Etrusklar

	Qədim Roma tarixi
	lat. Senatus Populusque Romanus; Senat və Roma xalqı
	Dövrlər
	Roma çarlığı; ( e. ə. 754 — e. ə. 509)
	Roma Respublikası; ( e. ə. 509 — e. ə. 27)
	Roma İmperiyası; ( e. ə. 27 — 1453-cü illər)
Prinsipat; Qərbi Roma	Dominat; Bizans
	Respublika konstitusiyası
	S.P.Q.R.; Senat; Komisia; Magistratura
	S.P.Q.R.; Senat; Komisia; Magistratura
	Magistratlar
Konsul; Pretor; Senzor; Kurullu Edil; Kvestor	Xalq tribunu; Qubernator; Propretor
	Fövqəladə magistratlar
Diktator; Suvarilər rəisi; (Magister equitum); Hərbi tribun	Çar; İnterreks; Triumvirat; Desemvirlər
	Titullar
Leqat; Duks; Offisium; Prefekt; Vikar; Vigintiseksviri; Liktor	Hərbi magistr; İmperator; Prinseps; Böyük pontifik; Avqust; Sezar; Tetrarx
	Sülalələr
	Yulilər-Klavdilər ( e. ə. 27— 68) Flavilər (69—96) Nerva-Antonin (96—192) Konstantinlər (305—363) Valentinlər (364—378) Feodosiya (378—395) Yustinianlar (518—602) İraklilər (610—695; 705—711)
	Yulilər-Klavdilər ( e. ə. 27— 68) Flavilər (69—96) Nerva-Antonin (96—192) Konstantinlər (305—363) Valentinlər (364—378) Feodosiya (378—395) Yustinianlar (518—602) İraklilər (610—695; 705—711)
	Əhali, inzibati və sosial tərkib
Latınlar; Sabinlər; Etrusklar; Patrisilər; Plebeylər; Pretorianlar; Barbarlar; Qladiator	Kuriya; Senturiya; Triba; Vestal bakirəsi; Matrona
	Qədim Romada hüquq
	Xatirənin lənətlənməsi; (Damnatio memoriae ) Roma vətəndaşlığı Fərqlənmə kursu; (Cursus honorum) Digesta Konkubinat
	Xatirənin lənətlənməsi; (Damnatio memoriae ) Roma vətəndaşlığı Fərqlənmə kursu; (Cursus honorum) Digesta Konkubinat
	bax; müzakirə; redaktə;

Etruks döyüşçüsü

Etrusklar qədim İtaliya xalqıdır.

Türk tarixçi Kazım Mirşan etdiyi təhlil ilə Etrüsk yazısını və dilini deşifr etmiş və Etrüskler Türk mənşəli olduqlarını sübut etmişdir.^[1]

Etrüskler mənşəyi haqqında edilən ən yeni iş, 2004-cü ildə müxtəlif İtalyan universitetlərindən gələn bir qrup genetik alim tərəfindən edilmişdir. Bu araşdırma çərçivəsində MÖ 7-3 əsrlər arasında yaşamış Etrüskler aid 80 skeletdən alınan DNT nümunələri alınaraq çox vasvası bir iş ilə indiki vaxtda yaşayan müxtəlif millətlərə aid DNTlər ilə müqayisə edilir.

Nəticə olaraq Etrüskler genetiğinin digər millətlərə görə ən çox bu günki Türkiyə Türkləri ilə yaxınlığı% 98,2 nisbətində ortaya çıxmışdır.^[2] Köhnə Yunan əfsanələrində də tez-tez izah edildiyi kimi bu vəziyyət antik çağda Anadoludan İtalyan yarımadasına edilən köçlərlə təsvir edilir.^[3]

