.

1704-cü il fevralın 12-də Avstriya herqersoqu Karl Rokun gəmisində Lissabona gəldi, burada fevralın 15-də Avstriya imperatorunun oğlu Portuqaliya Kralı və ailəsi tərəfindən təntənəli şəkildə qəbul edildi. Bir az sonra admiral Şovellin gəmiləri Pireney yarımadasının sahillərində peyda oldu. İngiltərə-Holland eskadronunun sayı 78 döyüş gəmisinə çatmışdı. Onlarda 9 min nəfər döyüş heyəti daxil idi. Üstəlik eskadra 68 dəniz nəqliyyatı vasitəsini müşayiət edirdi. Qoşunların əsas hissəsini Portuqaliya sahillərinə çıxarmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu. Müttəfiqlər nəhayət, Pireney yarımadasında ilk limanlara sahib oldular, lakin tezliklə ingilislər vəziyyətin bütün etibarsızlığını və təhlükəsini başa düşdülər. Onlar öz müstəqil bazalarına ehtiyac duyurdular.[11]

Lissabona daxil olduqdan sonra Ruk, may ayının əvvəlində 33 döyüş gəmisi ilə Portuqaliyanın paytaxtını tərk etdi (Hessen-Darmşdat şahzadəsi Georqun tabeliyində olan alman muzdlular ilə)[12] və üç həftə sonra Barselonaya gəldi. Anjulu Filippin köməyi ilə Kataloniya canişini olan Fransisko de Velasko müttəfiq eskadronunu top atışlarıyla qarşıladı.[13] Sahilə uğursuz desant çıxarmaq cəhdindən sonra Ruk Tulona getdi, burada Tuluza qrafının yaxınlaşması xəbərini aldı; Ruk dərhal onu qarşılamağa getdi. Tezliklə yenidən Savoyanın qətiyyətsizliyi səbəbiylə müharibənin ağırlıq mərkəzinin yenidən İspaniyaya köçürülməsi lazım olduğu barədə gizli məktub aldı. Bu səbəbdən ona Portuqaliya və İspaniya krallarının sərəncamında olmaq əmri də verildi.[14]

Rukun kəşfiyyatçıları iki gün sonra fransızların yerini aşkar etdilər, ancaq fırtına onların qarşılaşmasını mümkünsüz etdi və Tuluza qrafı döyüşsüz Tulona girməyi bacardı. Bununla da Fransız eskadronları birləşdi.[15]

Ruk Lissabona geri döndü. Eyni zamanda admirallığın lordları iki il əvvəl ingilislərin tuta bilmədikləri Kadis limanını mütləq ələ keçirmək qərarı verdilər.[16]

Cəbəllüttariqə hücum[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngilis-holland eskadrası Cəbəllüttariq qarşısında.

1704-cü il iyun ayının sonunda Ruk Portuqaliyanın cənubunda Laqosda Şauvel ilə birləşdi. Atıq onun sərəncamında 60 gəmi var idi. Burada aldığı məktubda hər iki kralın sərəncamında olma əmri təsdiqləndi. Beləliklə o, Lissabona tərəf yönəldi. Orada Ruk təlimat istədi və sərəncamına quru qoşunları veriləcəyi təqdirdə, Aralıq dənizinə gedən yolda Kadisi tutmağa hazır olduğunu bildirdi. Eyni zamanda, su təchizatı doldurmaq üçün Malaqaya getdi və sonra Cəbəllüttariq boğazında manevr etməyə başladı. Cavab iyulun sonunda gəldi; Rukla razılaşırdılar, ancaq ona qoşun verə bilmədilər.[16]

İyulun 27-də müttəfiqlərin bundan sonra nə edəcəklərinə qərar vermək üçün flaqman Royal Katerina gəmisində hərbi şura keçirildi. Ruk, Şovell və şahzadə Georq 1800 nəfərlik qüvvənin Kadisi almaq üçün yetərli olmadığı barədə yekdil razılığa gəldilər. Çünki ispanlar son cəhddən sonra şəhərin müdafiəsini kifayət qədər möhkəmləndirmişdilər. Eyni zamanda, donanmanın sərbəst hərəkət imkanı Kraliça Annanın əmri ilə məhdudlaşdırılmışdı. Kraliça yalnız III Karlın və Portuqaliya Kralının icazəsi ilə hərəkət etməyi əmr etmişdi. Bununla bərabər kraliça Anna donanmadan qəti addımlar gözləyirdi. Belə bir vəziyyətdə, eskadronun flaqmanlarından biri - vitse-admiral Con Lik - Cəbəllüttariqin ələ keçirilməsini təklif etdi.

