Geomühəndislik

1979-2007-ci illər arasında Şimal Buzlu Okeanında buz həcmlərinin əhəmiyyətli dərəcədə azalması

Geomühəndislik — arzuolunmaz iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə aparmaq və planetin əksər hissəsində ən rahat yaşayış şəraitini və iqtisadi fəaliyyəti əldə etmək üçün Yer kürəsinin yerli bölgəsində və ya bütün planetdə iqlim şəraitinin aktiv şəkildə dəyişdirilməsinə yönəlmiş tədbirlər və təsirlər məcmusudur.

2013-cü ildə BMT-nin rəsmi orqanı olan İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panel qlobal istiləşmə problemini həll etmək üçün geomühəndislik üsullarından istifadəni nəzərdən keçirmişdir.

Konsepsiya

Geomühəndislik konsepsiyasının formalaşmasının əsas motivi 1970-ci illərdən bəri bəzi alimlər tərəfindən qlobal istiləşmə və istixana qazlarının genişmiqyaslı emissiyaları ilə əlaqəli əsas iqlim dəyişikliklərinə fəal şəkildə qarşı çıxmaq ehtiyacı idi. Konsepsiyanın tərəfdarlarının əsas arqumenti son illərdə sürətlə artan iqlim dəyişikliyidir. O artıq böyük iqtisadi ziyan vurur və sonradan bəşəriyyətin ölümünə səbəb ola bilər. Bununla belə, geomühəndislik ideyasını dəstəkləyən bir çox elm adamı iddia edir ki, hətta zərərli maddələrin atmosferə atılmasının ciddi şəkildə azalması və qeyri-qalıq enerji mənbələrinə keçid də mövcud iqlim dəyişikliyi proseslərinə nəzərəçarpacaq təsir göstərməyəcək.

Geomühəndislik müxtəlif fənlərdən bilikləri birləşdirən kompleks bir tədqiqatdır, məsələn:

elmi (atmosfer kimyası, ekologiya, meteorologiya, botanika və s.)

mühəndislik (aerokosmik mühəndislik, gəmiqayırma, ballistika və s.)

idarəetmə (risklərin idarə edilməsi, əməliyyat tədqiqatı).

Təklif olunan layihələr

Hal-hazırda bir çox müxtəlif geomühəndislik layihələri var, onların əksəriyyətini aşağıdakı alt qruplara bölmək olar:

Günəş şualanmasının idarə edilməsi

Günəş şualanmasının idarə edilməsi ilə bağlı layihələr Yerə çatan günəş radiasiyasının miqdarını azaltmaq yollarını axtarmağa yönəlib. Lakin bu zaman atmosferdə karbon qazının miqdarı azalmır. Bu kateqoriyadakı layihələr:

• SCoPEx (Stratosfer Nəzarətli Təhlükəsizliyi Təcrübəsi), Harvard, Bill və Melinda Qeyts Fondu kimi atmosfer vasitəsilə günəş radiasiyasının nüfuzetmə gücünü azaltmaq üçün stratosferə aerozolların (xüsusilə kükürd dioksidinin) səpilməsi.
• Günəş radiasiyasını əks etdirmək üçün bina və tikililərdə "sərin damların" istifadəsi.
• Atmosferə dəniz suyunu vurmaqla buludların sıxlığını artırmaqla onların əks etdirmə qabiliyyətinin artırılması.
• Orbital güzgülər, orbitə buraxılması qeyri-raket buraxılışını tələb edəcəkdir.
• Yerin orbitinin diametrinin “qravitasiya yedəkləməsi” və ya güclü partlayışla artması.

İstixana qazlarının konsentrasiyalarının azaldılması

İstixana qazlarının azaldılması layihələri ya istixana qazlarını atmosferdən birbaşa çıxarmaq, ya da onların təbii şəkildə çıxarılmasını asanlaşdıran prosesləri inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır (məsələn, həddindən artıq karbon və karbon tərkibli maddələrin çıxarılması). Bu layihələrə aşağıdakılar daxildir:

• Fitoplanktonla fotosintez prosesini stimullaşdırmaq üçün okeanın dəmir ionları ilə doyması.
• Biokütlənin daha sonra basdırılması ilə piroliz yolu ilə biokömür - süni kömürün hazırlanması.
• Karbon tərkibli birləşmələri çıxarmaq üçün havanın qazla təmizlənməsi.
• Torpağın biokütləsinin artması və arid zonalarda bitki biokütləsinin böyüməsi.

Arktika geomühəndisliyi

Arktikada buz əriməsinin sürətini azaltmağa yönəlmiş bir sıra layihələr də mövcuddur. Bir çox elm adamları bu problemi şimal yarımkürəsinin iqliminin formalaşmasında Arktika buzunun müstəsna əhəmiyyətli roluna görə ən ciddi və təcili aktiv müdaxilə tələb edən problem kimi xarakterizə edirlər. Arktika buzları günəş radiasiyasını əks etdirən böyük bir "güzgü" rolunu oynayır və həmçinin böyük miqdarda metan, istixana qazı saxlayır. Arktik geomühəndislik layihələri planlaşdırılır:

• Dəniz suyu donmağa daha az meylli olduğundan qalın səth buz təbəqəsi yaratmaq üçün arktikanın üzərinə şirin su səpmək.
• Arktika üzərində aerozol püskürmək.

Mümkün risklər və tənqidlər

Tərəfdarlarla yanaşı, geomühəndisliyin də çoxlu rəqibləri var. Geomühəndisliyə qarşı arqumentlər aşağıdakılardır:

Səmərəlilik

Nəzəri etibarlılığa baxmayaraq, praktiki icrada bəzi layihələr səmərəsiz ola bilər. Məsələn, okean dəmir ionları ilə doyduqda, karbon qazının həcmində azalma dərəcəsi gözləniləndən az ola bilər, çünki fotosintezin intensivləşməsi ilə ölü planktonun həcmi də artacaqdır.

Layihələrin qeyri-müəyyənliyi

Planetin istiliyinə nəzarət etməyi hədəfləyən, lakin atmosferdəki karbon qazının miqdarını azaltmayan texnologiyalar okeanların turşulaşması kimi digər proseslərə də səbəb ola bilər.

Nəzarət və proqnozlaşdırma problemləri

Geomühəndislik layihələri ilə bağlı müzakirələrin bir çox iştirakçıları müəyyən vasitələrin istifadəsinin məcmu effektinin tam başa düşülməməsi və başa düşülməməsindən narahat olduqlarını bildirirlər. Proseslərin axını səmərəsiz, qeyri-sabit ola bilər və ya əksinə, ekoloji vəziyyətin pisləşməsinə səbəb ola bilər. Hazırda iqlimin və ekoloji mühitin modelləşdirilməsi üçün uzunmüddətli perspektivdə müxtəlif proseslərin təsirini nəzərə ala biləcək etibarlı və nisbətən dəqiq üsullar mövcud deyil.