Dakini
Dakini (sanskr. डाकिनी; monq. хандарма; yaponca: 荼枳尼 / 吒枳尼 / 荼吉尼, dakini) — Hinduizm və Buddizmdə bir növ ilahə. Dakini anlayışı kontekstə və ənənəyə görə bir qədər fərqlənir. Məsələn, daha qədim Hindu mətnlərində və Şərqi Asiya ezoterik Buddizmində bu termin insan ətini və ya həyati mahiyyətini yeyən cin qadınlar irqini ifadə edir. Hindu Tantrik ədəbiyyatında Dakini adətən insan bədəninin altı çakrasından və ya yeddi fundamental elementindən (dhātu) biri ilə əlaqəli olan bir ilahənin adıdır.[1]Nepal və Tibet Buddizmində isə dakini (həmçinin müdriklik dakinisi) həm maariflənmiş enerjinin qəzəbli qadın təcəssümü, həm də müəyyən mənada mənəvi inkişaf səviyyəsinə malik olan qadınlar anlamına gələ bilər. Hər iki halda, onlar Tantrik təşəbbüskarlarının maariflənməyə çatmasına kömək edə bilərlər.[2]
Yaponiyada dakinilər — Şərqi Asiya Buddizmi ənənəsində buddha Vairocana tərəfindən Mahakala (yaponca Daikokuten) obrazında ram edilərək Buddizmə çevrildiklərinə inanılır — zamanla Dakiniten (荼枳尼天, 吒枳尼天, və ya 荼吉尼天) adlı tək bir tanrıya birləşdirildi. Daha sonra isə yerli kənd təsərrüfatı tanrısı Inari ilə sintez olunaraq, tülkü (kitsune) ikonoqrafiyası ilə əlaqələndirildi.[3]
Etimologiyası
[redaktə | vikimətni redaktə et]Sanskrit mənşəli dakini termini ḍīyate ("uçmaq") felinə bağlıdır və uḍḍayanam ("uçuş") mənasını verir. Tibet dilində khandroma (མཁའ་འགྲོ་མ་, Uayli: mkha' 'gro ma), yəni "göydə gəzən", eyni mənanı verən Sanskritcə khecara sözündən yarana bilər. Bu termin Cakrasaṃvara Tantra mətnində istifadə olunur. Sözün kişi cinsi forması ḍāka olub, Tibet dilinə adətən pawo ("qəhrəman", Uayli: dpa' bo) kimi tərcümə olunur.
Çin dilində dakini əsasən aşağıdakı şəkildə transkripsiya edilir: 荼枳尼 (pinyin: túzhǐní), 荼吉尼 (pinyin: tújíní) və 吒枳尼 (pinyin: zhāzhǐní). Daha az yayılmış alternativ transkripsiyalar arasında 陀祇尼 (tuóqíní), 吒祇尼 (zhāqíní), 吒幾爾 (zhājǐěr) və 拏吉尼 (nájíní) də var. Həmçinin, 空行母 (pinyin: kōngxíngmǔ; lit. "göydə gəzən ana") kimi tərcümə edilir ki, bu da Tibet ifadəsinin kalkasıdır.[4]
Yaponiyada bu transkripsiyalar dakini (katakana: ダキニ; həmçinin ダーキニー, dakini) kimi oxunur.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ "University of Michigan, Dakini / Artist Unknown, Nepal". University of Michigan Library Digital Collections. 6 November 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 September 2022.
- ↑ "荼枳尼天". Flying Deity Tobifudo (Ryūkō-zan Shōbō-in). 8 May 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 June 2021.
- ↑ "Dakinis: Goddesses of Liberation in Buddhism". Learn Religions. 1 April 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 September 2022.
- ↑ "荼枳尼天 (Dakiniten)". コトバンク (kotobank) (yapon). 19 November 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 June 2021.
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Campbell, June. Traveller in Space: In Search of the Female Identity in Tibetan Buddhism. George Braziller. 1996. ISBN 978-0-8076-1406-8.
- English, Elizabeth. Vajrayogini: Her Visualizations, Rituals, and Forms. Wisdom Publications. 2002. ISBN 978-0-86171-329-5.
- Haas, Michaela. Dakini Power: Twelve Extraordinary Women Shaping the Transmission of Tibetan Buddhism in the West. Snow Lion. 2013. ISBN 978-1559394079.
- Norbu, Thinley. Magic Dance: The Display of the Self Nature of the Five Wisdom Dakinis (2nd). Jewel Publishing House. 1981. ISBN 978-0-9607000-0-4.
- Padmasambhava; Kunsang, Erik Pema (tr.). Dakini Teachings (2nd). Rangjung Yeshe Publications. 1999. ISBN 978-962-7341-36-9.