Likin ideyasını vitse-admiral Corc Binq böyük həvəslə dəstəklədi. Bu fikr Rok və şahzadənin də xoşuna gəldi. Ammka onlar güclü müdafiə divarlarına malik Cəbəllüttariqin alınmaz olduğunu yaxşı bilirdilər. Lakin kəşfiyyat məlumatlarına görə, orada demək olar ki, qoşun yox idi və təhcizatla bağlı ciddi problemlər yaranmışdı. Qida çatışmazlığı mövcu idi. Qəfil bir hücum halında müvəffəqiyyət təmin edilə bilərdi. Lakin birbaşa hücumun uğursuz olması halında müttəfiqlər şəhəri ac buraxmağa çalışmağa cəhd edəcəkdilər. Bundan əlavə, fransızların əsas qüvvələrinin yaxınlaşması halında donanmanın zəifləməsi riski yox idi.

O zaman Cəbəllüttariq qalasının şərq və cənub tərəfləri Cəbəllüttariq qayasına, qərbdən dənizə baxan nizamsız bir dördbucaq halında müdafiə tikilisi idi. Qalanın şimalında isə hələ də silahların yerləşdirilmədiyi qumlu təpəciklərlə əhatə olunmuş del Kastillo bastionu yerləşirdi. Əlavə olaraq, Cəbəllüttariqə girişi məhdudlaşdıran iki sədd Alxesiras buxtasına uzanırdı. Qalanın ən həssas nöqtəsi del Kastillo bastionu idi. Şəhərin bürcləri və qalası kifayət qədər möhkəmləndirilmiş, perimetri boyunca 150 top yerləşdirmək üçün yerlər yaradılmışdır. Bununla belə, Cəbəllüttariq qubernatoru Don Dieqo de Salinesin sərəncamında yalnız 147 əsgər və zəif silahlanmış 250 könüllü var idi. Cəbəllüttariqdən quruya qədər dənizə baxan 100 top qalaya yerləşdirmişdi, qayalar şəklində təbii maneələr və qalxma şəklində süni olanlar istisna olmaqla, hamısı praktiki olaraq müdafiəsiz idi, qalxmağın özü böyük problem yaradırdı. Barıt və qurğuşun ehtiyatı yaxşı idi, lakin top nüvələrinin tədarükü demək olar görülməmişdi. Yemək, xüsusən də su ilə təhcizat fəlakətli vəziyyətdə idi. Gücləndirməyə göndərilən 50 əsgərdən təxminən yarısı dərhal fərarilik etdi, qalanları isə böyük çətinliklər yaşadı.

Qalanın alınması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ser Corc Rukun heykəli, 2004-cü ildə Cəbəllüttariqin Britaniyanın tərkibində olmasının 300 illik yubileyi şərəfinə qoyulub.

1704-cü il avqustun 1-də 45 ingilis və 10 holland gəmisindən ibarət müttəfiq donanması Cəbəllüttariq qalalarına yaxınlaşdı. Gəmilərdən suya qayıqlar endirildi və təbil səsləri altında qubernator Don Salinesə iki məktub verildi: Avstriya şahzadəsinin yeni İspaniya kralı III Karl kimi tanındığı Portuqaliya Kralından bir məktub və Hessen-Darmştad şahzadəsinin müraciəti. Məktublarda müttəfiqlərin buraya yaxşı niyyətlə gəldikləri və III Karla sədaqət ifadə edənlərdən heç kimə zərər vermədən azad şəkldə qaladan çıxacaqları yazılırdı.[6] Lakin İspaniya qubernatoru müqavimət göstərməyə qərar verdi və qüvvələrini aşağıdakı şəkildə paylaşdırdı:

