Degenerativ incəsənət
Degenerativ incəsənət (Almanca:Entartete Kunst) Almaniyada Nasist Partiyası tərəfindən modernist incəsənəti təsvir etmək üçün 1920-ci ildə qəbul edilmiş ifadə idi.Adolf Hitlerin diktatorluğu dövründə bir çox sənət əsərləri müxtəlif anti-nasist(kommunist,anti-alman,yəhudi)iddiaları ilə muzeylərdən çıxarılmışdı.
Nasist rejimi ilə uyğunlaşa bilməyən,bütün sənət cərəyanları degenerativ incəsənət sayılırdı(Kubizm,sürrealizm,ekspressionizm,dadaizm,fovizm) Bundan əlavə müəllifi yəhudi olan istənilən sənət əsəri degenerativ hesab olunurdu.
"Degenerativ incəsənət" ifadəsinin etimologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Degenerativ" sözü orta əsrlər almaniyasından gəlir və mənası "üslubunu itirmək" idi.Termin ilk dəfə XIX əsrdə romantik Fridrix Şlegelin alçaldıcı kontekstdə yazdığı "Degenerativ incəsənət" adlı antik dövr poeziyasında işlədilmişdi.Fransız diplomat və yazıçı Artur de Qobino 1853-cü yazdığı "İnsan irqlərinin qeyri bərabərliyi" əsərində bu termini işlətmiş lakin bu zaman antisemitizm və milli-alman mənaları olmadan istifadə etmişdir.Qobinonun bu əsərini alman dilinə 1898–1901-ci illərdə Pan-alman birliyinin üzvü olan Karl Lüdviq Şeman tərcümə etmişdir.
Rixard Vaqner 1850-ci ildə "Müsiqidə Yəhudilik" adlı məqaləsini nəşr etdirmiş və burada müsiqidə yəhudilərin təsirini qınamış və yəhudiları azad etməyə çağırmışdı.
1892–1893-cü illərdə yəhudi mədəniyyət tənqidçisi Maks Nordau "Degenerasiya" adlı əsərində incəsənətin degenerasiyasının sənətkarların degenerasiyasını izləyəcəyini yazmışdı.Onun tezisləri sonralar Milli Sosialistlər və Hitler tərəfindən alınmışdır.
18 dekabr 1901-ci ildə "Siegessal"(Qələbə abidəsi)-ın açılışındakı çıxışında II Vilhelm modernist incəsənət haqqında tənqidlər səsləndirmişdir.
Təmizləmə[redaktə | mənbəni redaktə et]
1933-cü il Yanvarın 31-də Adolf Hitlerin hakimiyyətə gəlməsi ilə təmizləmə işlərinə başlanıldı.Sənətkar və musiqiçilərin müəllimlik fəaliyyəti dayandırıldı,kitabların yandılması təşkil olunmağa başlandı.1933-cü ilin Sentyabrında Reyx Mədəniyyət Palatası quruldu.Və Yozef Gebbels üçüncü reyxin əsas təbliğatçısı oldu.1935-ci ildə palatanın artıq 100000-dən çox üzvü var idi.
Buna baxmayaraq 1933–1934-cü illərdə Partiya daxilində ekspressiyonizm haqqında qarışıqlıq mövcüd idi.Gebbels və digərləri Emil Nolde,Ernst Barlax,və Erix Hekel kimi sənətkarların güclü Nordiç ruhunu təmsil etdiyini düşünürdü. "Biz Milli Sosialistlər geridə qalmış deyilik sadəcə siyasətdə deyil incəsənət və bir sıra intelleksual məsələlərdə də müasirliyin daşıyıcısıyıq".Lakin Alfred Rosenberqin başçılıq etdiyi bir fraksiya modernizmə qatı tənqidini bildirdi.1934-cü ilin sentyabrda isə Hitler Reyxdə modernist təcrübələrə qəti yer olmadığını bildirdi.Bu bir çox incəsənət adamının vəziyyətində qeyri-müəyyənlik yaratmışdı.Nasist partiyasının sadiq üzvü olan ekspressiyonist rəssam Emil Noldenin sənət fəaliyyətini dayandırıldı lakin bu məsələ 1936-cı ildən sonra da müzakirə olunurdu.Maks Bekman və Şlemmer kimi bir çox modenist sənətkarlar üçün isə 1937-ci ilə qədər heç bir ümid görünmürdü.
