Jül Düpüi
Jül Düpüi | |
---|---|
fr. Jules Dupuit | |
![]() | |
Doğum tarixi | 18 may 1804[1][2] |
Doğum yeri |
|
Vəfat tarixi | 5 sentyabr 1866[1][2] (62 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Vətəndaşlığı | |
Təhsili | |
![]() |
Jül Düpüi (fr. Arsène Jules-Émile Juvenal Dupuit; 18 may 1804[1][2], Fossano[d], Pyemont[3] – 5 sentyabr 1866[1][2], Parisin XVI dairəsi[d]) — fransız mühəndis, mexanik və iqtisadçı, marjinalizmin qabaqcıllarından biri.
Bioqrafiyası[redaktə | əsas redaktə]
Jül 18 may 1804-cü ildə İtaliyada anadan olub (o dövr Napoleon qoşunları tərəfindən işğal edilmişdi). Jül 10 yaşında olanda ailəsi Fransaya köçdü. 1822-ci ildə Parisdə yerləşən Politexnik məktəbini bitirmişdir. Mühəndis olaraq işləyərək yol obyektlərini dizayn etmiş və 1843-cü ildə bu fəaliyyətinə görə Fəxri Legion Ordenini almışdır.
Elmi fəaliyyəti[redaktə | əsas redaktə]
Mexanika[redaktə | əsas redaktə]
1830-cu illərdə Jül Düpüi, üfüqi müstəviyə yuvarlandıqda radiusu olan silindrik bir silindirin yaşadığı müqaviməti təyin etmək üçün bir sıra təcrübələr aparmışdır. Bu məlumatları emal edərək 1837-ci ildə yuvarlanan sürtünmə qüvvəsi üçün ilə tərs mütənasib bir düstur təklif etdi. Bunun ardından Dupuis ilə başqa bir Fransız mexanik - A. Morin arasında canlı və olduqca sərt bir müzakirə (1839-1841) davam etdi, təcrübə məlumatları Kulon düsturunun etibarlılığını inandırıcı şəkildə təsdiqlədi (ona görə yuvarlanan sürtünmə qüvvəsi ilə tərs mütənasibdir), sonra niyə Düpüinin yuvarlanan sürtünmə üzərində işi uzun müddət unuduldu[4][5].
Lakin, XX əsrin ortalarında. Devid Teybor (ing. David Tabor) tərəfindən yuvarlanan sürtünmə nəzəriyyəsi üzərində aparılan fundamental tədqiqatlar Dupuisin fikirlərinin qismən bərpasına səbəb oldu. Deformasiyanın elastik histerez ilə xarakterizə olunduğu, açıq-aşkar çatışmaz elastikliyə malik materiallar (kauçuk, taxta, qismən dəmir) üçün Düpüi formulu Kulon formulundan daha yaxşı təcrübə ilə razılaşma təmin etdiyini ortaya çıxardı[5].
Həm də yeraltı suların hərəkətini izah edən diferensial tənliyi araşdırdığı yeraltı hidrodinamikayla da məşğul idi.
İqtisadiyyat[redaktə | əsas redaktə]
1844-cü ildə "Mülki quruluşların faydalılığının ölçüsü haqqında" məqaləsi dərc olundu, burada iqtisadi tədbirlərin effektivliyini (faydalılığını) müəyyənləşdirmək üçün o dövrdə tətbiq olunan metodun uyğunsuzluğunu sübut etdi. Məqalə iqtisadiyyatda marjinal analizi tətbiq edən ilk şəxs idi (Tünen və Antuan Oqüst Kurnodan sonra). Əvvəlcə istehlakçı mənfəətini təhlil edildi — rifah iqtisadiyyatının əsas konsepsiyası. Düpüi mülki strukturların (körpülər, yollar) faydalılığı fikrini onların fəaliyyətindən gələn pul cəmləri kimi təkzib etdi.
Biblioqrafiya[redaktə | əsas redaktə]
- Дюпюи Ж. О мере полезности гражданских сооружений // Вехи экономической мысли. Т. 1. Теория потребительского поведения и спроса / Под ред. Гальперин, Вадим Максович — СПб: Экономическая школа, 2000—380 с. — С. 28—66. — ISBN 5-900428-48-6 (fr. De la mesure de l'utilite des travaux publics, 1844).
- Dupuit J. (1837). Essai et expériences sur le tirage de voitures et sur le frottement de second espèce. Paris: Carilian — Goeury.
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Proleksis enciklopedija — 2009.
- ↑ 1 2 Almaniya Milli Kitabxanası, Berlin Dövlət Kitabxanası, Bavariya Dövlət Kitabxanası və b. Record #119120496 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) — 2012—2016.
- ↑ Ишлинский, 1985
- ↑ 1 2 Силин, 1976
Ədəbiyyat[redaktə | əsas redaktə]
- Блауг М. (2008) [Great Economists before Keynes: An introduction to the lives & works of one hundred great economists of the past]. "Дюпюи, Жюль". 100 великих экономистов до Кейнса. Библиотека «Экономической школы», вып. 42 (1 500 nüs.). СПб.: Экономикус. 104–106. ISBN 978-5-903816-01-9.
- Блауг М. (1994) [Economic Theory in Retrospect]. "Дюпюи и французская инженерная традиция". Экономическая мысль в ретроспективе. М.: Дело. 297–299. ISBN 5-86461-151-4.
- Ишлинский, Александр Юльевич (1985). Механика: идеи, задачи, приложения. М.: Наука.
- Силин А. А. (1976). Трение и его роль в развитии техники. М.: Наука.