Hibbsin fazalar qaydası

Hibbsin fazalar qaydası - ilk dəfə fazalar qaydası adı ilə 1876-cı ildə amerika alimi V.Hibbs tərəfindən verilmişdi.

İzahı

Tarazılıq halında olan sistemdə fazalar sayı (F), sərbəstlik dərəcəsi (S) və asılı olmayan komponentlər sayı (K) bir-biri ilə aşağıdakı sadə nisbət üzrə əlaqədardır:

S+F=K+2

asılılığından sərbəstlik dərəcəsinin sayı tapılarkən, komponentlər sayından fazalar sayı çıxılır və alınan fərqin üzərinə 2 gəlinir.

S=K-F+2

fazalar qaydasına əsasən sistemlərin komponentlər sayına, fazalar sayına və sərbəstlik dərəcəsi sayına görə müəyyən təsnifatı mövcuddur.

Birkomponentli sistem üçün (K=1) yuxarıda göstərilən bərabərlik belə şəkil alır:

S=3-F

fazalar sayı da bir olduqda sistem ikivariantlı, yəni sərbəstlik dərəcəsinin sayı 2-yə bərabər olur. Sərbəstlik

S=3-1=2 dərəcəsinin 2 olması o deməkdir ki, müəyyən həddə cictemin halını müəyyən edən parametrlərdən ikisi, məsələn təzyiq və temperatur dəyişdirilərsə, sistemin halı dəyişmir.

sistemdə fazalar sayı vahiddən az ola bilmədiyindən, birkomponenetli sistem bundan artıq sərbəstlik dərəcəsi sayına malik ola bilməz. Belə sistemə misal buz, maye, su və ya su buxarı ola bilər.

İki faza arasındakı tarazılıq halında sistem birvariantlıdır:

S=3-2=1

Bunun misalı buz↔su, su↔buxar və ya buz↔buxar sistemləri ola bikər.

Üç faza arasındakı tarazılıq halında sistem variantsızdır (nonvariantdır):

S=3-3=0 bu hala misal müvazinətdə olan buz↔su↔su buxarı ola bilər.

Sərbəstlik dərəcəsinin sıfra bərabər olması o deməkdir ki, sistemin heç bir parametri dəyişdirilə bilməz. Əgər parametrlərdən biri dəyişdirilərsə, müvazinətdə olan fazalardan biri dərhal yox olmalı və ya yenisi əmələ gəlməlidir. Su üçün nonvariant nöqtə +0,0098^oC-yə və 4,579mm civə sütunu təzyiqinə uyğun gəlir.

Beləliklə, su üçün aşağıdakı tarazılıq sistemlərinin mövcudluğu mümkündür:

Birfazalı (ikivariantlı)

• buz
• su
• buxar

İkifazalı (birvariantlı)

• buz↔su
• su↔buxar
• buz↔buxar

Üçfazalı (variantsız)

• buz↔su↔buxar

Mənbə

• Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya", Maarif-1975.