Hans Lüter

Hans Lüter
alm. Hans Luther‎
Almaniyanın dövlət kansleri
15 yanvar 1925 – 12 may 1926
Əvvəlki	Vilhelm Marks
Sonrakı	Vilhelm Marks
Almaniyanın müvəqqəti prezidenti
28 fevral – 12 mart 1925
Əvvəlki	Fridrix Ebert
Sonrakı	Valter Simons
Reyxsbank prezidenti
7 mart 1930 – 17 mart 1933
Əvvəlki	Hjalmar Schacht
Sonrakı	Hjalmar Schacht
Almaniya dövlətinin maliyyə naziri
26 oktyabr 1925 – 25 yanvar 1926
Əvvəlki	Otto von Şlieben
Sonrakı	Peter Reinhold
MNP sədrinin hökumətində maliyyə naziri
6 oktyabr 1923 – 15 dekabr 1924
Əvvəlki	Rudolf Hilferding
Sonrakı	Otto von Şlieben
Almaniya Dövlətinin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Nazirləri
1 dekabr 1922 – 4 oktyabr 1923
Əvvəlki	Karl Müller
Sonrakı	Gerhard von Kanitz
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	10 mart 1879(1879-03-10)[…]
Doğum yeri	Berlin, Brendenburq əyaləti[d], Prussiya, Almaniya imperiyası
Vəfat tarixi	11 may 1962(1962-05-11)[…] (83 yaşında)
Vəfat yeri	Düsseldorf, Şimali Reyn-Vestfaliya, Qərbi Almaniya
Təhsili	Humboldt adına Berlin Universiteti, Cenevrə Universiteti, Kil Universiteti
Fəaliyyəti	siyasətçi, bankir, diplomat, vəkil
Dini	Lüteranlıq
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi	Hüquq və iqtisadiyyat, Maliyyə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Hans Lüter (alm. Hans Luther‎;10 mart 1879^[…], Berlin – 11 may 1962^[…], Düsseldorf) — Alman dövlət xadimi, maliyyəçi və diplomat, Almaniya kansleri (1925-1926), Reyxsbank prezidenti (1930-1933).

Gəncliyi

Hans Lüter 1879-cu il martın 10-da Almaniyanın Berlin şəhərində anadan olub. 1897-ci ildə Leybniz Gimnaziyasını bitirdikdən sonra Cenevrə Universitetində hüquq fakültəsində təhsil almağa başlayır. Daha sonra Berlin və Kil universitetilərində əlavə təhsil alıb. Dövlət hüquq imtahanlarından fərqlənmə diplomu ilə keçmişdir. 1907-ci ilin martında asessor rütbəsi üçün imtahandan sonra Lüter Maqdeburq magistratında hüquq şöbəsinin müdiri təyin edildi. 1907-ci ildə birinci arvadı ilə evləndi. Onların dörd qızı var idi, onlardan ikisi körpəlikdə öldü. 1913-cü ilin fevralında Prussiya Şəhərlər İttifaqının kommersiya direktoru vəzifəsini tutdu. 1918-1922-ci illərdə Essen şəhərinin meri olub. Bu vəzifədə 1919-cu ildə texniki redaktor Heinrich Reisner, bankir Vilhelm von Valdthausen və kimyaçı Franz Fişer ilə birlikdə "Reyn-Vestfaliya Sənaye Zonasında Elm və Həyat Cəmiyyəti"ni təsis etdi. Sonradan, cəmiyyət bu gün Almaniyanın ən qədim müstəqil texniki təhsil institutu olan, baş ofisi Essendə, filialları Berlin və Münhendə olan Texnologiya Evinə (HDT) çevrildi. Hiperinflyasiyanın qarşısını alan pul islahatının həyata keçirilməsinə rəhbərlik etmişdir.

