Cerdap Milli Parkı
| Cerdap Milli Parkı | |
|---|---|
 | |
BTMB kateqoriyası — II (Milli park).svg){kind=logo} |
|
| Sahəsi |
|
| Yaradılma tarixi | 1974 |
| Yerləşməsi | |
| 44°40′ şm. e. 22°31′ ş. u. | |
| Ölkə | |
| npdjerdap.org | |
|
|
|
| Rəsmi adı | Djerdap |
| Tarixi | 8 iyun 2020 |
| İstinad nöm. | 2442[1] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cerdap Milli Parkı (serb. Национални парк Ђердап) ― Serbiyada Dunay çayının sağ sahili boyunca uzanan milli park. Park 1974-cü ildə yaradılmışdır və 63 786,5 hektar ərazini əhatə edir.[2] Çayın digər tərəfində Rumıniyanın Dəmir Qapı Milli Parkı var.
2020-ci ilin iyul ayında milli parkın geniş sahəsi UNESCO-nun qlobal geoparkı təyin edilmiş və bununla da Serbiyanın ilk qorunan ərazisi olmuşdur. Geopark Miroç və Kuçay dağ massivləri də daxil olmaqla 1330 km² ərazini əhatə edir.[3][4]
Ad[redaktə | mənbəni redaktə et]
Həm Cerdap, həm də keçmiş serb adı olan Dəmir qapı türk mənşəlidir. Dəmir qapı adı digər dillərin əksəriyyətinə dərənin adı kimi daxil olmuşdur. Cerdap sözü isə "girdap" - girdab, burulğan sözündən yaranmışdır.[5]
Coğrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cerdap Milli Parkı təbii gözəlliyinin əsas xüsusiyyəti və cazibəsi Karpat dağlarının cənub yamaclarından keçən möhtəşəm keçid, Cerdap dərəsi - məşhur Dəmirqapıdır. Milli parkın ərazisi çoxsaylı mağaralar, çuxurlar, kanyonlar, çökəkliklər, bulaqlar (Miroçdakı Blederiya karst bulağı) və gölləri ehtiva edən dağlıq ərazidən ibarətdir. Ərazidə bir-birindən yarğanlarla ayrılmış dörd kanyondan ibarət mürəkkəb çay dərəsi olan, 100 kilometr (62 mil) uzunluğundakı Cerdap kanyonu yerləşir.
Elektrik stansiyaları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Milli parkın ərazisi bir sıra digər vacib xüsusiyyətlərə sahibdir: zəngin və çoxnövlü fauna və xüsusilə flora, cəlbedici landşaft və mənzərələr, mədəni və tarixi abidələr və Dəmirqapı (və ya Cerdap) Su Elektrik Stansiyasının inşası nəticəsində meydana gəlmiş, Serbiyanın ən böyük gölü olan 253 km²[6][7] sahəyə malik süni Cerdap gölü də daxil olmaqla digər antropogen turistik yerlər. Stansiya 1972-ci ildə başa çatmış və o dövrdə işçi sayına görə dünyada dördüncü ən böyük elektrik stansiyası olmuşdur. Stansiya Yuqoslaviya və Rumıniya arasında böyük bir əməkdaşlıq layihəsi idi. Cerdap elektrik stansiyasının rekord enerji istehsalı 1980-ci ildə 7 kilovatt-saat-dan olmuşdur.
Ərazidə ikinci elektrik stansiyası olan II dəmirqapı Su Elektrik Stansiyasının (və ya Cerdap II) və olan bitişik II Cerda gölünün (92 km²[6]) inşası ilə orijinal elektrik stansiyası daha çox "Cerdap I" adı ilə tanınmağa başlamışdır.
Vəhşi həyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
Flora[redaktə | mənbəni redaktə et]
Parkda təxminən 1100 bitki növü mövcuddur. Bunlara ağacvari fındıq, qoz ağacı, giləmeyvəli qaraçöhrə, tüklüpalıd və şişyarpaq şümşə kimi relikt növlər daxildir. Ərazidə su anbarının inşası ilə park üçün endemik olan Cerdap laləsinin (Tulipa hungarica Borbás) nəsli kəsilmişdir.[2] Parkda yanlız Balkan yarımadasında tapıla bilən 15 növdən Hirkan ağcaqayın, sürünən kəklikotu və üçrəng bənövşə kimi növlər mövcuddur. Ərazidə həmçinin şirin yerkökü və çiləotu kimi Karpat endemikləri də var. Salvinia natans, Fritillaria degeniana, Trapa natans, Bulbophyllum concavibasalis və Dactylis glomerata kimi növlər beynəlxalq səviyyədə qorunur.[5]
Parkda 57 meşə icması var və bunlardan 40-ı reliktdir. Relikt növlərə ağacvari fındıq, Balkan fıstığı, şərq fıstığı, tüklüquyruq mirikariya, Balkan ağcaqayını və yunan qozu daxildir.[8]
Heyvanlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cerdap Milli Parkı 150 quş növünə ev sahibliyi edir.[2]
2018-ci ilin dekabrında bir qrup qıvrımlələk qutan elektrik stansiyası yaxınlığında gölə enmişdir. Onların ən yaxın məskunlaşdıqları yer Dunay deltasıdır və 1914-cü ildən bəri Cerdapda görülməmişdilər. Qrup tezliklə getmiş, lakin 2019-cu ilin yanvarında yenidən geri qayıtmışdır.[9]
Qoruma[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cerdap 1974-cü ildən bəri milli park olmaqla yanaşı, eyni zamanda mühüm quş və bitki zonasıdır[5] və Avropa Geoparkları Şəbəkəsinə namizəd göstərilmişdir.[2]
2020-ci ildə Cerdap həm Avropa geoparkı, həm də Serbiyanın 11-ci Ramsar sahəsi elan edilmişdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Djerdap". Ramsar Sites Information Service. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 dekabr 2020.
- ↑ 1 2 3 4 Aleksandra Mijalković, "O očuvanju naše prirodne baštine: najbolja zaštita u naconalnim parkovima", Politika-Magazin (serb), 18 iyun 2017, 3–6
- ↑ "UNESCO designates 15 new Geoparks in Asia, Europe, and Latin America". UNESCO (ingilis). 2020-07-10. 2020-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-13.
- ↑ Dimitrije Bukvić. "Đerdap – prvi srpski geopark" [Đerdap – first Serbian geopark]. Politika (serb). 19 iyul 2020. səh. 9. 2022-07-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-10.
- ↑ 1 2 3 Dimitrije Bukvić, "Mitovi i legende iza gvozdenih vrata", Politika (serb), 3 iyul 2017, 08
- ↑ 1 2 Handbook on Yugoslavia (1987); Federal Secretariat for Information-Belgrade; ISBN 86-7145-027-9
- ↑ Mala Prosvetina Enciklopedija, Third edition (1986); Prosveta; ISBN 86-07-00001-2
- ↑ Slavica Stuparušić. "Đerdap međunarodno značajno vlažno stanište" [Đerdap internationally important wetland]. Politika (serb). 22 dekabr 2020. səh. 34. 2022-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-10.
- ↑ Milorad Drča. "Пеликани на Дунаву после 100 година" [Pelicans on the Danube after 100 years]. Politika-Magazin, No. 1112 (serb). 20 yanvar 2019. 26–27.