Elm təhsili
Elm təhsili və ya Elmi təhsil (ing. science education) — təhsil və elmin sinerjisinə (təhsilin elm vasitəsilə daha güclü, daha effektiv və daha yaradıcı hala gətirilməsi) yönəlmiş, əsasən tədqiqat fəaliyyətinə söykənən, şagirdlərdə tədqiqat bacarığının və elmi savadlılığın formalaşdırılmasına xidmət edən təhsil konsepsiyası. Belə bir təhsil prosesinin vasitələri yeni biliklərin əldə olunması, elmi düşüncə tərzinin formalaşdırılması, elmi mənzərənin genişləndirilməsi və dərinləşdirilməsi məqsədilə elmi metodların məcmusunun tətbiqindən ibarətdir. Bu zaman şagirdlərin yaş və fərdi xüsusiyyətləri nəzərə alınır.
Belə təhsilin strateji məqsədləri elmi savadlı, şüurlu və məsuliyyətli vətəndaşların yetişdirilməsi, həmçinin yeni nəsil alimlərin, novatorların və ixtiraçıların hazırlanmasıdır.[1]
Ölkələr üzrə
[redaktə | vikimətni redaktə et]Rusiya
[redaktə | vikimətni redaktə et]1920–1950-ci illərdə təbiətşünaslıq kursu sovet məktəblərində tədris olunurdu və onun məzmunu aydın şəkildə praktik yönümlü xarakter daşıyırdı. 1960–1970-ci illərdə isə təhsilin nəzəri səviyyəsini yüksəltmək ideyasının reallaşdırılması ilə əlaqədar məktəblərdə təbiətşünaslıq kursu ləğv edilmişdir.[2]
1990-cı illərdən etibarən "Təbiətşünaslıq" fənni ibtidai, əsas və yuxarı məktəb pillələrində yenidən tətbiq olunmağa başlandı. İbtidai və əsas məktəbdə o, propedevtik məqsədlə, təbiətşünaslıqla yanaşı, şagirdləri yuxarı məktəbdə ayrı-ayrı təbiət elmlərinin öyrənilməsinə hazırlamaq üçün istifadə olunurdu. Bu kursların əksəriyyəti modul prinsipi üzrə qurulurdu. Belə olduqda, məsələn, fizika modulu fizika müəllimi tərəfindən fizika kabinetində tədris edilirdi. Digər təbiət fənlərində də eyni qayda tətbiq edilirdi. Lakin bu cür tədrisin əsas çatışmazlığı məktəb fənlərinin təkrarlanması idi: məsələn, coğrafiya bilikləri həm coğrafiya kursunda, həm də təbiətşünaslıq kursunda öyrədilirdi.[2] 2015-ci ildən etibarən bu fənn federal baza tədris planından çıxarılmışdır.[3]
Yuxarı məktəbdə "Təbiətşünaslıq" fənni daha çox dünyagörüşün formalaşdırılmasına yönəlmişdi və humanitar siniflərdə tətbiq olunurdu. Bu halda fənnin məqsədi şagirdlərdə elmi dünyagörüş formalaşdırmaq, təbiət haqqında vahid baxış yaratmaq, təbiətşünaslığın mədəniyyətdəki rolunu anlamaq və elmi idrak metodları barədə biliklər aşılamaq idi. Bu kursların ümumi xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, təbiət elmləri bilikləri metodoloji ideyaları izah etmək, elmi idrak metodunun mahiyyətini açmaq, klassik və müasir dünya görüşlərini təqdim etmək, qanunların simmetriyasını göstərmək üçün istifadə olunurdu.[2]
Təbiətşünaslıq seçmə fənn kimi müxtəlif variantlarda mövcuddur. Eyni məktəbdə şagirdlər məzmun və ideya baxımından fərqlənən bir neçə eyniadlı kursu keçə bilirlər. Bu isə onların müəllimlərin köməyi ilə maraq və peşə niyyətlərinə müvafiq seçim etmələrinə imkan yaradır. Hazırda Rusiyada yuxarı siniflərdə tədris prosesi profil təhsil konsepsiyasına əsasən qurulur. Əsas 4 profil ayrılır: təbiət-riyaziyyat, texnoloji, sosial-iqtisadi və humanitar.[2]
Birinci iki profildə ayrı-ayrı təbiət elmləri dərinləşdirilmiş şəkildə öyrədilir. Son iki profildə isə inteqrasiya olunmuş “Təbiətşünaslıq” fənni tədris olunur və ona həftədə 3 saatdan artıq vaxt ayrılmır. "Universial" qeyri-profilli təhsildə isə bu fənn həftədə 5 saat tədris olunur.[2] Təbiətşünaslıq kursunun məzmun və strukturuna dair əsas tələblər Rusiyanın orta məktəbləri üçün FSES-də göstərilmişdir.[2]
Çin
[redaktə | vikimətni redaktə et]Çində təhsilin keyfiyyəti çox vaxt siniflərdə 50–70 şagirdin olmasına görə əziyyət çəkir. 200 milyondan artıq tələbəsi ilə Çin dünyanın ən böyük təhsil sisteminə malikdir. Lakin yalnız 20 % şagird onillik təhsil proqramını başa vurur.[4]
Digər ölkələrdə olduğu kimi, Çində də təbiət elmləri proqramına fizika, kimya və biologiya kursları daxildir. Təbiətşünaslığa xüsusi diqqət ayrılır və bu fənn alimlər və müəllimlərdən ibarət komitələr tərəfindən hazırlanmış dərsliklər vasitəsilə tədris olunur. Çində təbiətşünaslıq daha çox əzbərləməyə yönəldilir, problemlərin həllinə, prinsiplərin yeni situasiyalarda tətbiqinə, interpretasiyalara və proqnozlara isə daha az diqqət yetirilir.[4]
İngiltərə və Uels məktəblərində elm milli tədris proqramında məcburi fənndir. 5–16 yaş arası bütün şagirdlər təbiət elmlərini öyrənməlidirlər. Adətən elm ayrıca fənn kimi 6-cı sinfə qədər tədris olunur, sonra isə ayrıca fənlərə (fizika, kimya və biologiya) bölünür. Hökumət 2008-ci ilin sentyabrından etibarən 14 yaşına çatmış şagirdlərə üç ayrı elmi ayrıca öyrənmək imkanı verilməsini istəmişdir.[5] Şotlandiyada isə fənlər 13–15 yaşda kimya, fizika və biologiya üzrə bölünür.
