Həsən Cövdət
| Həsən Cövdət | |
|---|---|
 | |
| 12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1900 |
| Doğum yeri |
|
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, baş redaktor |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həsən Cövdət (1900, Ərdəbil) — siyasətçi, redaktor, Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Milli Məclisə Ərdəbildən seçilən nümayəndə, Azərbaycan Demokrat Partiyasının Ərdəbil komitəsinin sədri, Ərdəbildə çap olunan Cövdət qəzetinin baş redaktoru.
Haqqında
[redaktə | vikimətni redaktə et]Həsən Cövdət 1900-cü ildə Ərdəbildə anadan olub.[1] Ərdəbildə çap olunan "Cövdət" qəzetinin redaktoru olub.[2][3][4] 1943-cü ildə yaradılmış "Azadlıq Cəbhəsi" təşkilatının Ərdəbil komitəsinə rəhbərlik edib.[5] 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra firqənin Mərkəzi Komitəsinin üzvü olub.[6][7] Sentyabrın 23-də Ərdəbildə firqənin yerli komitəsi yaradıldı.[8][9] Firqənin Ərdəbil komitəsinə sədrlik edən Həsən Cövdət komitə tərəfindən Azərbaycan Demokrat Firqəsinin birinci təsis qurultayında iştirak etmək üçün nümayəndə seçilib.[8][9] 1945-ci il oktyabrın 2-də Təbrizdə keçirilən qurultayda çıxış edərkən bunları deyib:
|
Azərbaycan xalqının siyasi və iqtisadi hüquqsuzluğuna son qoyan çoxdan gözlənilən gün gəlib çatdı. Biz türk dilinin təbii hüquqlarının özünə qaytarılmasını, özümüzü və işlərimizi müstəqil idarə etməyi çoxdan arzulayırdıq.[10] | 
|
1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında fəaliyyətə başlamış Azərbaycan Xalq Konqresinin 17 nəfərdən ibarət Rəyasət Heyətinə üzv seçilib.[11][12] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.[13][14][15] Həsən Cövdət də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.[16][17] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[13][18][19] Ərdəbildə keçirilən seçkilər nəticəsində Həsən Cövdət hər kəsdən çox səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Ərdəbildən nümayəndə seçildi.[20][21][22] Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisinin birinci iclası dekabrın 12-də keçirilib.[23][24][25] Bura seçilən nümayəndələrdən 26 nəfəri cəbhədə olduqları üçün məclisin ilk iclasında iştirak edə bilmirlər. Onlardan biri də Həsən Cövdət olub.[26] Bu iclasda Həsən Cövdət Azərbaycan Milli Məclisinin sədrinin müavini[27] və Azərbaycan Milli Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü seçilib.[28][29][30]
1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[31][32] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[32] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[32] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[31][33] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[34][35] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[36][37][38] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[39][40] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[33][39] Ərdəbildə baş verən qırğınlarda Həsən Cövdətin redaktoru olduğu "Cövdət" qəzetinin redaksiyası yandırıldı,[41] özü isə həbs olundu.[42] Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.
Mənbə
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Həsənli, 1998. səh. 248
- ↑ "جودت؛ ولایت اردبیل در حکومت ملی آذربایجان به روایت اسناد". Azərbaycan Demokrat Firqəsi. İstifadə tarixi: 2025-03-05.
- ↑ Məmmədli, 2009. səh. 183
- ↑ Həsənov, 2007. səh. 561
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 249
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
- ↑ Vilayi, 1975. səh. 25
- ↑ 1 2 Mərəndli, 2017. səh. 104
- ↑ 1 2 Həsənli, 1998. səh. 232
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 245
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 599
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 269
- ↑ 1 2 Atabaki, 2000. səh. 114
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 272
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 134
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 607
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 273
- ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
- ↑ "جودت ؛ ولایت اردبیل در حکومت ملی آذربایجان به روایت اسناد- عسگر اکبرزاده". www.azoh.net (fars). 2018-12-11. İstifadə tarixi: 2025-03-05.
- ↑ Məhərrəmova, Təranə. "Xalq şairi Balaş Azəroğlu Cənubi Azərbaycanda 65 il bundan öncə baş vermiş "21 Azər hərəkatı"nın tarixi əhəmiyyəti haqqında danışır". Kaspi qəzeti. 2010-11-12. səh. 8. İstifadə tarixi: 2025-03-20.
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 815
- ↑ Balayev, 2018. səh. 25
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 145
- ↑ Miyanalı, Əlirza; Fələki, Lütfəli. Fədailər Azərbaycan xalqının 21 Azər hərəkatında (PDF) (az.). 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-11.
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 790
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 65
- ↑ Şəms, İsmayıl. Ömrə yazılan günlərdən ən önəmlisi 21 Azər günü (PDF) (az.). Dortmund: 21 Azər jurnalı. 1. 2024-10-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 363
- ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 112
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 119
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- "Azərbaycan" qəzeti I. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin orqanı: 1945-1946-cı illər, Təbriz (az.). I. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2022. səh. 928. ISBN 978-9952-556-47-6.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 978-9952-37-091-1.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. 2023-05-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-07.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-05.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- Həsənov, Həsən. Иранский дневник (1944-1946 гг.) (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2007. səh. 576. ISBN 5-8066-1706-8. 2025-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-05.
- İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
- Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 230.
- Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 978-9952-8312-8-3. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-05.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.
- Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.
- Vilayi, Mir Rəhim. Cənubi Azərbaycanda Milli Azadlıq Uğrunda Demokratik Mətbuatın Mübarizəsi (1945 1946 cı illər) (PDF) (az.). Bakı. 1975. səh. 57. 2024-10-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
