Girdəyarpaq irqa

Girdəyarpaq irqa
Amelanchier rotundufolia
Elmi təsnifat
Aləmi: Bitkilər Şöbə: Örtülütoxumlular Sinif: İkiləpəlilər Yarımsinif: Rozidlər Sıra: Gülçiçəklilər Fəsilə: Gülçiçəyikimilər Cins: İrqa Növ: Girdəyarpaq irqa
Elmi adı
Amelanchier rotundufolia (Lam.) Dum.
Sinonimlər
Amelanchier ovalis Medik.
Vikinövlərdə sistematika Şəkil axtarışı IPNI   ???

Girdəyarpaq irqa (lat. Amelanchier rotundufolia) - gülçiçəyikimilər fəsiləsinin irqa cinsinə aid bitki növü.

Təbii yayılması

Əsasən cənubi, şərqi, qərbi Avropada Şimali Belqiya, Şimali Afrikada, Ön Asiyada, Mərkəzi Almaniyada geniş yayılmışdır. Qafqazda təbii və mədəni halda rast gəlinir.

Botaniki təsviri

Hündürlüyü 1-4 metrə çatan, çox hündür olmayan, yarpağı tökülən ağacdır. Möhkəm kök sistemlinə malikdir, 30-40 sm dərinliyə gedir, hətta qayalıqların çatlamasına səbəb olur. Çətri açıq yaşıldan tünd çəhrayıya qədər dəyişir. Yarpağı yumurtavari 8-15 mm uzunluqdadır. Çiçəkləri aprel, may aylarında yarpaqlama ilə eyni vaxtda açır. Avqust, sentyabr aylarında qara, göy rəngdə 5-15 mm diametrində olan meyvəsi yetişir.

Ekologiyası

Dəniz səviyyəsindən 2000 metr hündürlükdə, günəşli ərazilərdə bitir. Qışda 40-500C şaxtaya dözür, havanın temperaturu müsbət 5-70C-də çiçəkləyir. Torpağın turşuluğuna davamlıdır.

Azərbaycanda yayılması

Böyük, Kiçik Qafqaz və Naxçıvan MR təbi halda yayılmışdır.

İstifadəsi

XVI əsrdən bəzək bitkisi kimi parklarda, bağlarda, canlı çəpərlərin salınmasında, meyvəsinin şirin dadına görə isə kulinariyada istifadə edilir. Ondan cem, mürəbbə, kampot, çaxır hazırlanır. Tərkibində C vitamini, kumarin, zəhərli maddələr, flavanol, gümüş, qurğuşun, kobalt vardır. Meyvəsindən yarımvitaminlər hazırlanır ki bu da əsəb xəstəliklərində, yuxusuzluqda istifadə edilir. Qabığı və yarpaqları səhiyyədə istifadə edilir.

Məlumat mənbəsi

1. Tofiq Məmmədov (botanik) "Azərbaycan Dendroflorası IV cild": Bakı: "Elm"-2018. http://dendrologiya.az/?page_id=112
2. Azərbaycanın ağac və kolları. Bakı: Azərb.SSR EA-nın nəşriyyatı, 1964, 220 s.
3. Əsgərov A.M. Azərbaycanın ali bitkiləri.Azərbaycanın florasının konspekti II cild. Bakı: Elm, 2006,283 s.
4. Talıbov T.H.,İbrahimov Ə.Ş.Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının taksonomik spektri. Naxçıvan:Əcəmi,2008,350s.
5. Гроссгейм А.А. Флора Кавказа. Баку: Аз. ФАН, 1939, т.1.401с.
6. Гроссгейм А.А. Флора Кавказа. Баку: Аз. ФАН, 1962 т.6.378с.
7. Дерувья и кустарники СССР.М.Л.: АН СССР, 1960 Т.5.543с.
8. "Abşeronun ağac və kolları".Bakı: "Elm və təhsil", 2010.
9. "Azərbaycan Dendroflorası IV cild": Bakı: "Elm"-2018.
10. Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
11. Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.