Finlandiya lapphundu
| Finlandiya lapphundu | |
|---|---|
 | |
| Mənşəyi | |
| Ölkə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Finlandiya lapphundu (fin Suomenlapinkoira) – orta ölçülü, möhkəm quruluşlu it cinsi. Əsrlər boyu bu cins əsasən Şimal marallarının otarılması üçün istifadə olunub. Finlandiyada ən məşhur it cinslərindən biri olsa da, Skandinaviya xaricində geniş yayılmayıb.
Mənşəyi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Genetik kökləri Şimali Skandinaviya bölgəsinə dayanır. Bu cinsin genetik tədqiqatları onun canavar və it arasında qədim hibridləşmənin nəticəsi olduğunu göstərir. Bu genetik xətt saami xalqının istifadə etdiyi digər cinslərdə də mövcuddur. "Lapphund" sözünün özü Laplandiya bölgəsinə aid it mənasını verir.[1]
Xüsusiyyətləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Orta ölçülü, güclü və möhkəm bədən quruluşuna malikdir. Onun sıx və suya davamlı xəz örtüyü soyuq iqlimlərdə yaşamaq üçün idealdır. Baş və boyun bölgəsindəki qalın xəz bəzi erkəklərdə aslan yelesinə bənzər görünüş yaradır. Rəng müxtəlifliyi genişdir: qara və krem, qara və qızılı, boz və ağ rənglər ən çox rast gəlinənlərdəndir. Cinsin standartına görə erkəklər 46-52 sm, dişilər isə 41-47 sm hündürlüyə malikdirlər. Çəkiləri 15-24 kq arasında dəyişir.[2]
Temparamenti
[redaktə | vikimətni redaktə et]Dostcanlı, səbirli və enerjili bir cinsdir. Onlar çox ağıllıdır və ailələrinə sadiqdirlər. Həm ov, həm də sürü iti kimi çox yönlüdürlər və sərbəst işləməyi bacarırlar. Xəzləri sıx olsa da, həddindən artıq baxım tələb etmir. Həftəlik fırçalama kifayətdir, lakin tükləmə dövründə gündəlik baxım tövsiyə olunur. Onların enerjili təbiəti gündəlik fiziki fəaliyyət tələb edir. Uzun gəzintilər və sərbəst qaçışlar onlar üçün vacibdir. Balalar yeddi həftəlik olduqlarında digər balalar və insanlarla müntəzəm əlaqədə olmalıdır ki, sosiallaşsınlar. Bu onların insanlara və yaşayacaqları mühitə yaxşı adaptasiya olmalarına kömək edir. Sosiallaşma, onlara əmr ilə sakit olmağı öyrətməyə və həddindən artıq hürmənin qarşısını almağa da kömək edəcək.[3]
Sağlamlıq
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bu cinsdə ən çox rast gəlinən xəstəliklərə irsi göz xəstəlikləri, xüsusilə "GPRA" (Proqressiv Retina Atrofiyası) daxildir. Bundan əlavə, "epilepsiya", "hipotiroidizm" və "degenerativ mielopatiya" kimi xəstəliklər də müşahidə edilə bilər. Bu cins 12-15 il ömrə sahibdir.[4]
Tairix
[redaktə | vikimətni redaktə et]Finlandiya lapphunduun tarixi Sami xalqının həyat tərzi ilə sıx bağlıdır. Əsrlər boyu bu itlər maralların otarılmasında və qorunmasında əsas rol oynayıblar. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra cinsin sayı kəskin azalmışdı, lakin təşkilatlanmış damazlıq proqramlar nəticəsində bərpa edildi. 1945-ci ildə Finlandiya İtçilik Klubu tərəfindən ilk standartlar müəyyənləşdirildi. Daha sonra 1960-cı illərdə cins Laplandiyanın digər itlərindən fərqləndirildi. Finlandiyada və Skandinaviya ölkələrində geniş yayılmışdır. ABŞ-da, Böyük Britaniyada, Avstraliyada və Kanadada da bu cinsin klubları mövcuddur. 2011-ci ildə Amerika İtçilik Klubu tərəfindən rəsmi olaraq tanındı və sürü itləri kateqoriyasına daxil edildi. Həm işləyən, həm də sadiq ailə iti kimi yüksək qiymətləndirilir və dünyada populyarlığı getdikcə artır.[5][6][7][8]
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Thalmann, O.; Shapiro, B.; Cui, P.; Schuenemann, V. J.; Sawyer, S. K.; Greenfield, D. L.; Germonpre, M. B.; Sablin, M. V.; Lopez-Giraldez, F.; Domingo-Roura, X.; Napierala, H.; Uerpmann, H.-P.; Loponte, D. M.; Acosta, A. A.; Giemsch, L.; Schmitz, R. W.; Worthington, B.; Buikstra, J. E.; Druzhkova, A.; Graphodatsky, A. S.; Ovodov, N. D.; Wahlberg, N.; Freedman, A. H.; Schweizer, R. M.; Koepfli, K.- P.; Leonard, J. A.; Meyer, M.; Krause, J.; Paabo, S.; və b. "Complete Mitochondrial Genomes of Ancient Canids Suggest a European Origin of Domestic Dogs". Science. 342 (6160). 2013: 871–4. Bibcode:2013Sci...342..871T. doi:10.1126/science.1243650. PMID 24233726.
- ↑ Jackson, Toni. Finnish Lapphund: Special rare breed edition. USA: Kennel Club Books. 2003. ISBN 1-59378-374-4.
- ↑ Hartnagle-Taylor, Jeanne Joy; Taylor, Ty. Stockdog Savvy. Alpine Publications. 2010. ISBN 978-1-57779-106-5.
- ↑ "OptiGen - PRA - Finnish Lapphund". www.optigen.com. 2006-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-10.
- ↑ "An introduction to the Sami people". boreale.konto.itv.se. 2017-03-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-28.
- ↑ "FLCGB Breed History". www.finnishlapphund-club.co.uk. 2018-01-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-12.
- ↑ "United Kennel Club: Finnish Lapphund". www.ukcdogs.com (ingilis). 2016-08-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-28.
- ↑ "The Labrador Retriever was last year's most popular dog breed in Finland". www.kennelliitto.fi. 2017-02-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-28.