  • Dieqo de Avila Paçkonun komandanlığı ilə 150 ​​nəfər (bunların yarısı könüllü) şəhərin giriş hissəsini bağlayan Del Kastillo bastionunu əhatə edən Puerta del Terra qalasında yerləşdirildi;
  • Xose de Medinanın 120 könüllüsü Cənubi istehkamındakı Fort Muelle Viejoda yerləşdirildi;
  • Fransisko Tobias de Fuentes komandanlığında 50 könüllü, şimal istehkamlarının yanında yerləşən Muelle Nuevo qalasını qorumaq üçün ayrıldı;
  • 70 əsgər və 6 topçu del Kastillo bastionunda mövqe tutdu.[6]

İspaniya qubernatoru top nüvələrinin olmaması səbəbindən əks-batareya döyüşü keçirməyi planlaşdırmırdı. Eyni zamanda, qurudan qəfil hücumu dəf etmək ehtimalı böyük olmasına baxmayaraq, quru istiqamətində müdafiə üçün az sayda silah olduğu üçün bu təsirli ola bilmədi.

Avqustun 2-də güclü cənub-qərb küləyi başladı və Rukun eskadronu şəhərə yaxınlaşa bilmədi. Amma verilən təkliflərə cavab gözlədiklərini göstərmək üçün gəmilərdən bir neçə atəş açıldı.[6] Axşam küləyin istiqaməti dəyişdi və vitse-admiral Binq və hollandiyalı Van der Dussenin komandanlığı ilə 20 gəmi köhnə (Muele Viejo) və yeni (Muele Nuevo) dəniz istehkamlarında mövqe tutdu. Bu, razılığa gəlmək üçün son cəhd idi. Cavab gözləmədən Ruk, qalaya bir neçə yaylım atəşi açmağı əmr etdi və ispan topçuları dərhal buna cavab verdi.[17]

Bazar günü avqustun 3-ü səhər 5:00-da, Binq gəmiləri altı saat boyunca Cəbəllüttariqin bombardmanına başladı.[18] Şəhərə döğru 14 mindən çox top mərmisi atıldı. İstehkamlara bir az ziyan dəysə də, müdafiə sistemi heç bir ziyan görmədi. Mərmilərin əksəriyyəti yaşayış binalarına düşdü, təxminən əlli könüllü və yüz əlli şəhər sakini öldürüldü.[17] Nəticədə qaladan qadın, qoca və uşaq kütləvi köçü başladı. Onlar şəhər yaxınlığındakı monastırlarda - "Nuestra Senyora de Europa", "San Xuan və Remedios"da sığınacaq tapdılar. Şimal istehkamının ətəyində Ruk kapitan Veytakerin rəhbərliyi altında 1800 dəniz piyadasından ibarət bir dəstə sahilə çıxardı. Muele Nuevo qülləsi yalnız 50 könüllü tərəfindən mühafizə olunduğundan, ispanlar mina partladaraq geri çəkilməyə qərar verdilər.[17]

Hücum edənlərin üzərinə düşən qala və qayanın dağıntıları müttəfiqlərə böyük itki verdi - 42 nəfər öldü, 60 nəfər yaralandı.</ref> A momentary panic ensued, for the survivors suspected an enemy-laid trap had caused the disaster. There was a rush for the boats, but at this critical moment Captain Whitaker arrived with reinforcements.[17] Buna baxmayaraq, Veytaker qalanı və yaxınlıqdakı "Nuestra Senora de Europa" monastırını aldı. İtkilərə qəzəblənən dənizçilər kilsədə gizlənən qadınlara hücum etdilər və bəziləri təcavüzə uğradı, bəziləri döyüldü.[18][19]

