Atlantika püstəsi
| Atlantika püstəsi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.JPG) | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Atlantika püstəsi |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
| ||||||||||
Atlantika püstəsi (lat. Pistacia atlantica) — bitkilər aləminin sabunağacıçiçəklilər dəstəsinin anakardiumkimilər fəsiləsinin püstə cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Təhlükəli həddə yaxın olanlar" – NT. Azərbaycanın nadir növüdür.
Arealı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Rusiya, Türkiyə, İraq və İranda təbii arealı vardır.
Təbii ehtiyatı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azərbaycanda təbii ehtiyatı çox deyildir.
Botaniki xarakteristikası
[redaktə | vikimətni redaktə et]Təbiətdə 5–12 m hündürlüyü olan bir ağac növüdür. Gövdəsinin üzəri bozumtul qabıqla örtülmüşdür. Bitkinin yaşlı budaqlarının rəngi bozumtul, cavan zoğlarının rəngi isə qırmızımtıl olur. Bitkinin yarpaqcıqları yumurtaşəkilli olub, küt ucludur, bə¬zən azca sivri ucu olan yarpaqcıqlara da rast gəlmək mümkündür. Yarpaqları tək lələkvaridir. Yarpaqları 3-7 yarpaqcıqdan əmələ gəlmişdir. Yarpaqcıqları tam kənarlı, üst hissəsi tünd, alt hissəsi açıqyaşıl rəngdədir. İkievli bitkidir – erkək və dişi çiçəkləri yarpaq qoltuqlarında süpürgəşəkilli çiçək qrupunda yerləşir. Meyvəsi 4-6 sm uzunluğunda, 3-4 sm enində olur. Dəniz səviyyəsindən 700–1500 m yüksəkliklərə qədər yayıla bilir. 15 m-ə qədər hündürlüyündə, kürəvari çətirli ağacdır. Yarpağı mürəkkəb təklələkvari, yarpaqcıqları yumurtavari, oturaq, küt və ya ucdan azacıq sivriləşmiş, tamkənarlı, üstdən tünd-yaşıl parlaq, alt hissədən açıq rənglidir. İkievlidir, çiçəkləməsi yarpaqlamadan qabaqdır. Çiçəkləri sıx süpürəvari çiçək qrupunda yerləşir, xırda və tutqundur. Erkək çiçək qrupu daha sıx və sallaq olur. Meyvələri quru çəyirdək olub, tərs-yumurtavari formalı, yaşıldır, üstü sıx, bənövşəyi, qırmızı örtüklüdür. Meyvələri sallaq süpürgələrdə xeyli qaır.
Çoxalması
[redaktə | vikimətni redaktə et]Təbiətdə generativ yolla çoxalır.
Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Başlıca olaraq insan fəaliyyətidir.
Becərilməsi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Park və bağlarda tək-tək rast gəlinir.
Qəbul edilmiş qoruma tədbirləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azərbaycanın "Qırmızı kitab"ına daxil edilmiş və milli park və dövlət qoruqlarında qorunur.
Zəruri qoruma tədbirləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Yeni mühafizə sahələrinin yaradılması zəruridir.
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Aprel ayında çiçəkləyir, meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Toxumları və kötük pöhrələri ilə artır. Quraqlığa davamlı, işıqsevən və torpağa tələbkar bitkidir. Quru dağ yamaclarının meşələşdirilməsində və düzən rayonlarında qoruyucu meşə zolaqlarının salınmasında istifadə oluna bilən bitkidir.
Azərbaycanda yayılması
[redaktə | vikimətni redaktə et]Abşeron, Quba, Qobustan, Göyçay, Ağdaş rayonları və Naxçıvan MR-in (Sədərək, Şərur) ərazilərində təbii halda rast gəlinir. İşıqlı quru yamaclarda yayılmışdır. Kür-Araz ovalığı və Xəzəryanı ovalıqda, Böyük Qafqazın Quba hissəsi, Kiçik Qafqazın bütün rayonları, Qobutan, Kür və Naxçıvan düzənliyi, Bozqır yaylası, Naxçıvanın dağlıq hissəsi.
Statusu
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azərbaycanın nadir bitkisidir. CR. B1ab(i, ii,iv).
Sayı və tendensiyası
[redaktə | vikimətni redaktə et]Populyasiyanın təbii bərpasının ətraf mühitin dəyişilməsindən asılılığı müşahidə olunur, azalma tendensiyasına meyillidir.
Məhdudlaşdırıcı amillər
[redaktə | vikimətni redaktə et]Ağacların qırılması və mal-qara tərəfindən otarılması.
Mühafizə tədbirləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunda mühafizə olunur. Qarabağ düzünün Sultanbud təpəsi ətrafında olan seyrək püstə meşəsinin yasaqlıq kimi mehafizəsinə ehtiyac vardır.
Sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Homotipik sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Pistacia choulettei Gand.
- Terebinthus atlanticus (Desf.) Dum.Cours.
Heterotipik sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Lentiscus atlantica Kuntze
- Lentiscus mutica (Fisch. & C.A.Mey.) Kuntze
- Pistacia atlantica subsp. cabulica (Stocks) Rech.f.
- Pistacia atlantica subsp. cypricola H.Lindb.
- Pistacia atlantica var. latifolia DC.
- Pistacia atlantica subsp. mutica (Fisch. & C.A.Mey.) Rech.f.
- Pistacia atlantica f. oxycarpa Zohary
- Pistacia cabulica Stocks
- Pistacia chia Desf.
- Pistacia mutica Fisch. & C.A.Mey.
- Pistacia mutica subsp. cabulica (Stocks) Engl.
- Pistacia mutica var. cypricola (H.Lindb.) H.Lindb.
- Pistacia mutica f. multijuga Engl.