Həsən Rza Paşa

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Həsən Rza Paşa
Hasan Rıza Paşa
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Tosya
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Şkoder
Vətəndaşlığı Türkiyə Türkiyə
Təhsili
Hərbi fəaliyyəti
Xidmət illəri 18891913
Rütbəsi Mirliva
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həsən Rza Paşa (türk. Hasan Rıza Paşa; d.1871, Tosya - 30 yanvar 1913, Şkoder) — Türk əsgəri.[1]

Bağdad ve Kastamonunun qubernatoru olan Namık Paşanın oğlu Həsən Rza Paşa güman edilir ki, ibtidai məktəbini İstanbulda bitirib. 1886 - 1889-cu illərdə Beşiktaş Hərbi Liseyini və Bursa Hərbi Liseyini bitirdi. 1889-cu ildə Türkiyə Quru Qoşunları məktəbinə daxil oldu və 1892-ci ildə məzun oldu. 1895-ci ildə orduya bir heyət kapitanı olaraq qatıldı.

Tophanə və Məktəblər Naziri "Müşir" rütbəsini daşıyan Mustafa Zəki Paşanın qızı Aişə Sahibə ilə evlənmiş onların 4 övladı olmuşdur. Osmanlı Hərbi Kollecindən məzun olduqdan sonra Mahmud Muxtar Paşa tərəfindən müəllim müavini olaraq təyin edildi. 1897-ci il Osmanlı-Yunan müharibəsinin tələbi ilə Alasonian Ordusunda bir tapşırığa təyin edildi və 7 oktyabr 1897-ci ildə baş polkovnik rütbəsinə, 21 avqust 1898-ci ildə mayor rütbəsinə, 18 aprel 1899-cu ildə isə rayon qubernatoru rütbəsinə qədər yüksəldi.[2]

Almaniyadakı təhsili və missiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1899-cu ilin mayında Almaniyaya oxumağa getdi. O dövrlərdə mərkəzi Mets şəhəri olan və məşhur general Joshua Hetzlerin rəhbərliyi ilə 16-cı korpusun piyada alaylarından birinə leytenant rütbəsi ilə daxil oldu. Bir il yarım piyada alayında xidmət etdikdən sonra Alman ordusunda ilk leytenant rütbəsinə yüksəldi və istədiyi süvari və artilleriya alaylarından birinə keçmək üçün ondan soruşulduqda o yenidən Metzdəki əjdaha süvari alaylarından birinə təyin olunmağını istədi və yenidən Metzin komandasında qaldı. General Hetzlerin fanatı idi. Hamı Hetzlerin şiddətli nizam-intizamından və Metz Qarnizonunun sonsuz xidmət və yorğunluğundan qaçarkən o məhz bundan faydalanmaq üçün yalnız Metzin rəhbərlyi altında xidmət etmək istədi və özünü Almaniyanı bütün əyləncəli həyatından məhrum etdi. Bir il süvari əjdaha alayında xidmət etdikdən sonra altı ay Metzin komandasında bir bölmə işçisi kimi xidmət etdi. Daha sonra digər türk dostları ilə birlikdə Berlindəki Baş qərargaha təhvil verildi. Bir il Alman Baş Qərargahın müxtəlif şöbələrinin xidmətlərini öyrənmək üçün çalışdığı zamanda Kriegsakademiedə də iştirak etdi və yuxarı sinif kurslarını izləməyə başladı. Almaniyanın Türinq bölgəsində davam edən bu heyət turu, imtahanlar əsnasında Türk və Alman sinif yoldaşları arasında üstünlük və hətta şəxsiyyət göstəriciləri xüsusilə önəmli şəkildə diqqətləri çəkdi. Alman Baş qərargahın bu Türk zabitləri haqqında ayrı-ayrı verdiyi hesabatda Həsən Rza üçün Türk Ordusunun Böyük Baş qərargahına rəhbərlik edə biləcəyini söylədi.[3]

Türkiyəyə dönüşü və müxtəlif vəzifələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alman Ordusundaki dörd il xidmətdən sonra Türkiyəyə qayıdan Həsən Rza Paşa Almaniyada olarkən 11 dekabr 1901-ci ildə Miralay rütbəsinə yüksəldilmişdir. Almaniyadan qayıtdıqdan sonra 8 aprel 1903-cü ildə Baş Qərargah rəisi vəzifəsinə təyin edildi. 6 avqust 1903-cü ildə Mirliva rütbəsinə yüksəldi və Paşa oldu. 31 yanvar 1904-cü ildə Baş Qərargah vəzifəsini icra edərkən eyni zamanda Hərbi Akademiyaya müəllim təyin edildi. 12 sentyabr 1904-cü ildə Ali Hərbi Təftiş Kollegiyasının üzvü təyin edildi. 10 dekabr 1906-cı ildə Ferik rütbəsinə yüksəldi.