Cəbəllüttariq təslim olmurdu, Hesse-Darmştad şahzadəsi hələ də Del Kastillo bastionun ətəyində vargəl edirdi. Fort Muele Nuevonun ələ keçirilməsi isə həlledici deyildi, çünki əsas qala hələ də müqavimət göstərirdi. Ancaq günorta saatlarında müttəfiqlərdən yeni bir məktub gəldi. Məktubda təslim olmamaq halında Cəbəllüttariq sakinlərini tamamilə məhv etmək və buna ilk olarq "Nuestra Senora de Europa" monastırına əllərinə keçənlərdən başlamaq hədələri var idi. Qala müdafiəçilərinin "Nuestra Senora de Europa" monastırında ailələri, anaları, arvadları, bacıları və qızları olduğundan qarnizon müttəfiqlərin şərtləri ilə razılaşmağı qəbul və Salines şərəfli bir təslim aktını imzaladı.[20]

Açılan bayraqlar və təbil sədaları altında ispanlar Cəbəllüttariqi tərk etdilər. Monastırda əsr düşən qadınlar da sərbəst buraxıldı. Onlarda qala müdafiəçiləri ilə birlikdə şəhəri tərk etdilər.

Nəticəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1704-cü il avqustun 4-ü Cəbəllüttariq alındı və bu dünya tarixinə İngiltərənin Aralıq dənizinə bir "pəncərə" açılması günü kimi düşdü. Döyüşlər zamanı hücum edənlər və müdafiəçilər təxminən eyni itkilərə məruz qaldılar - İspaniya tərəfdən 60 nəfər öldürüldü və 200 nəfər yaralandı. Müttəfiq itkiləri 280 nəfəri keçmədi; onlarda əsasən ispanların barıt anbarının partlatması nəticəsində həlak olmuşdu.[21]

Hücum zamanı mülki əhaliyə zərər verməmək əmri verilmişdi.[22] Bununla müttəfiqlər əhalini öz tərəfinə çəkmək məqsədi güdürdü. Lakin əsgərlər əmrə tabe olmadılar. Zabitlər vəziyyətə nəzarəti qorumağa çalışdılar, ancaq (iki il əvvəl Kadizə edilən basqında olduğu kimi) nizam-intizam pozuldu[23] və hər şey nəzarətdən çıxdı.[24] Onlar şəhər yaxınlığındakı monastırlarda - da sığınacaq tapdılar. Çox sayda təcavüz hadisəsi baş verdi, bütün katolik kilsələri ("Nuestra Senyora de Europa", "San Xuan və Remedios") təhqir edildi və ya hərbi anbarlara çevrildi. "Nuestra Senyora de Europa" kilsəsində müqəddəs heykəllər kimi dini simvollara zərər verildi və məhv edildi. Qəzəbli ispanlar işğalçılara qarşı şiddətli müqavimət göstərdilər. İngilis və holland əsgər və dənizçilərə hücumlar edildi və öldürüldü, cəsədləri quyulara və çuxurlara atıldı.[25] Qayda qanun bərpa edildikdən sonra,[26][27] mülkiyyət və dini hüquqlar vəd edən təslim müqaviləsinə baxmayaraq[28] əhalinin əksəriyyəti V Filppə sədaqət göstərərək avqustun 7-də qarnizonla birlikdə getdi.[29] Əks-hücum zamanı qərarsızlıq[30] və şəhərin ələ keçirilməsi zamanı zorakılıq[31] daxil olmaqla həddən çox vəhşilik Habsburqlar üçün fəlakətli nəticələrə səbəb oldu.[32] Sonrakı mühasirələrdə Habsburqlar yeni qüvvələr çıxara bilmədi və Alxesiras və San Roke şəhərləri ətrafında məskunlaşmış qaçqınlar onlara qoşşulmadı.[33] İttifaq qüvvələrinin Cəbəllüttariq dəki davranışı İspaniyada 'azğınlara' qarşı hiddət doğurdu və İmperator əndəlüslülərin dəstəyini qazanmaq şansını birdəfəlik itirdi. Şahzadə döyüşlərə şəxsən rəhbərlik etdiyi zaman nizam intizama nəzarət edə bilməməsi onun az sayda ispan və ya katalan tərəfdarını itirməsinə səbəb oldu.[2] Rukun evində tapılan bir məktubda ispanların İttifaqa qarşı qəzəbinin səbəbinin tutduqları əsirlərlə vəhşicəsinə davranmasını göstərmişdir.[34]