Franz Kafkanın kitabları 1939-cu ilə qədər alına bilmirdi.Herman Hesse və Hans Falladanın işləri ideologiya baxımından şübhə altında idi.Kütləvi mədəniyyət təbliğ olunurdu,1939-cu ildə II Dünya müharibəsi başlayana qədər bəzi Hollivud filmləri ("Bir gecədə baş verdi", " San Fransisko", "Küləklə sovrulanlar") sərgilənirdi.
Atonal musiqi ümumiyyətlə qadağan olunsada Caz musiqisi müəyyən qədər qalmışdı.
Degenerativ incəsənət sərgisi[redaktə | mənbəni redaktə et]
1937-ci ilə nasist siyasətində degenerasiya anlayışı qüvvətli bir şəkildə daxil edilmişdi. Həmin il iyunun 30-da Gebbels Reichskammer der Bildenden Künstenin (Reyx Vizual Sənət Palatası) rəhbəri olaraq Adolf Ziegleri qoydu hansı ki modernist, degenerativ və təxribatçı sayılan sənət əsərləri Reyx boyunca muzeylərdən və sənət kolleksiyalarından müsadirə etmək səlahiyyətində olan altı nəfərlik bir komissiyaya rəhbərlik edəcəkdi.Bu əsərlər daha sonra Alman mədəniyyətinə nüfuz etmiş "pozğun yəhudi ruhuna" qarşı çıxan qəzəbi təşviq etmək üçün bir sərgidə ictimaiyyətə təqdim edilməli idi.
19 İyul — 30 Noyabr 1937 tarixlərində Münhendə Adolf Ziegler və Nasist Partiyası tərəfindən Degenerativ sərgi təşkil edildi.
32 Alman muzeyinin kolleksiyasındümumilikdə a 650-dən çox rəsm, heykəl və kitab var idi.
Sərgi Hofqarten şəhərindəki Arxeologiya İnstitutunda keçirilmişdi.Məkan özünəməxsus keyfiyyətlərinə görə seçilirdi(qaranlıq, dar otaqlar).Əsərlərin bir çoxu çərçivəsiz nümayiş olunurdu.
Sərginin layihəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İlk üç otaq tematik olaraq qruplaşdırılmışdı. Birinci otaqda dinə hörmətsizlik hesab olunan əsərlər ; ikinci otaqda xüsusən yəhudi sənətkarlarının əsərləri; üçüncüsündə Almaniyanın qadınlarına, əsgərlərinə və əkinçilərinə təhqir hesab edilən əsərlər yer almışdı. Sərginin digər hissələrinin xüsusi bir mövzusu yox idi.
Divarlara rənglənmiş şüarlar yazılmışdı. Misal üçün:
- Alman qadınlığına təhqir
- Milli müdafiyəyə qarşı qəsdən təxribat
- Dəlilik metoda çevrilir
- Xəstə ağılların gördüyü təbiət
Siyasi məqsədlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Nasist partiyası liderlərinin nitqləri, Dadaizm və Sürrealizm kimi müxtəlif sənət cərəyanları ilə ziddiyyət təşkil edirdi.Bir çox əsərin yanında onun muzeyə alınması üçün nə qədər pul xərcləndiyi yazılmışdı.Birinci dünya müharibəsindən sonra yaranmış Veymar infilyasiyasına görə qiymətlər çox şişirdilmiş şəkildə idi.Baxmayaraq ki,sərgidə əsərləri olan sənətkarlarsan yalnız 6-sı yəhudi idi lakin sərgi modernist yəhudi-bolşevik qüvvələrinin almanlar qarşı nifrətini göstərmək üçün təşkil olunmuşdu.