Torino universitetinin son 4 ildə müxtəlif istiqamətlərdə apardığı araşdırmaların nəticələri açıqlanıb. Bu nəticələrə görə, etrüsklərin ataları Anadoluda yerləşən Lidiya ərazisindən qıtlıq üzündən kütləvi halda əvvəl Lemnos adasına, burdan da dəniz yolu ilə mərkəzi İtaliyadakı Toskana ərazisinə köçüblər. Araşdırmanın sədri, genetika mütəxəssisi professor Alberto Piazza bildirib ki, Toskana ərazisində etrüsklərin yaşadığı üç qəsəbə – Volterra, Murlo və Kasentinoda yaşayan 263 nəfərdən götürülən qan nümunələrinin DNT testləri daha sonra şimali və cənubi İtaliya, cənubi Balkan dövlətləri, Sicilya adası, Sardinya adası, Lemnos adası və Anadolunun köhnə Lidiya torpaqlarında yaşayan 1264 nəfərin DNT testi ilə müqayisə edilib. Professor Piazza bildirib ki, Volterra, Murlo və Kasentiodan götürülən nümunələrə ən yaxın nümunələr Türkiyədən götürülənlər olub. Fransanın Naik şəhərində keçirilən Avropa ictimaiyyətləri qurultayında çıxış edən italyalı genetika mütəxəssisi bildirib ki, könüllü olaraq bu qəsəbələrdə qan verən və ən azı üç nəsildir ki, Toskanada yaşayan insanların DNT nümunələri İtaliya və Balkanlarda yaşayanlardan çox Lidiya ərazisində yaşayanların DNT nümunələrinə yaxındır. Professorun fikrinə görə, Bodrumda doğulan məşhur tarixçi Herodotun nəzəriyyəsi doğru ola bilər. Herodot etrüsklülərin qıtlıq üzündən Anadoludan İtalyaya köçdüklərini yazıb. Prof. Piazza 30 etrüsk qəbrindən götürülmüş DNT nümunələrinin daha əvvəl Ferrara universitetində araşdırıldığını və onun nəticələrinə yaxın bir nəticə hasil olduğunu vurğulayıb.

Qeyd edək ki, Roma şəhərinin əsasını qoyan Romul və Remin də etrüsk nəslindən gəldiyi bildirilir. Vergilinin qədim Roma tarixindən bəhs "Eneida" əsərində milliyyətcə etrüsk olan Romul və Remin troyalı Eneyin törəmələri olduğu bildirilir. Romanın məşhur Qay ailəsi də özlərini troyalı Eneyin nəslindən olduğunu iddia edib. Roma imperatoru Qay Yuli Sezar senatda ilk çıxışında "Mən əsilzadəyəm, troyalı Eneyin nəslindənəm" deyərək özünü təqdim edib. Qədim etrüsk əfsanəsinə görə, Eneyin törəmələri olan Romul və Rem sahibsiz qaldıqda dişi canavar onları əmizdirərək böyüdüb. Daha sonra onlar Roma şəhərinin əsasını qoyublar. Bu baxımdan etrüsklər türklərin Qayı boyunun, monqolların Qiyat soyunun bozqurd ana əfsanəsinə uyğun mifolgiyaya malik olublar. Etrüskləri türklərlə bağlayan başqa bir oxşarlıq isə eyni əlifbadan, yəni Orxon-Yenisey abidələrinin yazıldığı runa əlifbasından istifadə etmələridir. Latınlar Romanı işğal edənə kimi etrüsklər yalnız runa yazılarından istifadə ediblər. Lakin rəsmi İtaliya etrüsklərin mətnlərinin Orxon – Yenisey əlifbasından istifadə edilərək oxunmasının əlyehinədir. Hazırda 5 mindən çox sözə malik etrüsk mətnlərinin olmasına baxmayaraq İtaliyanın rəsmi elmi dairələri yalnız 30-a yaxın etrüsk sözünün mənasının açıldığını bildirirlər. Latın dilində işlədilən bu sözlərin də əksəriyyəti türkcədir, "klan" oğlan, "konsul" qonşu kimi qarşılıqlara malikdir.

Əlifba[redaktə | əsas redaktə]


Etrusk archaïque	Etrusk classique	Équivalent latın	Prononciation
		A	[a]
		B	[b]
,	,	C	[k]
		D	[r], [d]
		E	[e]
		V	[v], [w], [u]
	,	Z	[z], [ts]
	,	H	[h]
,	,		[th]
		I	[i]
		K	[k]
		L	[l]
		M	[m]
		N	[n]
	,	O	[thi], [u], [o]
		P	[p]
,			[ch]
	,	Q	[q], [phi]
	,	R	[r]
		S	[s]
		T	[t]
	,	U	[u]
		X	[ch]
Φ	Φ		[phi]
Ψ	Ψ		[khi]
		F	[f], [fh]