İspaniya 1727-ci ildə və ən başlıcası 1779-cu ildə Fransa ilə ittifaqa girərək Amerika qitəsindəki koloniyaların istiqlal müharibəsi zamanı Cəbəllüttariqi geri almağa çalışdı.[35]

Cəbəllüttariqin ələ keçirilməsi Lissabonda və Aralıq dənizindəki bütün ticarət mərkəzləri tərəfindən böyük bir uğur kimi qəbul edildi.[2] Ələ keçirilməsindən bir ay sonra dövlət katibi Ser Çarliz Hedqes bunu ticarətimizi təmin etmək və düşmənə mane olmaq üçün bizim üçün çox əhəmiyyətli olması ilə izah etmişdi.[36] Cəbəllüttariq limanında qurulan ingilis donanması Bərbər sahilindəki dəniz quldurlarının İngiltərə ticarət gəmilərinə hücumu dayandırdı və onlar Kraliça Anna ilə müttəfiq oldular.[36] Bununla belə, Cəbəllüttariqin liman olaraq dərhal istifadəsi mümkün olmadı, çünki kiçik olduğundan ora bir dəfəyə yalnız bir neçə gəmi daxil ola bilərdi. İngilis nazirlər burada hərbi donnanma saxlamağı düşünmürdü.[2] Con Metuen burada bir ingilis qarnizonunu saxlamağı tövsiyə etdi. Qarnizonun heyətinə buranı tutmağa kömək edən dəniz piyadaları və nizami qoşunların bir neçə bölümü daxil idi. Bu səbəbdən Cəbəllüttariq III Karlın adından ingilis əsgərləri tərəfindən və İngiltərə büdcəsi tərəfindən qorunurdu. Bir il sonra İspaniya taxtına Habsburq namizədi Kraliça Annaya “Ma ville de Gibraltar” haqqında yazdı. Əgər o, Madriddə taxta çıxmaq cəhdində müvəffəq olsaydı, onda İngiltərənin Cəbəllüttariqi əlində saxlaması çətinliyi siyasi baxımdan çox böyük olardı.[34]