Sonrakı hadisələr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Başqa bir Degenerativ İncəsənət Sərgisi bir neçə ay sonra Berlində, daha sonra Leypsiqdə, Düsseldorfda, Veymarda, Halledə, Vyanada və Salzburqda daha bir milyon adam tərəfindən görüldü.Sərgidəki əsərlərin bir çoxu satılmışdı baxmayaraq ki maraq az idi lakin sənət əsərlərinin sayı bazarda çoxaldığı üçün qiymətləri də düşmüşdü.
1937-ci il Münhen sərgisində əsərləri göstərilən sənətkarlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Yankel Adler
- Hans Baluşek
- Ernst Barlax
- Rudolf Bauer
- Otto Baum
- Uilli Baumeister
- Herbert Bayer
- Maks Beekmann
- Rudolf Bellinq
- Paul Bindel
- Teodor Brün
- Maks Burşartz
- Fritz Burqer-Mühlfeld
- Paul Kameniş
- Heynrix Kampendonk
- Karl Kaspar
- Mariya Kaspar-Filser
- Pol Kassel
- Mark Şaqal
- Lovis Korint
- Heynrix Mariya Davrinqhauzen
- Ualter Deksel
- Yan Diesner
- Otto Diks
- Pranas Domsaitis
- Hans Kristof Dreksel
- Yan Driş
- Heynrix Eberhard
- Maks Ernst
- Hans Feybuş
- Lyonel Feininger
- Konrad Feliksmüller
- Xaver Fuhr
- Ludvig Qies
- Uerner Qilles
- Otto Qleixmann
- Rudolf Qrobmann
- Corc Grosz
- Hans Qrundiq
- Rudolf Haizmann
- Raoul Hausmann
- Quido Hebert
- Erix Hekel
- Uilhelm Hekrott
- Yacob van Heemskerk
- Hans Siebert von Heyster
- Osvald Herzoq
- Uerner Heuzer
- Heynrix Horle
- Karl Hofer
- Yan Itten
- Aleksey von Cavlensky
- Erik Yan
- Hans Yürgen Kallmann
- Vassili Kandinski
- Hanns Katz
- Ernst Ludvig
- Paul Klee
- Cesar Kleun
- Paul Kleynşmit
- Oskar Kokoşka
- Otto Lange
- Vilhelm Lembruk
- Elfrid Lohse-Vaxtler
- El Lissitzki
- Oskar Lüthi
- Franz Mark
- Gerxard Marks
- Evald Matare
- Ludvig Meidner
- Jean Metzinger
- Konstantin von Mitşke-Kollande
- Laslo Moholi-Naqi
- Marq Moll
- Oskar Moll
- Yan Molzahn
- Piet Mondrian
- Georq Muçe
- Otto Mueller
- Maqda Naçman Açarya
- Erix Naqel
- Heynrix Nauen
- Ernst Vilhelm Nay
- Karel Niestrath
- Emil Nolde
- Otto Pankok
- Maks Pechşteyn
- Maks Peiffer Vatenphul
- Hans Purrmann
- Maks Rauh
- Hans Richter
- Emy Roeder
- Christian Rohlfs
- Edvin Şarff
- Oskar Şlemmer
- Rudolf Şliçer
- Karl Şmit-Rottluff
- Verner Skolz
- Lothar Şreyer
- Otto Şubert
- Kurt Şvitters
- Lazar Segall
- Fritz Skade
- Heynrix Stegemann
- Fritz Stuckenberq
- Paul Thalheymer
- Yan Tietz
- Arnold Topp
- Fridrix Vordemberg-Gildeuart
- Karl Völker
- Kristof Voll
- Uilliam Uauer
- Gert Uollheim
Degenerasiya olunmuş incəsənət cərəyanları[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
http://www.vam.ac.uk/content/articles/e/entartete-kunst/
http://www.moma.org/collection/theme.php?theme_id=10077
http://www.olinda.com/http://www.moma.org/collection/theme.php?theme_id=10077/lectures/ArtWeDontLike/entarteteKunst.htm[ölü keçid]
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
http://fcit.usf.edu/holocaust/arts/artDegen.htm https://web.nli.org.il/sites/NLI/English/collections/personalsites/Israel-Germany/World-War-2/Pages/Degenerate-art.aspx