Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
Tarixi dövlət | |||||
Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası | |||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
|
|||||
Paytaxt | Nalçik | ||||
Ərazisi |
|
||||
Əhalisi |
|
Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası və ya Kabarda-Balkar MSSR — keçmiş Sovet İttifaqında Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının muxtar respublikası idi və əvvəlcə Dağ Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının tərkibində idi. Bölgə 16 yanvar 1922-ci ildə Dağ MSSR və 1 sentyabr 1921-ci ildə Kabarda-Balkar Muxtar Vilayətindən ayrıldı. 5 dekabr 1936-cı ildə muxtar respublika oldu. 30 yanvar 1991-ci ildə Kabarda-Balkar MSSR dövlət suverenliyini elan etdi.[2] İndi Rusiya Federasiyasının federal subyekti olan Kabarda-Balkariya respublikasıdır. Kabarda-Balkar MSSR Sovet İttifaqının mövcud olduğu dövrdə başqa heç bir suveren dövlətlə həmsərhəd deyildi.
Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası kimi, Kabarda-Balkar MSSR də iki millət tərəfindən bölüşdürüldü. Hər iki muxtar respublika Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının tərkibindədir və ruslar etnik çoxluğu təşkil edir.
Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]
Rus, Osmanlı və Səfəvi imperiyaları bölgənin Rusiya nəzarətində olduğu 17–19-cu əsrlər arasında bölgə üçün mübarizə aparırdı. Bölgə oktyabr inqilabından sonra, 1921-ci ildə Rusiya Vətəndaş Müharibəsi dövründə Dağ Muxtar Sovet Sosialist Respublikasına qoşuldu. 1922-ci ildə Dağ MSSR-dən Kabarda-Balkar Muxtar Vilayətinə ayrıldı və 5 dekabr 1936-cı ildə Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası adlandırıldı.[3]
1944-cü ildə Ali Sovet İosif Stalin balkarları Nasist Almaniyası ilə əməkdaşlıqda günahlandırdı və bütün əhalini Orta Asiyaya sürgün etdi.[3][4] Stalin Baksan vadisini Gürcüstan SSR-ə verdi.[5] Dövlətin adı Kabarda MSSR olaraq dəyişdirilərək "Balkar" sözü çıxarıldı. Balkar əhalisinə yalnız 1957-ci ildə Xruşşovun rəhbərliyi dövründə qayıtmağa icazə verildi, bu zaman respublikanın müharibədən əvvəlki adı bərpa edildi.[5]
Coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Şimali Qafqaz dağlarında yerləşirdi. 12.500 km² bir ərazini əhatə etdi.
Çaylar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Respublikanın əsas çaylarına Terek çayı (623 km), Malka çayı (216 km), Baksan çayı (173 km), Urux çayı (104 km) və Çerek çayı (76 km) daxil idi.[4]
Göllər[redaktə | mənbəni redaktə et]
18,740 km² (7,240 kv m) sahə yalnız çay hövzələri ilə əhatə olunmuşdur. 100-dən çox göl sərhədlərdə yerləşir, baxmayaraq ki, bunların heç birində çox böyük səth sahəsi yoxdur.[4] Göllərin çoxu buzlaq mənşəlidir və dağlarda yerləşir.[4] Düzənlikdə yerləşən göllərə Tambukan gölü daxildir.
Dağlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Elbrus dağı (5.642 m) vulkanikdir və Qafqazdakı ən yüksək zirvədir.[3]
Digər böyük dağlara Diqtau dağı (5,402 m), Koşxatau dağı (5,151 m) və Şxara dağı (5.068 m) daxildir.
Ehtiyatlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Meşə ehtiyatı ilə yanaşı, dəmir, molibden, qızıl, kömür, volfram və qurğuşun kimi mineralların çıxarılması Kabarda-Balkar MSSR-nin əsas sənayesini təşkil edirdi. Bölgədə də çoxlu miqdarda mineral su var.[4]
Əhalisi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əhalinin sayı[redaktə | mənbəni redaktə et]
İl | Əhali, nəf. |
---|---|
1939 | 359 219[6] |
1959 | 420 115[7] |
1970 | 588 203[8] |
1979 | 674 605[9] |
1989 | 759 586[10] |
Əhalinin milli tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]
millət/il | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 |
---|---|---|---|---|---|
Ruslar | 35,9 % | 38,7 % | 37,2 % | 35,1 % | 31,9 % |
Kabardinlər | 42,4 % | 45,3 % | 45,0 % | 45,5 % | 48,2 % |
Balkarlar | 11,3 % | 8,1 % | 8,7 % | 9,0 % | 9,4 % |
Ukraynalılar | 3,1 % | 2,0 % | 1,8 % | 1,8 % | 1,7 % |
Almanlar | 1,5 % | … | … | 1,5 % | 1,1 % |
Osetinlər | 1,3 % | 1,5 % | 1,6 % | 1,5 % | 1,3 % |
İnzibati ərazi bölgüsü[redaktə | mənbəni redaktə et]
17 yanvar 1979-cu ildə respublikaya 3 respublika tabeliyindəki şəhər və 8 rayon daxil idi.
- Respublika tabeli şəhərlər :
- Rayonlar :
- Baksan rayonu — mərkəzi; Baksan şəhəri
- Zolski rayonu — mərkəzi; Zalukokoaje qəsəbəsi
- Proxladnenski rayonu — mərkəzi; Proxladnı şəhəri
- Terek rayonu — mərkəzi; Terek şəhəri
- Urvan rayonu — mərkəzi; Nartkala şəhəri
- Mayski rayonu — mərkəzi; Mayski şəhəri
- Çerek rayonu — mərkəzi; Kaşxatau qəsəbəsi
- Çeqem rayonu — mərkəzi; Çeqem qəsəbəsi
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
- ↑ "Russian S.F.S.R. Autonomous Republics". 27 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 July 2011.
- ↑ 1 2 3 "BBC News - Kabardinio-Balkaria profile". BBC Online. 19 January 2011. 12 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 July 2011.
- ↑ 1 2 3 4 5 "Kommersant - Russia's Daily Online". Kommersant Publishing House. 6 iyun 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyul 2011.
- ↑ 1 2 "An article from The Columbia Electronic Encyclopedia". Columbia University Press. İstifadə tarixi: 13 July 2011.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1939 г." 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1959 г." 2012-02-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1970 г." 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1979 г." 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1989 г." 2011-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.