Məzmuna keç

Enkidu

Vikipediya, azad ensiklopediya
Enkidu
𒂗𒆠𒄭
Məlumat
Növü vəhşi adam
Cinsi kişi[d]
Əlaqələri Gilqameş, Aruru, Şamxat

Enkidu (şum. 𒂗𒆠𒄭) — Mesopotamiya mifologiyasından personaj, Kral Gilqameşin yoldaşı. Ən qədim köməkçi[1] və ən qədim vəhşi adam[2] personajı.

Etimologiya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Enkidu adının mənşəyinin müxtəlif izahatları var. Şumer dilindəki "en" ("𒂗") "ağa", "ki" ("𒆠") "yer", "du" ("𒄭") isə "yaxşı" deməkdir. Beləliklə, Enkidu adının mənası "yaxşı yerin ağası" ola bilərdi.[3] Başqa fikirə görə, bu ad "Enki yaxşıdır" və ya "Enki yaratdığı" mənasını daşıya bilər (Enki Mesopotamiyada məhsuldarlıq tanrısıdır)[4]. Enkidunun adı Dingir ("𒀭") işarəsi ilə yazılır. Beləliklə, bu personaj tanrı ilə bağlıdır.[5]

Köhnə tərcümələrdə Enkidu adı Eabani kimi yazılırdı.[6]

Gilqameş dastanıda

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Xəbərdarlıq Xəbərdarlıq: Yazının davamı əsərin məzmunu haqqında məlumat ehtiva edir.

I lövhədə Uruk əhalisi zalım Kral Gilqameşdən narazı olur və tanrıça Aruruya şikayət edir. Aruru gildən Enkidu yaradır ki, o Gilqameşə rəqib olsun. O, heyvanlar arasında yaşayıb, onlar kimi otlanır və su içir. Ovçular ondan qorxub, Gilqameşə şikayət edir. Gilqameş onlara Enkiduya Şamxatı göndərməyə əmr edir.

Bundan sonra, mətnin müxtəlif versiyaları var. Daha çox tanınan versiyalarında Şamxat və Enkidu arasında seks 6 gün və 7 gecə ərzində baş verir. Yeni tapıntılara (2015-ci ildə aşkar olunub, 2018-ci ildə isə tərcümə olunub) görə isə, əvvəl bir səhnənin iki versiyası kimi tanınan mətnin hissələri əslində iki ayrı səhnə idi. Beləliklə, birinci həftədən sonra Şamxat Enkidunu Uruk şəhərinə dəvət edir. Daha sonra onlar arasında daha bir həftə ərzində seks olur və Şamxat yenidən Enkidunu Uruka dəvət edir.[7]

II lövhədə Şamxat Enkiduya öz paltarının bir hissəsini geydirəndən sonra, onlar Uruka üz tutur. Enkiduya ilk dəfə insan yeməkləri veriləndə, Şamxat onu yeyib-içməyə həvəsləndirir. Bundan sonra, onlar yolda toya gedən adamı görəndə, Enkidu hirslənir.

Uruka çatanda Enkidu təzə gəlinin otağına girmək istəyən Gilqameşin yolunu kəsir və onlar döyüşməyə başlayır. Heç biri bu döyüşdə üstün gələ bilmədiyinə görə, ikisi də yorulub və bir-birinin gücünü dəyərləndirərək, dost olublar.

III lövhədə Gilqameşin anası, tanrıça Ninsun Enkidunu övladlığa götürür.

IV lövhədə Gilqameş ilə Enkidu Humbabaya qarşı vuruşmaq üçün sidr meşəsinə üz tutur. Yolda Gilqameş yuxular görür, Enkidu isə bu yuxuların mənasını izah edir.

Gilqameş dastanının 2015-ci ildə aşkar olunmuş V lövhə[8] Humbabaya qarşı sidr meşəsində qarşıdurmadan bəhs edir.[9]

V lövhədə Gilqameş ilə Enkidu Humbabaya qarşı vuruşub, ona qalib gəlirlər.

Bürünc qılınc (e.ə. 1200-800). Sapında Gilqameş ilə Enkidunun Humbabanı öldürməsi səhnəsi təsvir edilir.[10]

VI lövhədə Gilqameş ilə Enkidu səma öküzünə qarşı vuruşub, ona da qalib gəlirlər. Urukda buna görə bayram olur. Həmin gecə, Enkidu oyanıb, öz yuxunu Gilqameşə danışır.

VII lövhədə Enkidu Gilqameşə öz yuxusunu danışır. Bundan sonra, Enkidu xəstələnir. O, Gilqameşdən onu unutmamağını istəyir və on iki gündən sonra, ölür. Gilqameş Enkidunun ölümünə görə möhnət çəkir.

Yeraltı dünyada

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Kanonik mətnin hissəsi olmayan lövhədə Enkidu yeraltı dünyaya səyahət edir.[11]

Başqa Şumer şeirlərində

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Xəbərdarlıq Xəbərdarlıq: Yazının davamı əsərin məzmunu haqqında məlumat ehtiva edir.

