Küleç məscidi

İslam
Küleç məscidi
Küleç Meçit
Yerləşməsi
Ölkə	Rusiya  Ukrayna
Yeri	Krım
Memarlıq
Dövrü	XV əsr
Üslubu	İslam memarlığı
Minarələrin sayı	1
Günbəzlərin sayı	1
Materialı	işlənmiş əhəngdaşı
Vəziyyəti	dağıdılıb
Küleç məscidi
Saytı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Küleç məscidi (ukr. Колеч-Мечеть, krımtat. Küleç Meçit, Кулеч-Мечит) — Krım xanlığı dövründə inşa edilmiş bir məscid. Məsciddən yuxarıda, çürük su çayının vadisi üzərindəki

eyniadlı kənddə Əziz Əhməd əfəndinin türbəsi yerləşir. Məscidlə birlikdə mədrəsə də inşa edilmişdir. Məscid kompleksi haqqında ilk yazılı qeydlər 17-ci əsrə təsadüf edir, lakin tədqiqatçıların fikrincə, onun qurulma vaxtı daha erkən bir dövrə, ehtimal ki, 15-16-cı əsrlərə aid edilə bilər. Krımda Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra məscid bağlandı və 1950-ci illərin əvvəllərində məscid kompleksi tamamilə dağıldı.

Memarlıq obyekti olaraq, 1920-ci illərdə memar və bərpaçı Boris Nikolayeviçin başçılıq etdiyi ekspedisiya tərəfindən araşdırılmışdır.

Bina 1950-ci illərə qədər qalsada, bundan sonra söküldü. Tədqiqat, çəkiliş, habelə onun ən qiymətli memarlıq və tarixi hissələrinin qorunub saxlanılması həyata keçirilmədi.

Məbəd kompleksinin tədqiqatları 1920-ci illərin sonlarında, sonralar Krım xan sarayının direktoru vəzifəsini icra etmiş tarixçi və etnoqraf Uesin Bodaninskinin başçılığı ilə aparıldı. Sənətşünas-bərpaçı B.N.Zasypkin Krım xanlığının qorunan tarixi və mədəni abidələrinin Moskvadan mütəxəssislər tərəfindən araşdırılmasına diqqət çəkməyi bacardı. 1937-1938-ci illərdə V. Bodaninsky və B. N. Zasypkin repressiya edildi və SSRİ dağılmayana qədər onların elmi irsi praktiki olaraq məlum olmadı.

Memarlığı

Məscidin memarlığı Krım xanlığının erkən memarlıq nümunələrinə uyğundur. Əsas bina plana uyğun bir formada kvadrat şəklindədir. Bura əvvəllər səkkizbucaqlı qurluş ilə dəstəklənən qurğuşun günbəz ilə taclanırdı. Divarlar xaricdən ümumi qalınlığı 0.8 ilə 1 metr arasında olan yüksək keyfiyyətli işlənmiş daşdan ibarət böyük bloklardan ibarət idi. Əsas salonda üzəri tağlı iki hissəli pəncərələr var idi. Giriş portalı əsas binanın yarısının hündürlüyündə idi, künclərində kiçik qalalar düzəldilmişdi. Giriş qrupunun sol tərəfində konusvari günbəzlə bəzədilmiş 25 metr hündürlüyə qədər bir kvadrat əsas ətarfında12 tərəfli minarə var idi. İçəridə Səlcuq motivləri ilə zəngin bir oyma mehrab yerləşirdi. Məscid, memarlıq baxımından XIV-XV əsrlərə aid Əski-Saray məscidinə bənzəyir.

Qalıqlar

Məscidin yerləşdiyi yerdən 650 metr cənub-şərqdə, 2134 nömrəli kurqanın yaxınlığında, Əhməd-Əfəndinin iddia edilən məzarının üstündə türbə yerləşirdi və hazırda 45°09′13″ şm. e. 35°15′44″ ş. u.nöqtəsində yerləşən qalıqları demək olar ki, qorunmur. Sahəyə baxış keçirilərkən bir sıra xırda söküntü daşları, kafel parçaları və şüşəli keramika tapıldı. Bu gün bu ərazi özəl bağlar və əkin sahələri ilə işğal edilmişdir.

Ədəbiyyat

• Эвлия Челеби. Книга путешествия. Крым и сопредельные области. (Извлечения из сочинения турецкого путешественника XVII века). / Вступит. статья, перевод с османского языка, комментарии Е. В. Бахревского (Историко-археологический фонд «Наследие тысячелетий» Изд. 2-е, исправл. и доп. 2000 nüs.). Симферополь: Изд-во «ДОЛЯ». 2008. ISBN 978-966-366-159-9.
• Административно-территориальные преобразования в Крыму. 1783—1998 гг. Справочник / Под ред. Г. Н. Гржибовской. — Симферополь: Таврия-Плюс, 1999. — 464 с. — ISBN 966-7503-22-4.
• Засыпкин Б. Н. Памятники архитектуры крымских татар // Крым: Общественно-научный и экскурсионный журнал. М.- Л.: Госиздат, Тип. Красный Пролетарий. 1927. 113 – 168.
• Б. Н. Засыпкин (некролог) // Архитектурное наследство Вып. 8. М. 1957. 189.
• Бабенко Г. А., Дюличев В. П. Шедевры мусульманской архитектуры Крыма. Симферополь: Симферопольская городская типография. 2008. ISBN 978-966-2913-83-5.
• Гаврилов А. В. Средневековые памятники Юго-Восточного Крыма (материалы к археологической карте) // Сугдейский сборник. Киев-Судак. 2008. 331—384.