Həsən əl-Əskəri
Həsən ibn Əli əl-Əskəri | |
---|---|
الحسن بن علي العسكري | |
![]() | |
868 – 874 | |
Əvvəlki | İmam Nəqi |
Sonrakı | İmam Mehdi |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | 3 dekabr 845 |
Doğum yeri | Mədinə, Ərəb Xilafəti |
Vəfat tarixi | 1 yanvar 874 (28 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Vəfat səbəbi | zəhər[d] |
Dəfn yeri |
|
Fəaliyyəti | İmamət |
Atası | İmam Əliyyən-Nəqi |
Həyat yoldaşı | |
Uşaqları | |
Dini | İslam |
Elmi fəaliyyəti | |
Elm sahəsi | Bütün İslam elmləri |
![]() |
İmam Əskəri, (ərəb. الحسن العسكري; tam adı: Əbul Məhəmməd Həsən ibn Əli əl-Əskəri; 3 dekabr 845, Mədinə, Abbasilər xilafəti – 1 yanvar 874, Səmərra, Abbasilər xilafəti) - Cəfəri şiələrinə görə 13-cü məsum, 11-ci imam və xəlifə.
Həyatı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Şiələrin on birinci imamı Həsən ibn Əli Əsgəri`nin atası onuncu İmam Nəqi, anası isə Hüdeysə adlı bir qadın olub.[1] Bəzi tarixçilər onun adının Süsən olduğunu qeyd etmişlər.[2] Elmli qadın kimi tanınan Hüdeysə xanım İmam Həsən Əskərinin şəhadətindən sonrakı böhranlı vəziyyətdə şiələrin müraciət etdikləri yer olmuşdur.[3]
Künyə və ləqəbləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]İmam Həsən Əskəri xəlifənin əmri ilə Samirrada "Əsgər" adlı bir məkanda yerləşdirildiyi üçün ona "Əsgəri" ləqəbi verilmişdir.[4] O, 22 yaşında ikən atası şəhid edilmişdir. 6 il şiələrin imamı olmuş və nəhayət, hicri 260-cı ildə 28 yaşında şəhid edilərək Samirra şəhərində öz evində, atasının məzarının yanında dəfn olunmuşdur.[5]
Künyəsi: Əbu Muhəmməd (Məhəmmədin atası)
Ləqəbləri: İbni-Riza (Rizanın oğlu), Zəki[6],Nəqi, Hadi, Əskəri.
İmam Həsən Əskərinin müasiri olmuş Xəlifələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]İmam Həsən Əsgəri imaməti dövründə 3 Abbasi xəlifəsinin müasiri olmuşdur:
1) əl-Mötəzz Billah (252-255 h.q);
2) əl-Muhtədi Billah (255-256 h.q);
3) əl-Mötəmid (256-279 h.q).
Ələviləri himayə etmək və Bəni-Üməyyədən Ələvilərin intiqamını almaq şüarı ilə qiyama qalxan Bəni-Abbas, Bəni-Üməyyə xəlifələrini də geridə qoyaraq, Ələviləri təqibə başladılar və Bəni-Üməyyə kimi onlara düşmənçilik etdilər.
Dövründəki siyasi-ictimai vəziyyət
[redaktə | vikimətni redaktə et]Abbasi xəlifələri Şiə İmamlarının fəaliyyətini məhdudlaşdırmağa cəhd göstərmiş və onları təzyiq altında saxlamışdılar. Bu təzyiqlər İmam Cavadın, İmam Nəqinin və İmam Həsən Əskərinin Samirrada olduğu dövrdə xeyli dərəcədə artmışdı. Qeyd edək ki, hər üç imam da cavan yaşlarında şəhid edilmişdir. İmam Cavad 25, İmam Nəqi 41, İmam Həsən Əsgəri isə 28 yaşında. Bu fakt, onlara qarşı yönəldilən təzyiqlərin hansı dərəcədə olduğunu əyani olaraq göstərməkdədir.
İmam Həsən Əsgəri özündən əvvəlki iki imamdan, yəni öz ata-babasından da ağır təzyiqlər altında həyat sürmüşdür. Bunun isə iki başlıca səbəbi var idi:
1) İmam Həsən Əsgərinin dövründə şiələr İraqda qüdrətli bir icma kimi tanınırdılar. Hamı bilirdi ki, onlar Abbasi xəlifələrinin heç birini xəlifə kimi qəbul etmirlər və onların əqidəsinə görə, İslamda xəlifəlik məqamı yalnız İmam Əli ibn Əbu Talibin övladlarına məxsusdur. Həmin dövrdə də bu ailənin nümayəndəsi İmam Həsən Əsgəri idi.
