Dumtinxu
| Dumtinxu gölü | |
|---|---|
| çin 洞庭湖 | |
 | |
| 29°18′38″ şm. e. 112°57′05″ ş. u. | |
| Ölkə |
 ÇXR |
| Mütləq hündürlüyü | 33 m |
| Eni | 40 km |
| Uzunluğu | 100 km |
| Sahəsi | 2820 — 20000 km² |
| Həcmi | 18 km³ |
| Dərin yeri | 38 m |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dumtinxu (çin 洞庭湖) — Elədə dərin olmayan böyük ərazini əhatə edən göldür. Göl Çinin şimal-şərqində Xunan əyalətində yerləşir. Yanszı çayı hövzəsində yerləşən göl daşqınlar səbəbindən sahəsini genişləndirə bilir. Göl ətrafında yerləşən Xubey və Xunan əyalətlərinin adı göllə bağlıdır. Hubei çincə «gölün şimalı», Hunan isə «gölün cənubu» mənasını verir. Gölün ətrafında inkişaf etmiş İyan, Yoeyan və Çande kimi iri şəhərlər vardır.
Duntin gölü Çin mədəniyyətində əjdaha qayıqları bayramı kimi bayramın yarandığı yer kimi daxil olmuşdur. Üstəlik göldə Çin və dünyanın nadir dəniz donuzları yayılmışdır.
Coğrafiyası[redaktə | əsas redaktə]
Hazırda Dumtinxu gölü Çinin şirinsulu gölləri arasında Poyanxu gölündən sonra ikincidir. İyun ayından sentyabr ayına qədər Yanszı çayının daşdığı dövr olur. Bu isə gölün quraq dövrdəki səviyəsindən (2820 km²) birdən-birə 20 min. km² qədər artır. Bundan əlavə gölə daha iri çaylar tökülür:Lumui, Yoan, Szi və Syanszyan. Okean gəmiləri sərbəst şəkildə Çanşa şəhərinə yan ala bilirlər. Bu şəhər Syanszyan çayında yerləşir.
İncəsənət və mifologiya[redaktə | əsas redaktə]
Göl ətrafı ərazilər tez-tez Çin tarixi və ədəbiyyatında adı çəkilir. Belə düşünülür ki, ilk dəfə əjdaha qayıqları ilə yarışlar bayramı gölüm şərqinfə şair Syoy Yoanın şərəfinə (340—278 b.ə) keçirilmişdir.
Gölün mərkəzində Szyoşan (çin 君山) adası yerləşir. Maraqlı cəhət ondadır ki, adada Sarı çay növü yetişir.
Syo və Syan çaylarının dağ gözəllikləri Çin poeziyasında tərənnüm edilir. Sun imperiyası dönəmində bu ərazilərin peyzajları 8 rənglə təsvir edilir. Bu Syo və Syan çaylarının səkkiz növü(瀟湘八景) adı ilə məhşurdur[1]. Bu ənənə hətta Yapon məktəbinədə öz təsirini göstərmişdir.
Ekologiya[redaktə | əsas redaktə]
Gölü ekologiyasında ciddi problemlər vardır. Onun ətrafında fəaliyyət göstərən 101 kağız emalı fabrikləri əsas kirlənmə mənbəyidir[2]. Gölün ekosistemikdə baş verən güçlü kirlənmə səbəbindən onu suyunda olan minerallaşma artmış olur. İlbəil gölə yan alan quşların sayı azalır, balıqlar isə tələf olurdular.
2007-ci ildə göldə yayılmış Tüksüz dəniz donuzu və Çin çay delfininin xilaf edilməsimə başlanıldı. Səbəb isə bu canlıların nadir olması və saylarının azalması idi. Çində cəmi 1400 baş dəniz donuzu yayılıb ki, onlarında 700-900 başı Yansızı çayı hövzəsində müşahidə edilir. Yerdə qalan hissəsi 500 başı isə Poyanxu və Duntin çaylarının payına düşür. Növün sayı 2007-ci ildə iki dəfə azalmışdır. Dəniz donuzlarının azalmasının digər səbəblərindən biridə gölün gəmiçilikdə və balıq ovuna intensiv cəlb olunmasıdır[3]
2007-ci ildə Yanszı çayında baş verən güçlü daşqın nnəticəsində gölün adalarında yaşayan 2 milyard sıçovul oranı tərk etmişdilər. Sıçovullar ətraf ərazilərdə yayılaraq kəndlər böyük zərər yerirmişdilər[4]
2005-ci ildə gölün biosfer təbəqəsini bərpa etmək məqsədi ilə çin-norveç proqramı işə düşmüşdür. Çin hökumətinin verdiyi məlumata əsasən gölün bərpası üçün ən azı 5-10 il vaxt lazımdır[5]
