Dinamik stoxastik ümumi tarazlıq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Dinamik stoxastik ümumi tarazlıq, DSÜT (ing. Dynamic stochastic general equilibrium, DSGE) tətbiq olunan tarazlıq nəzəriyyəsi və mikroiqtisadi prinsiplərə əsaslanan ekonometrik modellərdən istifadə edərək iqtisadi böyümə və iş dövrləri kimi iqtisadi hadisələri, habelə iqtisadi siyasətin təsirlərini izah etməyə çalışan makroiqtisadiyyat metodudur.

Terminologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Praktikada insanlar tez-tez müəyyən bir ekonometrik, kəmiyyət iş dövrü və ya real iş dövrü (DSÜT) modelləri adlanan iqtisadi böyümə modellərinə istinad etmək üçün "DSÜT modelləri" ifadəsini istifadə edirlər. Klassik kəmiyyət DSÜT modelləri Kydland & Prescott,[1] və Long & Plosser tərəfindən təklif olunan modellərdir.[2] Çarlz Plosser DSÜT modellərinin RBC modellərinin "yüksəldilməsi" olduğunu bildirdi.[2] Çarlz Plosserə görə DSÜT mödellər RBC modellərin "yenilənmiş" halıdır.

Adından da göründüyü kimi DSÜT modelləri dinamik (iqtisadiyyatın zamanla necə inkişaf etdiyini öyrənən), stoxastik (iqtisadiyyatın təsadüfi şoklardan təsirləndiyini nəzərə alaraq), ümumi (bütün iqtisadiyyata istinad edərək) və tarazlıqdır (Valrasiyanın ümumi tarazlıq nəzəriyyəsinə abunədir)

Həqiqi bir iş dövrünün modelləşdirilməsi (RBC)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Erkən real iş dövrü modelləri yüksək rəqabətli bazarlarda fəaliyyət göstərən bir təmsilçi istehlakçının yerləşdiyi bir iqtisadiyyatı postula etdi. Bu modellərdə yeganə qeyri-müəyyənlik mənbələri texnologiyalardakı "şoklar" dır. RBC nəzəriyyəsi iqtisadiyyatda baş verən real zərbələrin iş dövrü dalğalanmalarına necə səbəb ola biləcəyini öyrənmək üçün çevik qiymətlər götürdüyü neoklassik böyümə modelinə əsaslanır.[3]

"Təmsilçi istehlakçı" fərziyyəsi sözün əsl mənasında qəbul edilə bilər və ya Gormanın fərqli gəlir şokları ilə qarşılaşan və bütün varlıqlar üçün bazarlarla təchiz edilmiş fərqli istehlakçılarının toplusu ola bilər. Bu modellər ümumi iqtisadi fəaliyyətdəki dalğalanmaların əslində iqtisadiyyatın ekzogen sarsıntılara "təsirli cavabı" olduğu mövqeyini tutur.

Modellər bir sıra mövzularda tənqid olunur:

  • Mikroiqtisadi məlumatlar modelin bəzi əsas fərziyyələrini sual altına alır, məsələn: ideal kredit və sığorta bazarları; sürtünməz əmək bazarları; və s.
  • İşlənmiş saatlarda müşahidə olunan dəyişkənlik kimi məcmu məlumatların bəzi əsas xüsusiyyətlərini hesablamaqda çətinlik çəkdilər; səhm mükafatı; və s.
  • Bu modellərin açıq iqtisadiyyat versiyaları aşağıdakı müşahidələri nəzərə ala bilmədi: istehlakın və məhsulun ölkələr arasında dövri hərəkəti,[4]nominal və real məzənnələr arasında son dərəcə yüksək əlaqə; və s.
  • Makroiqtisadçılar və siyasətçilər üçün əhəmiyyəti olan bir çox siyasətlə əlaqəli məsələlər, məsələn, müxtəlif pul siyasəti qaydalarının məcmu iqtisadi fəaliyyətə təsirləri barədə heç nə demirlər.

Lukas tənqidi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1976-cı ildə yazdığı bir məqalədə Robert Lukas iqtisadi siyasətdəki bir dəyişikliyin təsirini yalnız tarixi məlumatlarda, xüsusən də çox cəmlənmiş tarixi məlumatlarda müşahidə olunan münasibətlər əsasında proqnozlaşdırmağa çalışmanın sadəlövh olduğunu iddia etdi. Lukas, maliyyə çarpan kimi Keynesyen modellərinin qərar qaydalarının, dövlət siyasəti dəyişkənlərindəki dəyişikliklərə qarşı dəyişməz ola bilməyəcəkləri mənasında struktur hesab edilə bilməyəcəyini iddia edərək, bunları söylədi:

Ekonometrik modelin quruluşunun iqtisadi agentlər üçün optimal qərar qaydalarından ibarət olduğunu və qərar qəbul edənlə əlaqəli sıra quruluşundakı dəyişikliklərlə birlikdə optimal qərar qaydalarının sistematik olaraq dəyişdiyini nəzərə alsaq, siyasətdəki hər hansı bir dəyişiklikin ekonometrik modellərin quruluşunu sistematik olaraq dəyişdirəcəyini düşünürük. Bu, modellərin parametrlərinin struktur olmadığına, siyasətə laqeyd olmadığına görə siyasət dəyişdikdə mütləq dəyişəcəyini ifadə edirdi[5].

Lukasın tənqidi, 1970-ci illərdə makroiqtisadi nəzəriyyədə mikro fondlar yaratma cəhdlərinə doğru gedən paradiqma dəyişikliyini əks etdirir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Christiano (2018)
  2. 2,0 2,1 Long & Plosser (1983)
  3. A "complete market", aka an "Arrow-Debreu market," or a "complete system of markets," is a market with two conditions: (a) negligible transaction costs, and therefore also perfect information, and (b) there is a price for every asset in every possible state of the world.
  4. In such friction-less labour markets, fluctuations in hours worked reflect movements along a given labour-supply curve or optimal movements of agents in and out of the labor force. See Chetty et al (2011).
  5. Lucas (1976)

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]