Cəbəllüttariqin ələ keçirilməsindən sonra ittifaq donanması su ehtiyatı götürmək üçün Tetuana qayıtdı. Lissabondan yeni əmrlər gəlmədən əvvəl Ruk Tuluza qrafının komandanlığı altında Fransız donanmasının Cəbəllüttariqə hücum üçün göndərildiyi barədə məlumat aldı. Dəniz piyadalarının yarısını Cəbəllüttariqin mühafizəsinə buraxan Ser Corc Ruk fransızları qarşılamaq üçün birləşmiş İngiltərə-Holland donanması ilə yola çıxdı. Avqust ayının 24-də hər iki donanma Malaqa yaxınlığında üz-üzə gəldi.[36] Döyüş hər iki tərəf üçün böyük itkilərlə nəticələndi. Həm müttəfiqlərin, həm də ingilislərin donanması öz bazalarına tərəf çəkildilər. Admiral Ruk Cəbəllüttariqdə kiçik qarnizon qoyaraq, Lissabona doğru çəkildi. Fransızlar isə Tulona doğru getdilər. 1711-ci ildə İngiltərə və Fransa hökumətləri, 1713-cü ildə Utrext müqaviləsi[37] ilə Cəbəllüttariqin ingilislərə çatmasına gətirib çıxaran müharibəni sona çatdırmaq üçün gizli danışıqlara başladılar.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ All dates in the article are in the Gregorian calendar (unless otherwise stated). The Julian calendar as used in England after 1700 differed by eleven days. Thus, the main attack on Gibraltar began on 3 August (Gregorian calendar) or 23 July (Julian calendar). In this article (O.S) is used to annotate Julian dates with the year adjusted to 1 January. See the article Old Style and New Style dates for a more detailed explanation of the dating issues and conventions.
  2. ↑ 1 2 3 4 Francis: The First Peninsular War: 1702–1713, 115
  3. ↑ Kramer, Johannes (1986). English and Spanish in Gibraltar. Buske Verlag, p.10, note 9. ISBN 3-87118-815-8
  4. ↑ Francis: The First Peninsular War: 1702–1713, 114. Gibraltar garrison held 80 men. Militia and inhabitants supplied another 350. (Sources vary slightly)
  5. ↑ 22 ships of the line(Byng’s squadron, 16 English and 6 Dutch) took part in the bombardment.
  6. ↑ 1 2 3 4 Trevelyan: England Under Queen Anne: Blenheim, 410
  7. ↑ Trevelyan: England Under Queen Anne: Blenheim, 414. Almost all these casualties were taken when the fort near the New Mole blew up.
  8. ↑ 1 2 Bromley: The New Cambridge Modern History VI: The Rise of Great Britain and Russia 1688–1725, 418
  9. ↑ Lynn: The Wars of Louis XIV: 1667–1714, 295–96
  10. ↑ Kelly, James. "The Irish Trade Dispute with Portugal 1780–87". Studia Hibernica. Liverpool University Press (25). 1990: 7–48. JSTOR 20496249.
  11. ↑ Kamen: Philip V of Spain: The King who Reigned Twice, 33
  12. ↑ Francis: The First Peninsular War: 1702–1713, 104
  13. ↑ Trevelyan: England Under Queen Anne: Blenheim, 405
  14. ↑ Francis: The First Peninsular War: 1702–1713, 107
  15. ↑ Trevelyan: England Under Queen Anne: Blenheim, 406
  16. ↑ 1 2 Le Fevre & Harding: Precursors of Nelson: British Admirals of the Eighteenth Century, 68
  17. ↑ 1 2 3 4 Francis: The First Peninsular War: 1702–1713, 110
  18. ↑ 1 2 Trevelyan: England Under Queen Anne: Blenheim, 411
  19. ↑ Francis: The First Peninsular War: 1702–1713, 111
  20. ↑ Why is Gibraltar British? // The Great Siege Gibraltar. Gibraltar Heritage Trust. 11 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 avqust 2018.
  21. ↑ Stanhope puts the figure at 40 dead and 60 wounded: Trevelyan states 200 casualties: Francis states that 40 sailors were killed and 'a few Spaniards'.
  22. ↑ George Hills. Rock of contention: a history of Gibraltar. Hale. 1974. səh. 165. İstifadə tarixi: 7 April 2011.Ormonde issued a proclamation. "They were come not to invade or conquer any part of Spain or to make any acquisitions for Her Majesty Queen Anne...but rather to deliver Spaniards from the mean subjection into which a small and corrupt party of men have brought them by delivering up that former glorious monarchy to the dominion of the perpetual enemies of it, the French" He laid particular stress on the respect that was to be shown to priests and nuns - "We have already ordered under pain of death of officers and soldiers under out command not to molest any person of what rank or quality so ever in the exercise of their religion in any manner whatsoever.
  23. ↑ G. T. Garratt. Gibraltar and the Mediterranean. Lightning Source Inc. March 2007. səh. 44. ISBN 9781406708509. 5 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2011.One has but to read the books left to us by the sailors to realize the peculiar horror of the life between-decks. Cooped up there, like sardines in a tin, were several hundreds of men, gathered by force and kept together by brutality. A lower-deck was the home of every vice, every baseness and every misery
