Məzmuna keç

Cavid Mehtaş

Vikipediya, azad ensiklopediya
Cavid Mehtaş
Azərbaycan Milli Hökumətinin Kənd Təsərrüfatı naziri
12 dekabr 1945 – 13 iyun 1946
Təbriz şəhərinin qubernatoru
13 iyun 1946 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1914
Doğum yeri
Partiya
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi

Cavid Mehtaş (1914, Təbriz) — siyasətçi, ictimai xadim. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Kənd Təsərrüfatı naziri, Azərbaycan Milli Məclisində Həştruddan seçilmiş nümayəndə və Təbriz şəhərinin fərmandarı.

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra həbs olunub. Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.

Haqqında

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Cavid Mehtaş 1914-cü ildə Təbrizdə anadan olub. 1933-cü ildə Tehran Universitetinə daxil olub. 1938-ci ildə universitetdən məzun olduqdan sonra Birinci ostanın Baytarlıq İdarəsinin rəisi olub.[1] Daha sonra isə Üçüncü ostanın Əkinçilik və maldarlıq İdarəsinə rəis təyin olunub.[2]

Əvvəlcə Tudə Partiyasına, daha sonra isə Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olub.[3][4] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb.[5][6][7] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.[8][9] Cavid Mehtaş da Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.[10][11][12] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[8][13][14] Keçirilən seçkilər nəticəsində Cavid Mehtaş səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Həştruddan nümayəndə seçilib.[15]

1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[16] Cavid Mehtaş qurulmuş hökumətdə Kənd Təsərrüfatı naziri təyin olunub.[17][18][19][20] 1946-cı il yanvarın 15-də Azərbaycan Milli Hökumətinin Konstitusiyasının yazılması ilə bağlı 15 nəfərlik komissiya yaradılıb.[21] Cavid Mehtaş da bu komissiyaya daxil olub.[22][23] Nazir olduğu dövrdə Milli Məclis tərəfindən 1946-cı il fevralın 27-də dövlət torpaq sahələrinin kəndlilər arasında bölüşdürülməsi haqda dekret qəbul edildi.[24] Bu qərara əsasən Rza şah dövründə irsən keçmiş və ya qəsb olunmuş torpaqlar, çaylar, meşələr əvəzsiz olaraq yoxsul kəndlilərə verildi.[24] İslahat nəticəsində 1 milyona yaxın kəndli torpaqla təmin edildi.[25] Bir çox vergilər ləğv olundu.[25] 1946-cı ildə Təbrizdə əkinçilik, maldarlıq, arıçılıq, bağçılıq, ipəkçilik üzrə təhsil verən texnikum açılıb. Bu texnikuma ilk ildə 250 tələbə qəbul olub.[26]

1946-cı il iyunun 13-də İran və Azərbaycan Milli Hökumətinin arasında bağlanmış razılaşmaya əsasən Təbriz şəhərinin fərmandarı təyin olunub.[27]

1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[28][29] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[29] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[29][28] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[28][30] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[31][32] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[33][34][35] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[36][37] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[30][36] Cavid Mehtaş iki gün sonra şah qoşunları tərəfindən həbs olunub.[38][39] Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.

Mənbə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ Həsənov, 2007. səh. 563
  2. ↑ Həsənli, 1998. səh. 143
  3. ↑ "تاریخ شفاهی :: فرقة دموکرات آذربایجان از زبان ابراهیم ناصحی". www.oral-history.ir. İstifadə tarixi: 2025-02-14.
  4. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 114
  5. ↑ Atabaki, 2000. səh. 113
  6. ↑ Həsənli, 1998. səh. 269
  7. ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 255
  8. ↑ 1 2 Atabaki, 2000. səh. 114
  9. ↑ Həsənli, 1998. səh. 272
  10. ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 607
  11. ↑ Həsənli, 1998. səh. 273
  12. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
  13. ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
  14. ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
  15. ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 740
  16. ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
  17. ↑ Образование национального правительства Иранского Азербайджана (PDF) (rus). 6625. Tbilisi: Заря Востока. 1945-12-18. 4.
  18. ↑ Ağayeva, 2004. səh. 27
  19. ↑ Həsənov, 2004. səh. 146
  20. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 65
  21. ↑ Həsənli, 2006. səh. 223
  22. ↑ Pişəvəri, 1946. səh. 163
  23. ↑ Həsənli, 2024. səh. 59
  24. ↑ 1 2 Həsənov, 2004. səh. 168
  25. ↑ 1 2 Həsənov, 2004. səh. 169
  26. ↑ Həsənov, 2004. səh. 173
  27. ↑ Həsənli, 2006. səh. 386
  28. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  29. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  30. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
  31. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
  32. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  33. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  34. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  35. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  36. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  37. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  38. ↑ Fərzad, 2006. səh. 256
  39. ↑ Həsənli, 2006. səh. 449

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Cavid_Mehtaş&oldid=8124765"