Kansler kimi

1925-ci ilin yanvarında “böyük koalisiya” dağıldıqdan sonra prezident Ebert Strezemanın tövsiyəsi ilə ona hökuməti qurmağı tapşırır. Lüter hökuməti Veymar Respublikasının ilk sağçı hökuməti oldu, onun tərkibinə Sosial Demokratlar daxil deyildi, lakin ilk dəfə Almaniya Milli Xalq Partiyasının (NNPP) nümayəndələri daxil oldular. Həmin ilin fevral ayının sonunda Ebertin ölümündən sonra o, 12 gün müvəqqəti prezident vəzifəsini icra etdi. O, 1925-ci il oktyabrın 5-dən 16-dək Lokarnoda keçirilən beynəlxalq konfransda iştirak edib və burada Lokarno müqavilələrini paraflayıb. Bu, "Lokarno böhranı"na səbəb oldu - oktyabrın 25-də UNPP nazirləri hökuməti tərk etdi və o, parlament çoxluğunu itirdi. Oktyabrın 26-da istefaya göndərilən millətçi fon Şlibenin əvəzinə o, maliyyə naziri vəzifəsini tutdu və bu vəzifəni 20 yanvar 1926-cı ilə qədər kansler vəzifəsi ilə eyni vaxtda icra etdi. 1925-ci il noyabrın 19-da onun kabineti Lokarno sazişləri imzalanmasından sonra istefa vermək qərarına gəldi. Noyabrın 27-də Reyxstaqdakı SPD fraksiyası müqavilələrin ratifikasiyasının lehinə səs verib, qərar 174 əleyhinə 291 səslə qəbul edilib. Nazirlər Kabineti dekabrın 5-də istefa verib. 1926-cı il yanvarın 13-də prezident Hindenburq Lüterə kabinet yaratmağı tapşırdı və bir həftə sonra kansler səlahiyyətlərini icra edən sosial demokratlar və millətçilər olmadan yeni mərkəzçi azlıq hökumətini təqdim etdi. 1926-cı il mayın 1-də hökumət səfirliklərə və konsulluqlara respublika bayrağı ilə yanaşı, yuxarı küncü kiçik qara-qırmızı-qızılı olan qara-ağ-qırmızı (imperiya bayrağının rəngləri) ticarət dəniz bayrağından istifadə etməyə icazə verdi. Bu, sosial-demokratların, həmkarlar ittifaqlarının və Reyxsbannerin qəzəbinə səbəb oldu, 12 may 1926-cı ildə Reyxstaq hökumətə töhmət verdi və Lüterin ikinci kabineti istefa verdi. 1929-1933-cü illərdə Almaniya Xalq Partiyasının üzvü olub, baxmayaraq ki, 1960-cı ildə çap etdirdiyi “Partiyasız siyasətçi” adlı xatirə kitabının adında partiyasızlığını vurğulayırdı.

Reyxsbank prezidenti

1930-cu il martın 7-də Reyxsbankın prezidenti Şaxt istefa verdiyini elan etdi və həmin günün axşam saatlarında hökumət Lüterin Reyxsbankın prezidenti təyin edilməsinin lehinə çıxış etdi. Kirayə markasının tətbiqindən bəri işgüzar dairələrdə böyük hörmət qazanmışdır. Martın 11-də Reyxsbankda Ümumi Şura onun bankın prezidenti vəzifəsinə namizədliyini təsdiqləyib. Bu vəzifədə o, deflyasiya strategiyasına sadiq qalıb. Sələfi Şaxta ilə müqayisədə o, zəif menecer sayılırdı və Reyxsbankın idarə heyətindən həddən artıq asılı idi. Onun bank karyerasının olmaması ilə bağlı tənqidlər də olub ki, bu da onun peşəkar uyğunluğuna şübhələr yaradıb. 1931-ci ilin yayında kredit böhranı ilə üzləşdi. “Qızıl bank qaydası”na uyğun olaraq, cəlb edilmiş kapitalın geri çəkilmə müddəti onun qaytarılma vaxtı ilə üst-üstə düşməlidir. Eyni qaydada valyuta axını olmadan xaricdən müddəti bitən kreditlərin çıxarılması maliyyə çatışmazlığına səbəb olardı. Bu faktlar əvvəlcədən məlum olsa da, hökumət və Reyxsbank belə bir vəziyyətə hazır deyildi. Böhranın mənşəyinə 1931-ci ilin mayında Avstriyada ən böyük özəl bankın dağılması və Birinci Dünya Müharibəsinin nəticələrindən sonra Almaniyanın təzminatları üzrə ödənişlərin gələcəyi ilə bağlı müzakirələr fonunda xarici kapitalın ölkəni tərk etməsi daxildir. Böhranın iqtisadi nəticələri acınacaqlı idi. Reyxsbankda qeydə alınmış xarici valyuta ayırmaları o qədər yüksək idi ki, qanunla qəbul edilən əhatə dairəsinə çatmaq mümkün olmadı. Müxtəlif maliyyə qurumları da çətinliklə üzləşdi. Məsələn, DANAT-Bank və Dresdner Bank müflis olduqlarını bəyan etməli oldular. Böhranı həll etmək üçün göstərilən bütün səylər nəticə vermədi. Nəhayət, siyasi müstəvidə bunun aradan qaldırılması üçün qətiyyətli tədbirlər tapıldı. Gələcəkdə böyük kreditlər götürmək istəyi ilə Adolf Hitlerin iş yerlərinin açılması proqramını dəstəklədi, lakin modernləşmə üçün daha çox kredit alınmasının əleyhinə çıxış etdi. 1933-cü ilin martında Reyxsbank rəhbərliyindən azad edildi. O, 1937-ci ilə qədər bu vəzifəni tutaraq ABŞ-a səfir təyin edilib. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Münhen Siyasi Elmlər İnstitutunun iqtisadiyyat üzrə fəxri professoru olub. 1953-1955-ci illərdə Almaniya Federativ Respublikası ərazisinin inzibati cəhətdən yenidən təşkili üzrə Bundestaqın qərarı ilə yaradılmış komitənin sədri olub.