  24. ↑ David Francis. The First Peninsular War: Seventeen-Two to Seventeen-Thirteen. Palgrave Macmillan. 1 April 1975. səh. 115. ISBN 9780312292607. 5 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2011.But some of the sailors, before they could be recalled to their ships broke loose in the town and plundered the inhabitants
  25. ↑ Jackson, p. 99.
  26. ↑ George Hills. Rock of contention: a history of Gibraltar. Hale. 1974. səh. 175. İstifadə tarixi: 7 April 2011.
  27. ↑ Allen Andrews. Proud fortress; the fighting story of Gibraltar. Evans. 1958. səh. 35. 5 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2011.
  28. ↑ Sir William Godfrey Fothergill Jackson. The Rock of the Gibraltarians: a history of Gibraltar. Farleigh Dickinson University Press. 1987. səh. 99. ISBN 9780838632376. İstifadə tarixi: 7 April 2011. Article V promised freedom of religion and full civil rights
  29. ↑ Frederick Sayer. The history of Gibraltar and of its political relation to events in Europe. Saunders. 1862. səh. 115. 30 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2011.
  30. ↑ David Francis. The First Peninsular War: Seventeen-Two to Seventeen-Thirteen. Palgrave Macmillan. 1 April 1975. səh. 115. ISBN 9780312292607. 5 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2011. ...plundered the inhabitants. Partly on account of this, partly because they expected Gibraltar to be retaken soon, all the inhabitants except a very few...chose to leave
  31. ↑ Sir William Godfrey Fothergill Jackson. The Rock of the Gibraltarians: a history of Gibraltar. Farleigh Dickinson University Press. 1987. 99–100. ISBN 9780838632376. İstifadə tarixi: 7 April 2011.
  32. ↑ David Francis. The First Peninsular War: Seventeen-Two to Seventeen-Thirteen. Palgrave Macmillan. 1 April 1975. səh. 115. ISBN 9780312292607. 5 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2011. So the damage was done and the chance of winning the adherence of the Andalusians was lost.
  33. ↑ Sir William Godfrey Fothergill Jackson. The Rock of the Gibraltarians: a history of Gibraltar. Farleigh Dickinson University Press. 1987. səh. 100. ISBN 9780838632376. İstifadə tarixi: 7 April 2011.
  34. ↑ 1 2 Trevelyan: England Under Queen Anne: Blenheim, 414
  35. ↑ "Gibraltar." Microsoft Encarta 2006 DVD. Microsoft Corporation, 2005.
  36. ↑ 1 2 3 Trevelyan: England Under Queen Anne: Blenheim, 415
  37. ↑ Sir William Godfrey Fothergill Jackson. The Rock of the Gibraltarians: a history of Gibraltar. Farleigh Dickinson University Press. 1987. səh. 113. ISBN 9780838632376. İstifadə tarixi: 7 April 2011.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Bromley, J. S. (ed.) (1971). The New Cambridge Modern History VI: The Rise of Great Britain and Russia 1688–1725. Cambridge University Press. ISBN 0-521-07524-6
  • Francis, David (1975). The First Peninsular War: 1702–1713. Ernest Benn Limited. ISBN 0-510-00205-6
  • Kamen, Henry (2001). Philip V of Spain: The King who Reigned Twice. Yale University Press. ISBN 0-300-08718-7
  • Jackson, William G. F. The Rock of the Gibraltarians. Cranbury, NJ: Associated University Presses. 1986. ISBN 0-8386-3237-8.
  • Le Fevre, Peter & Harding, Richard (eds.) (2000). Precursors of Nelson: British Admirals of the Eighteenth Century. Chatham Publishing. ISBN 1-86176-062-0
  • Lynn, John A (1999). The Wars of Louis XIV: 1667–1714. Longman. ISBN 0-582-05629-2
  • Roger, N.A.M. (2006). The Command of the Ocean: A Naval History of Britain 1649–1815. Penguin ISBN 0-14-102690-1
  • Stanhope, Philip (1836). History of the War of the Succession in Spain. London
  • Trevelyan, G. M. (1948). England Under Queen Anne: Blenheim. Longmans, Green & Co.
  • Созаев Эдуард, Махов Сергей. Борьба за Гибралтар // Морская Война, №2. Москва: Гранд-Флит. 2008.
  • Штенцель Альфред. История войн на море (В 2-х т 5000 nüs.). Москва: Изографус, ЭКСМО-Пресс. 2002 [A.Stenzel - H.Kirchoff, Seekriegsgeschichte in ihren wichtingsten Abschnitten mit Berucksichtigung der Seetaktik, sv. I-VI, Hannover, 1907.-1911].
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Cəbəllüttariqin_ələ_keçirilməsi&oldid=7353474"