DDT
| DDT | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | C14H9Cl5 |
| Molyar kütlə | 0 kq |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 0,99 ± 0 q/sm³[1] |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 227 ± 1 ℉[1], 108,3 °C[2] |
| Buxarın təzyiqi | 0 ± 0 mm Hg[1] |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 50-29-3 |
| PubChem | 3036 |
| RTECS | KJ3325000 |
| ChEBI | 16130 |
| ChemSpider | 2928 |
DDT — (Dixlordifeniltrixloretan) 20-ci əsrin ən məşhur sintetik pestisidlərindən biridir və geniş miqyasda kənd təsərrüfatında zərərvericilərə qarşı istifadə olunub. Bir çox xəstəliklərin yayılmasını əngəlləyərək, xüsusən də tropik regionlarda malyariya və tif kimi xəstəliklərin azalmasına səbəb olub. Heyvanların və insanların orqanizmində toplanma qabiliyyətinə görə bir çox ölkələrdə istifadəsi qadağandır.[3]
Tarixi
[redaktə | vikimətni redaktə et]1939-cu ildə İsveçrə kimyaçısı Paul Müller 4,4-dixlordifeniltrixloretanda (DDT) insektisid xüsusiyyətləri aşkar edib. Bu kəşf o dövrün elmi ictimaiyyəti arasında diqqətə layiq deyildi . Müller DDT-nin insektisid xassələrini kəşf etdikdən bir il sonra GER Gegy korporasiyasının rəhbərliyi əla perspektivləri dərk edərək yeni dərmanı patentləşdirdi. 1942-ci ildə yeni təmas insektisidinin ilk sahə sınaqları milçəklər, Kolorado kartof böcəyi, aphids, güvə və bir çox digər zərərvericilər üzərində aparıldı.
Təcrübələrin nəticələri heyrətamiz oldu və bir neçə ay sonra DDT satışa çıxdı. Paul Müllerin kəşfi həqiqətən inqilabi idi. Yeni insektisid taxıl, qarğıdalı, tərəvəz, texniki və bostan bitkilərində, bağlarda və istixanalarda zərərvericilərə qarşı stabil təsir göstərən ilk etibarlı məhsul oldu.
1948-ci ildə Paul Müller "DDT-nin təmas zəhəri kimi yüksək effektivliyinin kəşfinə görə" tibb üzrə Nobel mükafatına layiq görüldü. 1980-ci illərin sonuna qədər malyariya və gənə ensefalitinin yayılmasının qarşısını almaq üçün SSRİ-nin bir çox bölgələrində istifadə edilmişdir.
Faydaları və zərərləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]1944-cü ilin yanvarında DDT istifadə edərək Neapolda tif epidemiyasının qarşısı alındı . DDT-nin tifaya qarşı effektivliyinə əlavə olaraq, insektisid nisbətən zərərsiz olduğu aşkar edilmişdir: 1,3 milyon insana təxminən 15 qram 5% toz püskürtülmüşdür və bir neçə dəri qıcıqlanmasından başqa insanlarda heç bir zərərli təsir bildirilməmişdir. Ucuz, asan əldə edilən və çox effektiv olduğuna görə kənd təsərrüfatında zərərvericilərə qarşı geniş yayılmışdı. 1962-ci ildən sonra DDT insan sağlamlığı üçün də təhlükə yaratdığı aşkar olundu. Həyat dövründə yığılan DDT-nin təsiri bir çox canlı növünə zərər verir, xüsusən də quşların yumurta qabıqlarını nazikləşdirirdi. 1972-ci ildə ABŞ-də və sonra bir çox ölkədə qadağan edilmişdir.
Ətraf mühitə təsiri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Ümumilikdə DDT-nin ətraf mühitə təsir mexanizmini aşağıdakı kimi təqdim etmək olar. İstifadə zamanı DDT qaçılmaz olaraq qida zəncirinə daxil olur . Bundan sonra zərərsizləşdirilmir, zərərsiz maddələrə parçalanır, əksinə, canlıların orqanizmlərində toplanaraq dövr etməyə başlayır. Bundan əlavə, DDT qida zəncirinin müxtəlif səviyyələrində canlı orqanizmlərə zəhərli təsir göstərir ki, bu da bəzi hallarda istər-istəməz həyati funksiyalara ya bastırıcı təsir göstərir, ya da canlı orqanizmin ölümünə səbəb olur. Ətraf mühitə bu cür təsir, flora və faunanın növ tərkibinin dəyişməsinə, qida zəncirinin tam təhrifinə səbəb ola bilər ki, bu da öz növbəsində ümumi qida böhranına səbəb ola bilər və yer kürəsinin geri dönməz deqradasiyası proseslərinə səbəb olması qaçılmazdır.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ 1 2 3 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0174.html.
- ↑ (not translated to az), Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset. // Figshare 2014. doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
- ↑ "Assessing Insecticide Susceptibility of Laboratory Lutzomyia longipalpis and Phlebotomus papatasi Sand Flies (Diptera: Psychodidae: Phlebotominae)".