Endometrioz

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Endometrioz
XBT-10 N80.
XBT-10-KM N80, N80.9
XBT-9 617.0
XBT-9-KM 617[1][2], 617.9[1][2], 617.8[2]
OMIM 131200
DiseasesDB 4269
MedlinePlus 000915
eMedicine med/3419 ped/677 emerg/165
MeSH D004715
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Endometrioz — endometrium (uşaqlığın daxili təbəqəsi) kimi hüceyrələrin bu təbəqədən kənarda böyüyüb çoxalan geniş yayılmış ginekoloji xəstəlik.

Əksər hallarda, reproduktiv yaşda olan qadınlarda inkişaf edir, lakin hərdən bu xəstəliyin halları qızlarda (hətta ilk menstruasiya başlamazdan əvvəl) və yaşlı qadınlarda, menopozdan və menstruasiya dayandırıldıqdan sonra baş verir. Bu toxumada, aylıq qanaxma ilə özünü göstərən normal endometriumda olduğu kimi eyni dəyişikliklər baş verir. Bu kiçik qanaxmalar ətrafdakı toxumalarda iltihaba səbəb olur və xəstəliyin əsas təzahürlərinə səbəb olur: ağrı, orqanın böyüməsi və sonsuzluq. Endometriozun simptomları onun ocaqlarının yerindən asılıdır.[3]

Endometrioz 2 cür olur: genital (cinsiyyət orqanlarının daxilində - uşaqlıq, yumurtalıqlar) və ekstragenital (reproduktiv sistemin xaricində - göbək, bağırsaqlar və s.).[4]

Xəstəliyin səbəbləri müasir tibb tərəfindən dəqiq müəyyən edilməyib. Hüceyrə fermentlərinin, hormon reseptorlarının, həmçinin gen mutasiyalarının xəstəliyin mexanizmində iştirakı güman edilir.[3]

Təsnifatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Genital endometrioz aşağıdakılara bölünür:

  1. Yumurtalıqların və çanaq peritonunun endometriozunu əhatə edən xarici genital endometrioz
  2. Daxili genital endometrioz — adenomiyoz. Bu halda endometrium miyometriuma "böyür". Uşaqlıq eyni yuvarlaq və ya sferik bir forma alır və hamiləliyin 5-6 həftəsi üçün xarakterik olan ölçülərə qədər artırıla bilər. Çox vaxt xəstələrdə adenomiyoz uşaqlıq miyoması ilə birləşir, çünki bu proseslər oxşar inkişaf mexanizmlərinə malikdir.[3]

Toxuma zədələnməsinin yayılmasına və dərinliyinə görə endometrioz xəstəliyin 4 dərəcəsi vardır:

  • I dərəcə - tək səthi ocaqlar.
  • II dərəcə - bir neçə daha dərin ocaq.
  • III dərəcə - endometriozun çoxlu dərin ocaqları, bir və ya hər iki yumurtalığın kiçik endometrioid kistləri, peritonun nazik bitişmələri.
  • IV dərəcə - çoxlu dərin ocaqlar, böyük ikitərəfli endometrioid yumurtalıq kistləri, sıx orqan bitişmələri, vaginal və ya rektal invazyon.

Endometriozun yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Endometrioz reproduktiv yaşda olan qadınlara təsir göstərir, lakin onun dəqiq yayılması məlum deyil. Bir çox qadın ağrıları menstrual dövrünün normal bir hissəsi kimi hesab edərək həkimə müraciət etmir.

Endometrioz pelvik ağrının əsas səbəblərindən biridir və laparoskopik cərrahiyyə üçün əsasdır. Endometriozlu xəstələrin orta yaşı 25-30-dur. Postmenopozal dövrdə qadınlarda endometrioz daha az rast gəlinir. Avropa qadınları arasında endometriozun yayılması negroid və monqoloid irqlərinin nümayəndələrinə nisbətən daha yüksəkdir.

