Hirkan şümşəsi (Hirkan pirkalı)
Elmi adı- Ilex hyrcana Pojark[1]
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir- VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür.[1]
Qısa morfoloji təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
3–6 m hündürlüyündə, 7 −8 sm-ə qədər diametrdə həmişəyaşıl, alçaqboylu ağac və ya koldur. Yarpaqları 2–7 sm uzunluğunda, 1–3 m enində, dərivari, üstdən tünd yaşıl, parlaq, kənarları oyuqdişlidir. Çiçəkləri xırda, ağımtıl, çətirvari qoltuq çiçək qrupunda toplanmışdır. Tacı sünbülşəkillidr. Meyvəsi qırmızıdır, 7–9 m m uzunluğunda, 6–7 mm diametrindədir, uzunsov-şarşəkilli, sapları 3–8 mm uzunluğunda, 4çəyirdəklidir, çəyirdəkləri ensizdir, yan tərəfdən tillidir.[2]
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
May ayında çiçəkləyir. Meyvələri sentyabr-oktyabr aylarında yetişir. Tozlanması entomofildir. Toxumla və vegetativ yolla çoxalır. Dağınıq halda fıstıq, fıstıq-vələs, palıd və qarışıq meşələrdə kolluq əmələ gətirir. Əsasən orta və yuxarı dağ dağlıq, nadir hallardaaşağı meşə qurşaqlarında, sıx meşələrdə, keçilməz dərələrdə və çay vadilərində bitir. Hirkan Milli Parkının Şuvi meşəbəyliyində 1200–1700 m dəniz səviyyəsindən yüksəklikdə keçilməz kolluq yaradır. Torpağa tələbkardır. Təbii yayılma şəraitində rütubətli və kölgəli yerlərə uyğunlaşmışdır. Dekorativ bitkidir. Balverəndir. Oduncağının xüsusi çəkisi 0,78 -ə yaxındır. Tornaçı, dülgərlik və s. məmulatlarının düzəldilməsi üçün qiymətlidir. Meyvələrindən sirkə hazırlanır, yarpağı, meyvələri və qabığı xalq təbabətində istifadə edilir.[3][4]
Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lənkəranın dağlıq hissəsi (Lerik rayonu-Lerik və Mastal kəndləri arasındakı meşələrdə; Lənkəran rayonu — Aşağı və Yuxarı Apu kəndləri; Masallı rayonu-Masallı ilə Yardimlı arasında; Yardımlı rayonu-Perembel kəndi ətrafında və Viləşçay vadisində), Kiçik Qafqazın mərkəzi hissəsi (Xankəndi, Badara və Daşaltı kəndlərinin ətrafı).[2][3][5]
Sayı və tendensiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hirkan Milli Parkında mühafizə olunmasına baxmayaraq, antropogen təsirlər populyasiyanın azalmasını sürətləndirir.[6]
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ağacların qırılması, mal-qara ilə otarılmasıdır.[6]
Mühafizə tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hirkan Milli Parkında mühafizə olunur.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri II nəşr, Bakı-2013
- ↑ 1 2 Azərbaycanın ağac və kolları, 1970
- ↑ 1 2 Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı, 1989
- ↑ Səfərov H. M., Fərzəliyev V. S., 2008
- ↑ Safarov H. M., 2010
- ↑ 1 2 Tərtibçilərin məlumatları