Gilqameş və Aqa şeirində Gilqameş döyüşdən öncə Enkidudan silahlarını hazırlamaq istəyir.[12]

Gilqameş və Huvava şeirinin iki versiyası var. Onlar adətən A və B adlanır.[13] Gilqameş Enkiduya bəyan edir ki, o dağlara yürüşə gedir. Enkidu bunun üçün tanrı Utudan icazə almağa tövsiyyə edir, çünki dağlar ona aiddir. Utu onlara Sidr meşəsinə getməyə icazə verir. Lakin, Humvavaya qarşı vuruşmağa icazə verməyib. Buna baxmayaraq, Gilqameş ilə Enkidu Humvavaya qarşı vuruşur və ona qalib gəlirlər.[14]

Gilqameşin ölümü şeirində tanrılar ona deyirlər ki, ölümdən sonra o, ailəsinə, rəhiblərinə, döyüşçülərinə və Enkiduya yenidən qovuşacaq.[15]

Gilqameş ilə münasibəti

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Enkidu personaj tipinə görə Gilqameşin köməkçisidir. O, bu personaj tipinin ən erkən nümunəsidir.[1] Müxtəlif tərcümələrdə onlar iki dost kimi təqdim olunur. Lakin, onların münasibətləri bununla məhdudlaşmırdı. Enkidu həmçinin Gilqameşin qulluqçusu idi.[16]

Akkad versiyalarında onların münasibətini izah etmək üçün "dost" (ibru, tappu), "qardaş" (ahu) və "tay" (mašil, kīma) sözləri işlənilir.[17]

Bir sıra araşdırmaçı Gilqameş ilə Enkidu arasındakı əlaqənin cinsi olduğunu inkar edirlər. Lakin, onlardan bəziləri etiraf edirlər ki, onların münasibətlərinin təsvirində homoerotizm var. Məsələn, yuxuların danışması səhnələri, Gilqameşin Enkidunu "arvadı kimi" sevməsi və Gilqameşin Enkidunun "gəlin kimi" üzünü bağlamayıb, ona görə "dul qadın kimi" ağlaması.[18]

Ehtimal olunur ki, Gilqameş gerçək bir tarixi şəxs idi, Enkidu isə yox.[19]

Enkidunu istinad edən əsərlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Hay, Noelle. "Evolution of a sidekick," SFFWorld.com (2002).
  2. ↑ Bernheimer, Richard. Wild Men in the Middle Ages. Cambridge: Harvard University Press. 1952. 3. ISBN 9780674734234.
  3. ↑ Behind the Name. Enkidu
  4. ↑ Rabkin, Eric S.; Slusser, George Edgar; Robert. Bridges to Fantasy. Southern Illinois University Press. 1982. 180. ISBN 9780809310432. (#first_missing_last)
  5. ↑ Hoffner, Harry A. Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner, Jr On the Occasion of His 65th Birthday. Eisenbrauns. 2003. 50–51. ISBN 9781575060798.
  6. ↑ The Struggle for Troglodytes by Boris Porshnev, p. 96
  7. ↑ "New Gilgamesh Fragment: Enkidu's Sexual Exploits Doubled by Sophus Helle". 2024-11-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-23.
  8. ↑ "A new chapter in the world's oldest story". Washington Post (ingilis). ISSN 0190-8286. 2021-07-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  9. ↑ The Sulaymaniyah Museum, Iraqi Kurdistan
  10. ↑ NW Iran, (43219722891) (cropped)
  11. ↑ Moran, William L. "Epic of Gilgamesh: A document of ancient humanism". Bulletin the Canadian Society for Mesopotamian Studies. The Canadian Society for Mesopotamian Studies Bulletin. 1991: 20. ISSN 0844-3416. 24 September 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 March 2015.
  12. ↑ CDLI Literary 000361 (Gilgamesh and Aga) composite (P432478)
  13. ↑ Rubio, Gonzalo. "Reading Sumerian Names, II: Gilgameš". Journal of Cuneiform Studies. 64. 2012: 3–16. doi:10.5615/jcunestud.64.0003.
  14. ↑ Gilgamesh and Huwawa by Joshua J. Mark
  15. ↑ "The death of Gilgamesh: Translation". 2020-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-28.
  16. ↑ 岡田明子; 小林登志子. シュメル神話の世界 粘土板に刻まれた最古のロマン. 中公新書. 中央公論新社. 2008-12. səh. 235. ISBN 978-4-12-101977-6.
  17. ↑ Jeffrey H. Tigay. The Evolution of the Gilgamesh Epic. Bolchazy-Carducci. Bolchazy-Carducci. 2002. səh. 30.
  18. ↑ Susan Ackerman. When Heroes Love: The Ambiguity of Eros in the Stories of Gilgamesh and David. Columbia University Press. 2005. səh. 81-83.
  19. ↑ ギルガメシュ叙事詩. 月本昭男 訳. 岩波書店. 1996-01. ISBN 4-00-002752-2.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Enkidu&oldid=8090073"