Xəstəliyin inkişaf mexanizmi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sağlam bir orqanizmdə menstruasiya zamanı yumurtanın mayalanmaması halında endometriumun səthi toxuması kəsilir və uşaqlığın damarlarından axan qanla birlikdə uşaqlıq yolundan xaric olur.[5] Bəzi hallarda, menstruasiya qanı uşaqlıq boruları vasitəsilə qarın boşluğuna atılır, burada endometrial hüceyrələr paylanır və böyüməyə başlayır. Bu proses xarici endometrioza səbəb olur. Daxili endometrioz zamanı endometrial hüceyrələr uşaqlığın əzələ qatına "yapışır".

Xəstəliyin simptomları[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Çanaq hissədə ağrı. Ağrı adətən siklikdir (menstruasiya zamanı və ya ondan əvvəl başlayir və güclənir), lakin daimi də ola bilər.
  2. Menstrual qanaxmanın gücləndirilməsi və uzanması.
  3. Cinsi əlaqə zamanı ağrı (disparuniya).
  4. Bağırsaqları və ya sidik kisəsini boşaltarkən ağrı (dördüncü mərhələdə).
  5. Sonsuzluq.
  6. Qan yırtığı (çox nadir).

Diaqnostikası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Endometrioz uşaqlığın və Duqlas boşluğunun həkim müayinə zamanı aşkar olunur. Ultrasəs müayinə effektiv deyil, çünki endometrioz düyünləri çox vaxt görünmür. Beləliklə, mənfi ultrasəs müayinə oxunuşları endometriozun olmamasının sübutu deyil. Endometriozun diaqnostikasında qızıl standart laparoskopiyadır.[6]

Müalicəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Endometriozun müalicəsinə[7] ən sadə və ucuz üsullarla başlamaq tövsiyə olunur.[6]

Ağrının müalicəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Endometriozda ağrı xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, buna görə də ağrıların aradan qaldırılmasına kifayət qədər diqqət yetirilməlidir. Bunun üçün sadə analjeziklər (parasetamol) və qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar istifadə olunur. 2003-cü ildə sistematik araşdırma aparıldı və dismenoreya müalicəsində qeyri-steroidlərin daha təsirli olduğu müəyyən edilmişdir. Bu tədqiqdə qadınların böyük bir faizində endometrioz var idi.[8]

Ağrı üçün qarışıq oral kontraseptivlərin effektivliyinə dair çox az sübut var, lakin onlar hələ də istifadə olunur və effektiv hesab olunur.[9]

Progesteron preparatlarının effektivliyi, tədqiqatların nəticələrinə görə, təsdiqlənmiş endometrioz diaqnozu olan hər hansı digər dərmanla eyni olduğu ortaya çıxmışdır.[10][11]

Hormon terapiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Endometriozun tibbi müalicəsi laparoskopik müalicənin yaranmasından əvvəl geniş yayılmışdı. Endometriozun müalicəsi üçün təsiri olan sübut edilmiş əsas preparatlar bunlardır:

  • Progestin (progesteron) preparatları, məsələn, didrogesteron, dienogest
  • Monofazik kombinə edilmiş oral kontraseptivlər
  • Danazol
  • Gestrinon (Nemestran)
  • Gonadotropin-relizinq hormonu (GnRH) agonistləri (məsələn, Dekapeptil depo - mikrokapsullaşdırılmış triptorelin və diferelin - adi triptorelin)

Bu dərmanlardan hər hansı birinin daha təsirli olduğuna dair heç bir sübut yoxdur. Seçim preparatın əks təsirinə və qiymətə əsasən edilir. Bu dərmanların cərrahi əməliyyata hazırlıq kimi effektivliyinə,[12][13][14] həmçinin əməliyyatdan sonrakı dövrdə onların istifadəsinin əhəmiyyətli dərəcədə daha uzun analjezik təsirə malik olduğuna dair sübutlar var.[15][16][17]

Cərrahiyyə müalicəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Endometriozun (düyünlərin) hər hansı bir cərrahi üsulla tamamilə çıxarılması nəzərdə tutulur. Hal-hazırda rezeksiya, elektrokoaqulyasiya, lazer buxarlanması istifadə olunur. Onların hamısının effektliyi sübut edilmişdir,[18][19] lakin heç birinin digərlərindən əhəmiyyətli üstünlüyü tapılmamışdır.