İkinci Məşrutiyyət elanından sonra Ədirnə 2-ci ordunun komandanlığı altında 20-ci Nizamiye Diviziyasına təyin edildi. O dövrdə 2-ci Ordu Komandiri Nazim Paşa idi. İttihad və Tərəqqi cəmiyyəti tərəfindən verilmiş Tasfiye-i Rüteb Qanununa əsasən 19 avqust 1909-cu ildə o, rayon qubernatoru vəzifəsinə keçirilmişdir. 4 oktyabr 1909-cu ildə Baş Qərargahın 3-cü şöbəsinə təyin edildi.

21 mart 1910-cu ildə yenidən Miralay rütbəsinə yüksəldi və 6-cı Ordu Qərargah rəisi təyin edildi. 6-cı Ordunun komandiri Nazim Paşa ilə Bağdada getdi. 6-cı Ordunun Baş Qərargah rəisi vəzifəsini icra etməyə davam etdi, lakin 22 iyun 1910-cu ildə Bağdaddakı 11-ci Nizamiyə Diviziyasına təyin edildi və hər iki vəzifəni birlikdə icra etdi. Korpus təşkilatının qəbulundan sonra 6-cı Ordu "4-cü Ordu Müfəttişliyi" adını alsa da, lakin o Baş Qərargah rəisi vəzifəsini davam etdirdi. Sonra 4-cü Ordu Baş qərargahından istefa etdi və 21 aprel 1911-ci ildə İstanbula qayıtdı. 23 may 1911-ci ildə İstanbul və Çanaqqala boğazları, Saloniki və İzmir limanlarının hakimliyi üçün qurulan komissiyaya təyin edildi.

Şkoder komandanlığı və qubernatorluğu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1911-ci ildə Malisor qiyamında Qərb ordusunun komandanlığı ilə Şkoderə gedən Birinci Ferik Köləmən Abdulla Paşanın Baş qərargah rəisi təyin edilsə də, istefa etdi. 1911-ci il 19 iyulda 24-cü Müstəqil Şkoder Diviziyasının komandiri təyin edildi. Şkoderdə xidmət edərkən Monteneqro Hökuməti tərəfindən Birinci dərəcədən "Danilo Ordeni"nə layiq görüldü. Ordenin qəbul edilməsi üçün o dövrün ənənələrinə görə nişan taxması 16 mart 1912-ci ildə ortaya çıxdı. Şkoder valisi olan Hayri bəy vəzifəsindən azad edildikdən sonra 27 mart 1912-ci ildə Şkoder valisi təyin edildi.[4]

Birinci Balkan Döyüşünün başlaması ilə Şkoder şəhərini Monteneqro Ordusuna qarşı müdafiə etdi. Şkoder mühasirəsindəki böyük uğurlarına görə yenidən Mirliva rütbəsinə yüksəlməsini dair padişahın əmri çıxsa da, bu xəbəri öyrənmədən eyni gün mühasirədəki müavini Əsəd Paşa Toptani tərəfindən öldürüldü. Şəhərin müdafiəsinin komandiri Əsəd Toptani Çernoqoriyalılar ilə razılaşdı və şəhəri təhvil verdi.

Ölümündən sonra

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Albanlar Həsən Rza Paşanı Şkoderanın Monteneqronlara qarşı qəhrəmancasına müdafiəsinə görə bir qəhrəman olaraq görürlər. Albaniyadakı bir Türk-Alban Məktəbi onun adını daşıyır. 1996-cı ilin avqustunda Albaniya Prezidenti Sali Berişa tərəfindən Şkoder mühasirəsində göstərdiyi qəhrəmanlığa görə birinci dərəcəli "Qəhrəmanlığ"a görə medalı ilə təltif edilmişdir.[5]

  1. ""Hakmarrja", dhunohet monumenti i Hasan Riza Pashës". 1 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-28.
  2. Uli, Prenk. Hasan Riza Pasha: Mbrojtës i Shkodrës në Luftën Ballkanike, 1912-1913. Albin, 1995. səh. 34-40. 2023-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-28.
  3. Door Miranda, Vickers. The Albanians: A Modern History. 1999. 2023-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-28.
  4. Elsie, Robert. A Biographical Dictionary of Albanian History. 2012. səh. 192. ISBN 978-1780764313. 2023-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-28.
  5. "Shkodra përkujtoi Hasan Riza Pashën". 1 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-28.