Jül Düpüi

Jül Düpüi
fr. Jules Dupuit
Doğum tarixi	18 may 1804(1804-05-18)
Doğum yeri	Fossano[d], Kuneo əyaləti, Pyemont, İtaliya
Vəfat tarixi	5 sentyabr 1866(1866-09-05) (62 yaşında)
Vəfat yeri	Parisin XVI dairəsi[d], Paris
Vətəndaşlığı	Fransa
Təhsili	Fransa Politexnik Məktəbi, Paris Yol və Körpü Milli Məktəbi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Jül Düpüi (fr. Arsène Jules-Émile Juvenal Dupuit; 18 may 1804(1804-05-18), Fossano^[d], Pyemont – 5 sentyabr 1866(1866-09-05), Parisin XVI dairəsi^[d]) — fransız mühəndis, mexanik və iqtisadçı, marjinalizmin qabaqcıllarından biri.

Bioqrafiyası

Jül 18 may 1804-cü ildə İtaliyada anadan olub (o dövr Napoleon qoşunları tərəfindən işğal edilmişdi). Jül 10 yaşında olanda ailəsi Fransaya köçdü. 1822-ci ildə Parisdə yerləşən Politexnik məktəbini bitirmişdir. Mühəndis olaraq işləyərək yol obyektlərini dizayn etmiş və 1843-cü ildə bu fəaliyyətinə görə Fəxri Legion Ordenini almışdır.

Elmi fəaliyyəti

Mexanika

1830-cu illərdə Jül Düpüi, üfüqi müstəviyə yuvarlandıqda radiusu $R$ olan silindrik bir silindirin yaşadığı müqaviməti təyin etmək üçün bir sıra təcrübələr aparmışdır. Bu məlumatları emal edərək 1837-ci ildə yuvarlanan sürtünmə qüvvəsi üçün ${\sqrt {R}}$ ilə tərs mütənasib bir düstur təklif etdi. Bunun ardından Dupuis ilə başqa bir Fransız mexanik - A. Morin arasında canlı və olduqca sərt bir müzakirə (1839-1841) davam etdi, təcrübə məlumatları Kulon düsturunun etibarlılığını inandırıcı şəkildə təsdiqlədi (ona görə yuvarlanan sürtünmə qüvvəsi $R$ ilə tərs mütənasibdir), sonra niyə Düpüinin yuvarlanan sürtünmə üzərində işi uzun müddət unuduldu.

Lakin, XX əsrin ortalarında. Devid Teybor (ing. David Tabor) tərəfindən yuvarlanan sürtünmə nəzəriyyəsi üzərində aparılan fundamental tədqiqatlar Dupuisin fikirlərinin qismən bərpasına səbəb oldu. Deformasiyanın elastik histerez ilə xarakterizə olunduğu, açıq-aşkar çatışmaz elastikliyə malik materiallar (kauçuk, taxta, qismən dəmir) üçün Düpüi formulu Kulon formulundan daha yaxşı təcrübə ilə razılaşma təmin etdiyini ortaya çıxardı.

Həm də yeraltı suların hərəkətini izah edən diferensial tənliyi araşdırdığı yeraltı hidrodinamikayla da məşğul idi.

İqtisadiyyat

1844-cü ildə "Mülki quruluşların faydalılığının ölçüsü haqqında" məqaləsi dərc olundu, burada iqtisadi tədbirlərin effektivliyini (faydalılığını) müəyyənləşdirmək üçün o dövrdə tətbiq olunan metodun uyğunsuzluğunu sübut etdi. Məqalə iqtisadiyyatda marjinal analizi tətbiq edən ilk şəxs idi (Tünen və Antuan Oqüst Kurnodan sonra). Əvvəlcə istehlakçı mənfəətini təhlil edildi — rifah iqtisadiyyatının əsas konsepsiyası. Düpüi mülki strukturların (körpülər, yollar) faydalılığı fikrini onların fəaliyyətindən gələn pul cəmləri kimi təkzib etdi.

Biblioqrafiya

• Дюпюи Ж. О мере полезности гражданских сооружений // Вехи экономической мысли. Т. 1. Теория потребительского поведения и спроса / Под ред. Гальперин, Вадим Максович — СПб: Экономическая школа, 2000—380 с. — С. 28—66. — ISBN 5-900428-48-6 (fr. De la mesure de l'utilite des travaux publics, 1844).
• Dupuit J.  (1837). Essai et expériences sur le tirage de voitures et sur le frottement de second espèce. Paris: Carilian — Goeury.

Ədəbiyyat

• Блауг М. (2008) [Great Economists before Keynes: An introduction to the lives & works of one hundred great economists of the past]. "Дюпюи, Жюль". 100 великих экономистов до Кейнса. Библиотека «Экономической школы», вып. 42 (1 500 nüs.). СПб.: Экономикус. 104–106. ISBN 978-5-903816-01-9.
• Блауг М. (1994) [Economic Theory in Retrospect]. "Дюпюи и французская инженерная традиция". Экономическая мысль в ретроспективе. М.: Дело. 297–299. ISBN 5-86461-151-4.
• Ишлинский, Александр Юльевич  (1985). Механика: идеи, задачи, приложения. М.: Наука.
• Силин А. А.  (1976). Трение и его роль в развитии техники. М.: Наука.