Bir çox cərrahlar hesab edirlər ki, rezeksiya bütün düyünləri, xüsusən buxarlanma və ya elektrokoaqulyasiyadan sonra tamamilə yox ola bilməyən böyük düyünləri daha yaxşı çıxarmağa imkan verir. Bu üsul eyni zamanda biopsiya üçün material götürməyə imkan verir.[6]

Endometrioid yumurtalıq kistlərinin tam çıxarılırması ən uyğundur. Əməliyyatdan sonra bu üsulun üstün olduğu sübut edilir [20][21] və nadir yumurtalıq şişlərini istisna etmək üçün histoloji müayinə üçün materialı vaxtında götürməyə imkan verir.

Yoğun bağırsaq, sidik kisəsi və Duqlas boşluğunun infeksiyası ilə əlaqəli olan endometriozun ağır mərhələləri üçün əməliyyatları, mümkünsə, uroloq və kolorektal cərrahın nəzarəti altında ginekoloji laparoskopiya üzrə ixtisaslaşmış böyük mərkəzlərdə aparılmalıdır. Bu hallarda əməliyyat bağırsağın rezeksiyası, sidik kisəsi və sidik axarlarının reimplantasiyasını əhatə edə bilər. Uşaqlığın çıxarılması getdikcə daha az istifadə olunur, əksər üsullar yalnız endometrioz ocaqlarının çıxarılmasına və çanaq bölgənin normal anatomiyasının bərpasına yönəldilmişdir.[6]

Endometrioz zamanı hamiləliyin planlaşdırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Endometriozun yumurtalığın yetişmə və ovulyasiya prosessesini poza biləcəyinə dair fikirlər vardır. Təbii ki, bu pozğunluqlar mayalanma ehtimalına təsir edir və müvafiq olaraq hamilə qalma şansı azalır. Bundan əlavə, endometriozun uzun kurs müalicəsi genital orqanlarda yapışmalar əmələ gətirir və bu da sonsuzluq riskini artırır.