2006-cı ilin sentyabrında Böyük Britaniya məktəblərində "XXI əsr elmi" (ing. 21st Century Science) adlı yeni tədris proqramı tətbiq edilmişdir. Onun məqsədi "14–16 yaşlı bütün şagirdlərə dəyərli və ilhamverici elmi təcrübə vermək" idi.[6] 2013-cü ilin noyabr ayında Ofsted tərəfindən məktəblərdə təbiət elmlərinin tədrisi ilə bağlı aparılan tədqiqat göstərmişdir ki, praktiki elmlərin öyrədilməsinə kifayət qədər əhəmiyyət verilmir.[7][8]
ABŞ
[redaktə | vikimətni redaktə et]ABŞ-nin bir çox ştatlarında ibtidai və orta məktəblərdə təbiət fənlərini tədris edən müəllimlər müəyyən yaş qruplarında hansı materialın tədris olunmalı olduğunu müəyyən edən ciddi standartlara riayət etməlidirlər. Bu, çox vaxt müəllimlərin materialı "çatdırmağa" çalışmasına, amma onu həqiqətən "öyrətməməsinə" gətirib çıxarır. Bundan başqa, elmi prosesin əsas elementləri, məsələn, elmi metod və tənqidi düşüncə çox vaxt diqqətdən kənarda qalır.[9] Bu cür yanaşma nəticəsində şagirdlər standartlaşdırılmış testləri versələr də, mürəkkəb problemlərin həlli bacarıqlarını inkişaf etdirmirlər.
Kollec səviyyəsində isə ABŞ-də təbiətşünaslıq adətən daha az tənzimlənmiş görünsə də, əslində daha ciddi olur. Müəllimlər və professorlar eyni vaxt ərzində daha çox materialı əhatə edirlər.[10]
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Babiichuk, Svitlana. "Pedagogical Concept «Science Education»". Educational Discourse: collection of scientific papers (ukrayna) (23(5)). 1 iyul 2020. 14–21. doi:10.33930/ed.2019.5007.23(5)-2. ISSN 2616-5007. İstifadə tarixi: 12 fevral 2024.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Кочергин, Машиньян, 2014
- ↑ Одинцова, 2016
- ↑ 1 2 Price, Ronald F. "Science Curriculum- A Global Perspective: China". 7 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2023.
- ↑ Kim Catcheside. "'Poor lacking' choice of sciences". BBC News website. British Broadcasting Corporation. 15 fevral 2008. 7 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2008.
- ↑ "Welcome to Twenty First Century Science". 1 yanvar 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2006.
- ↑ "Maintaining curiosity: a survey into science education in schools". Ofsted. 21 noyabr 2013. 7 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 noyabr 2013.
- ↑ Holman, John. "We cannot afford to get science education wrong". The Conversation. 22 noyabr 2013. 7 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 noyabr 2013.
- ↑ Jelinek, David. "Does Waldorf Offer a Viable Form of Science Education?" (PDF). csus.edu. 2003. 27 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 yanvar 2023.
- ↑ Glavin, Chris. "United States | K12 Academics". k12academics.com. 6 fevral 2014. 7 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 may 2016.
Ədəbiyyat siyahısı
[redaktə | vikimətni redaktə et]- "Is science only for the rich?". Nature. 537 (7621): 466–470. 2016. Bibcode:2016Natur.537..466.. doi:10.1038/537466a. PMID 27652548.
- Aikenhead, G.S. What is STS teaching? // Solomon, J.; Aikenhead, G.S. (redaktorlar ). STS education: International perspectives on reform. New York: Teachers College Press. 1994. 74–59. ISBN 978-0807733653.
- Dumitru, P.; Joyce, A. "Public-private partnerships for maths, science and technology education" (PDF). Proceedings of Discovery Days conference. 2007.
- "National and European Initiatives to promote science education in Europe" (PDF). European Schoolnet. 2007.
- Shamos, Morris Herbert. The Myth of Scientific Literacy. Rutgers University Press. 1995. ISBN 978-0-8135-2196-1.
- Berube, Clair T. The Unfinished Quest: The Plight of Progressive Science Education in the Age of Standards. Charlotte NC: Information Age. 2008. ISBN 978-1-59311-928-7.
- Falk, John H. Science Education: How We Learn Science Outside of School. New York: Teachers College. 2001. ISBN 978-0-8077-4064-4.
- Sheppard, K.; Robbins D.M. "High School Biology Today: What the Committee of Ten Actually Said". CBE: Life Sciences Education. 6 (3). 2007: 198–202. doi:10.1187/cbe.07-03-0013. PMC 1964524. PMID 17785402.
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]- The Association for Science Teacher Education
- Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education
- The European Learning Laboratory for the Life Sciences (ELLS)
- CBE Life Science Education interview with Jo Handlesman (2009)
- Science Education Forum by Miller et al. (2008)
