Efir (element)
Efir (q.yun. αἰθήρ, Rom: aether) — qədim stoiklərin və müasir teosofların "aether" adlandırdıqları maddə halıdır. Bu termin, insanın beş hiss üzvləri ilə dərk edə bilmədiyi, bərk, maye və qaz hallarına nisbətən daha az sıxlığa, daha yüksək titrəyiş sürətinə (vibrasiyaya) malik olan, daha incə və daha axıcı maddə vəziyyətini ifadə edir.[1]
Efir (Ether) termininin mənşəyi qədim inisiasiya (mistik təlim) ənənələrində işlədilən "aether" sözünə əsaslanır (bəzən "aither" və ya "aiether" formasında da yazılır). Qədim yunan dilində "aether", mənşəyi olan "aitho" felindən də göründüyü kimi, "odlu, parlaq və havadan daha incə olan" mənasını daşıyırdı və fiziki bir məkan mənasında işlədilmirdi. Qədim dövrün ezoterik təlimlərində "aether" bəzən maddənin efir adlanan incə halını, bəzən isə maddənin "ilk maddə" (materia prima) adlanan ilkin, substansial halını ifadə etmək üçün istifadə olunurdu.[2][3]
XIX əsrdə, bəzi fiziklər "mütləq müşahidə çərçivəsi" anlayışını tarixi səbəblərə görə "efir" adlandırmışdılar. Lakin bu, yalnız konseptual bir termin idi və qədim yunanların "aether" anlayışı ilə eyni deyildi. Daha sonralar Albert Eynşteynin xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi göstərdi ki, mütləq müşahidə sistemi mövcud deyildir.
Qısaca desək, efir (aether) maddənin aşkar edilməmiş dördüncü forması kimi qəbul edilirdi. Teosofiyaya görə, şamanizmdə və bir çox inanclarda "yeddi qat səma", "doqquz qat səma", "on iki qat səma" və s. kimi ifadələrlə adlandırılan "səma qatı" anlayışları, əslində maddənin dördüncü halının — yəni efir (aether) halının — bir-birini izləyən incəlik dərəcələrini ifadə edir.
Bu dərəcələnməni "planetar zəncir" (ing. planetary chain) anlayışı ilə izah edən teosofiya təliminə əsasən, Günəş sistemi daxilində on iki səviyyə mövcuddur, lakin Yer planetar zənciri yalnız yeddi səviyyədən ibarətdir. Bu təlim eyni zamanda bildirir ki, insan da fiziki bədənlə ruh arasında yerləşən, get-gedə incələnən yeddi bədəndən ibarətdir.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Carl S. Helrich, The Classical Theory of Fields: Electromagnetism Berlin, Springer 2012, p. 26.
- ↑ Lloyd, G. E. R., Aristotle: The Growth and Structure of his Thought, Cambridge: Cambridge Univ. Pr., 1968, 133–139, ISBN 0-521-09456-9,
Believing that the movements of the heavenly bodies are continuous, natural and circular, and that the natural movements of the four terrestrial elements are rectilinear and discontinuous, Aristotle concluded that the heavenly bodies must be composed of a fifth element, aither [sic].
- ↑ George Smoot III. "Aristotle's Physics". lbl.gov. 20 dekabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2016.
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et] Lüğətlər və ensiklopediyalar | |
|---|---|
| Normativ yoxlama |