Ancaq eyni zamanda, endometrioz sonsuzluğun səbəbi deyil. Heç vaxt hamilə qalma problemi olmayan qadınlarda bu xəstəliyin təsadüfən aşkar edilməsi faktları vardır. Həmçinin, endometriozun müalicəsindən sonra bir çox qadın müvəffəqiyyətlə hamilə qalmışdır.[22]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Disease Ontology (ing.). 2016.
  2. ↑ 1 2 3 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
  3. ↑ 1 2 3 Lobo RA. Endometriosis: etiology, pathology, diagnosis, management. In: Comprehensive Gynecology. Philadelphia, PA: Mosby; 5th ed:2007
  4. ↑ Markham SM, Carpenter SE, Rock JA. Extrapelvic endometriosis. Obstet Gynecol Clin North Am. Mar 1989;16(1):193-219.
  5. ↑ Менструальный цикл (3-е).
  6. ↑ 1 2 3 4 O’Callaghan D. Endometriosis - An update (PDF) // Aust Fam Physician . 35 (ingilis). № 11. — 2006. noyabr. — 864—7.
  7. ↑ "Лечение эндометриоза матки, а также диагностика и удаление". www.lrcgyn.ru. 2016-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-10.
  8. ↑ Majoribanks J, Proctor ML, Farquhar C. Nonsteroidal anti-inflammatory drugs for dysmenorrhoea. The Cochrane Database of Systematic Reviews 2003; Issue 4: Art No CD001751.
  9. ↑ Proctor ML, Roberts H, Farquhar CM. Combined oral contraceptive pill (OCP) as treatment for primary dysmenorrhoea. The Cochrane Database of Systematic Reviews 2001; Issue 2: Art No CD002120
  10. ↑ Vercellini P, Cortesi I, Crosignani PG. Progestins for symptomatic endometriosis: a critical analysis of the evidence. Fertil Steril 1997;68:393-401.
  11. ↑ Moore J, Kennedy SH, Prentice A. Modern combined oral contraceptives for pain associated with endometriosis. The Cochrane Database of Systematic Reviews 1997; Issue 4: Art No CD001019.
  12. ↑ Koninckx PR, Meuleman C, Oosterlynck D, Cornillie FJ. Deeply infiltrating endometriosis is a disease where mild endometriosis could be considered a non-disease. Ann N Y Acad Sci 1994;734:333-41.
  13. ↑ Muzii L ,Marana R, Caruana P, Mancuso S. The impact of preoperative gonadotrophin releasing hormone agonist treatment on laparoscopic excision of ovarian endometriotic cysts. Fertil Steril 1996;65:1235-7.
  14. ↑ Audebert A, Decamps P, Marnet H, Ory-Lavollee L, Bailleul F, Hamamah S. Pre or post-operative medical treatment with nafarelin in stage III—IV endometriosis: a French multicentre study. Eur J Obstet Gynecol Reprod Med 1998;79:145-8.
  15. ↑ Telimaa S, Ronnberg L, Kauppila A. Placebo controlled comparison of danazol and high dose medroxyprogesterone acetate in the treatment of endometriosis after conservative surgery. Gynecol Endocrinol 1987;1:363-71.
  16. ↑ Hornstein MD, Hemmings R, Yuzpe AA, Heinrichs WL. Use of nafarelin versus placebo after reductive laparoscopic surgery for endometriosis. Fertil Steril 1997;68:860-4.
  17. ↑ Vercellini P, Crosignani PG, Fadini R, Radici E, Belloni C, Sismondi P. A gonadotrophin releasing hormone agonist compared with expectant management after conservative surgery for symptomatic endometriosis. Br J Obstet Gynaecol 1999;106:672-7
  18. ↑ Abbott J, Hawe J, Hunter D, Holmes M, Finn P, Garry R. Laparoscopic excision of endometriosis : a randomised, placebo controlled trial. Fertil Steril 2004;82:878-84.
  19. ↑ Sutton CJ, Ewen SP, Whitelaw N, Haines P. Prospective, randomised, double blind, controlled trial of laser laparoscopy in the treatment of pelvic pain associated with minimal, mild, and moderate endometriosis. Fertil Steril 1994;62:696-700.
  20. ↑ Saleh A. Tulandi T. Reoperation after laparoscopic treatment for ovarian endometriomas by excision and by fenestration. Fertil Steril 1999;72:322-4
  21. ↑ Beretta P, Franchi M, Ghezzi F, Busacca M, Zupi E, Bolis P. Randomised clinical trial of two laparoscopic treatments of endometriomas: cystectomy versus drainage and coagulation. Fertil Steril 1998;70:1176-80
  22. ↑ "Симптомы и лечение эндометриоза. Планирование и ведение беременности при эндометриозе". 2019-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-29.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Баскаков В. П. Эндометриозы. — Л.: Медицина, 1966. — 256 с.
  • Баскаков В. П. Клиника и лечение эндометриоза. — 2-е изд., перераб. и доп. — Л.: Медицина, 1990. — 240 с.
  • Сидорова И. С., Ищенко А. И., Унанян А. Л. и др. Акушерство и гинекология: Учебник в 4 кн. — Москва: ООО «Издательство «Медицинское информационное агентство», 2019. https://medbook.ru/books/36436
  • Скориченко-Амбодик Г. Г. Матка, расстройства // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Endometrioz&oldid=7565934"