2) Abbasilər bilirdilər ki, İslam dinində vəd edilmiş Məhdi İslam Peyğəmbərin sülaləsindən, İmam Həsən Əsgərinin nəslindən olacaqdır. Buna görə də, onlar İmam Həsən Əsgərini ciddi nəzarət altında saxlayırdılar ki, oğlunu ələ keçirib öldürsünlər.
Qeyd edilən bu iki səbəbə görə on birinci imam Həsən Əsgəri ağır təzyiq altında idi və o ciddi nəzarət altına alınmışdı. Abbasi Xəlifəsi İmam Həsən Əsgərinin ictimai nüfuzu və mövqeyindən o qədər narahat idi ki, Onun həftənin hər birinci və dördüncü günləri saraya gəlməsini əmr etmişdi.[7][8]
Xəlifə Muhtədi də İmam Həsən Əsgərini həbs etdirir və Mötəzz kimi o da, İmamı qətlə yetirmək istəyir. Lakin türklər onun öz əleyhinə qiyam edərək onu öldürürlər.[9]
İmam Həsən Əskərinin siyasi və dini fəaliyyətləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Abbasi hökumətinin təqib və təzyiqlərinə baxmayaraq, İmam Həsən Əskəri siyasi və dini fəaliyyətlər aparmışdir, bu sahədə apardığı əsas işlər isə bunlardan ibarətdir:
1) Nümayəndələr təyin etmək, qasidlər və məktublar göndərməklə uzaq əyalətlərin şiələri ilə əlaqə yaratmaq;
2) İslam maarifini təbliğ etmək, iradları və şübhələri cavablandırmaq;
3) Təzyiqlərə məruz qalan şiələrə maddi-mənəvi dəstək olmaq;
4) Şiələri maddi baxımdan təmin etmək;
5) Məxfi şəkildə fəaliyyət göstərmək.
Həsən Əskərinin dövründə şiəlik İslam məmləkətinin bir çox şəhər və əyalətlərində geniş yayılmışdı. Kufə, Bağdad, Nişabur, Qum, Abe (Ave), Mədain, Xorasan, Yəmən, Rey, Azərbaycan, Samirra, Qorqan (Corcan) və Bəsrə kimi şəhər və əyalətlərin əhalisini əsasən şiələr təşkil edirdi. Onlar arasında Samirra, Kufə, Bağdad, Qum və Nişabur bir sıra səbəblərə görə xüsusi əhəmiyyətə malik idi.[10][11]
İslam məmləkətinin müxtəlif şəhər və əyalətlərində yayılması, şiələrin dini və siyasi baxımdan idarə olunmaları üçün onların həm İmam Əskərilə, həm də bir-birlərilə əlaqəsini təmin edən nümayəndəliklər şəbəkəsinin yaradılmasını zəruri edirdi. Belə ki, 9-cu imamın dövründən etibarən belə bir şəbəkəyə ehtiyac duyulmağa başlanmışdı. İmam Cavadın və İmam Nəqinin dövründə belə bir şəbəkə artıq təşəkkül tapmışdı. İmam Əskərinin dövründə də bu şəbəkənin fəaliyyəti davam etdirildi. Tarixi qaynaqlara istinadən, İmam Əskəri tanınmış şiə şəxsiyyətlərini öz nümayəndəsi seçərək müxtəlif məntəqələrə göndərmiş, onlar vasitəsilə şiələrlə əlaqə saxlaya bilmişdir. Bu nümayəndələr arasında onun Nişabur şəhərindəki nümayəndəsi İbrahim ibn Əbduhun adını çəkmək olar.[12] Onun Qum şəhərindəki nümayəndəsi isə Əhməd ibn İshaq ibn Abdullah Qumi Əş'əri idi.[13][14] Onlar vasitəsilə pullar (şəri vergilər) toplanır və İmam Əskəriyə çatdırılırdı və bu pullar ehtiyac olan şiələr arasında paylanılırdı. Cəbəl məntəqəsindən bir nəfər Ələvinin vasitəsilə İmamın yanına gələn şəxs İmam Əskəriyə dörd min dinar pul verir.[15] Yaxud, İmamın Qumdakı nümayəndəsi (Əhməd ibn İshaq) şiələrdən topladığı yüz altmış kisə qızıl-gümüşü ona çatdırır.[16] Bu məbləğlər də yığılan pulun nə dərəcədə böyük miqdarda olduğunu göstərir.
Elmi fəaliyyəti
[redaktə | vikimətni redaktə et]İmam Həsən Əsgəri yaşadığı dövrdə hökumətin çox ciddi nəzarəti və təzyiqi altında olmasına baxmayaraq, bir çox İslam alimləri yetişdirmişdir. Şeyx Tusi İmamın yetirmələrinin sayının 100-dən çox olduğunu qeyd edib.[17] Həmin görkəmli şəxsiyyətlər arasında ən məşhurları bunlardır:
- Abdullah ibn Cəfər Himyəri;
- Məhəmməd ibn Həsən Səffar;
- Əhməd ibn İshaq Əşəri Qumi;
- Əbu Haşim Davud ibn Qasim Cəfəri;
- Əbu Əmr Osman ibn Səid Əmri;
- Əli ibn Cəfər;
İslam maarifinin yayılmasında onların göstərdikləri xidmətlər bir çox kitablarda qeyd edilmişdir. Onlardan bəzilərinin kitabları bizim dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır.
Zəhərlənməsi hadisəsi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Abbasi xəlifəsi Mötəmid İmam Həsən Əskərinin nüfuzunun artmasını istəmirdi. İmamı həbs altında və təzyiqdə saxlamasının da əks nəticə verdiyini gördükdə onu məxfi şəkildə zəhərlətdirir. Bu barədə Təbərsi öz kitabında bunu qeyd etmişdir: "Bizim alimlərimizin əksəriyyəti yazmışlar ki, İmam Həsən Əsgəri zəhərlənərək şəhid edilmişdir, necə ki, o Həzrətin atası, babası və əvvəlki İmamlar zəhərlənib dünyalarını dəyişmişlər." [18]
Tanınmış digər şiə alimi Kəfəmi isə yazır: "Onu (İmam Əsgərini) Mötəmid zəhərləmişdir."[19]
Hicri dördüncü əsrin şiə alimlərindən olan Məhəmməd ibn Cərir ibn Rüstəm Təbəri də qeyd edir ki, İmam Həsən Əsgəri zəhərlənərək şəhid edilmişdir.[20]
Zəhərin təsiri nəticəsində İmam Həsən Əsgərinin halının dəyişdiyi günlərdə Xəlifə Mötəmidin onun ölümünü təbii ölüm kimi qələmə vermək üçün göstərdiyi cəhdlər, İmamın xəlifənin hazırladığı sui-qəsd ilə zəhərlənərək öldürüldüyünə dəlalət edən faktlardandır. Şiə alimlərinin rəvayətinə görə İmam Həsən Əskərinin oğlu 12-ci İmam Məhdinin özü onun cənazəsinə meyyit namazı qılmışdır.[21]
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Qurani Kərim
- Mehdi Pişvayi, "İmam Həsən Əskəri əleyhissəlamın həyatı", Tərcüməçi: Mais Ağaverdiyev, "Moce-elm", 2003, 22 səh. Arxivləşdirilib 2012-05-09 at the Wayback Machine
- Əllamə Kuleyni, "Əl Kafi", c. 1
- Şeyx Müfid, "Əl İrşad"
- Əli ibn İsa Ərbili, "Kəşf-ul Ğummə fi Mərifət il Əimmə”
Həmçinin bax
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Şeyx Müfid, əl-İrşad, səh.335
- ↑ Şeyx Kuleyni, Usuli-kafi, c.1, səh.503
- ↑ Şeyx Kəfəmi, əl-Ənvərul-bəhiyyə, səh.151
- ↑ Şeyx Səduq, İləluş-şərayi, c.1, səh.230
- ↑ Şeyx Müfid, əl-İrşad, səh.345
- ↑ "Dəlailül İmamət", səh.223
- ↑ İbn ŞəhrAşub, Mənaqibu-Ali-Əbi Talib, c.4, səh.434
- ↑ Şeyx Təbəri, Dəlailul-imamə, səh.226
- ↑ Şeyx Tusi, Kitabul-Ğeybə, səh.134
- ↑ Mehdi Pişvayi, səh.402
- ↑ İmam Həsən Əsgərinin həyatı, səh.223
- ↑ Mehdi Pişvayi, səh.402
- ↑ Əllamə Məclisi, Biharul-ənvar, cild 50, səh.323
- ↑ Şeyx Nəcaşi, Fihristu-əsmai musənnifiş-şiə, səh.66
- ↑ Şeyx İrbili, Kəşful-ğummə, cild 3, səh.216
- ↑ Şeyx Təbərsi, əl-İhticac, səh.257
- ↑ Şeyx Tusi, Rical kitabı, səh.427
- ↑ Şeyx Təbərsi, İlamul-vəra, səh.367
- ↑ Şeyx Kəfəmi, əl-Ənvarul-bəhiyyə, səh.162
- ↑ Şeyx Təbəri, Dəlailul-imamə, səh.223
- ↑ Mehdi Pişvayi, səh.417