Kalmık layihəsi
Kalmık layihəsi — Sovet Rusiyanın Britaniya Hindistanına qəfil hücum planına verilən ad. Sovet Rusiyası lazım olacağı təqdirdə gözlənilmədən Britaniya Hindistanının şimal-qərb sərhədlərinə Tibetdən keçməklə hücum etməyi planlayırdı. Bu layihə Sovet Rusiyasının Böyük Britaniyanı və digər qərb imperialist dövlətlərini cənubi Asiyada problemlər çıxararaq qeyri-sabitlik yaratmaq cəhdlərinin bir parçası idi. Buna cavab olaraq da britaniyalılar Hindistandakı agentlərindən bir qismini Mərkəzi Asiyaya göndərərək bolşeviklərin planlarını öyrənməyə cəhd etmişdilər. Bu agentlərə misal olaraq F. M. Baileyi göstərmək olar.[1]
Haqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sovet Rusiyasının Böyük Britaniyaya və ingilis imperializminə qarşı mübarizədə yararlanmaq istədiyi şeylərdən başlıcası ona qarşı olan hərəkatları dəstəkləmək idi. Sovet Rusiyası düşünürdü ki, qərb imperializminə ziyan vura, Dünya inqilabını reallaşdıra bilmək, onun kapitalist sənayesinin dağılması üçün lazım olan şey bu böyük sənayenin Asiyadakı xammal qaynaqlarını dağıtmaqdır. Bunu isə yalnız Asiya xalqları ya bu imperialist dövlətlərə qarşı ayağa qaldırmaqla, ya da hazırda fəaliyyət göstərən milli hərəkatları dəstəkləməklə etmək mümkün idi. Lenin milli hərəkatlarla əməkdaşlıq edə bilmək üçün problem olan marksist yanaşmada dəyişikliklər etmək üçün çalışmalara başladı və ortodoks marksist tərəfdaşlarının fikrini dəyişdirməyə çalışdı.[2][3]
1919-cu ildə onlar şərqşünas N. Z. Bravinin rəhbərliyi altında diplomatik missiyanı bölgəyə göndərdilər. Bravin orada olarkən Əfqanıstanda dövlət çevrilişi baş verdi və gənc şahzadə Əmənulla xan hakimiyyətə gəldi. Bu da Üçüncü İngilis-Əfqan müharibəsinə yol açdı. Bravin Əmənulla xana Britaniya Hindistanına birgə əməliyyat təklif etdi. Bu əməliyyat qəbul ediləcəyi halda onun xərcləri Sovet Türküstanı tərəfindən qarşılanacaqdı. Lakin danışıqlar uğursuz oldu və bolşeviklərin planları ingilis kəşfiyyat orqanları tərəfindən üzə çıxarıldı. Digər məsələlərlə yanaşı Bravin Heratda alman Niedermayer-Hentiq ekspedisiyasından geriyə qalmış avstriyalı və alman zabitlərlə, Kabildəki Hindistan Müvəqqəti Hökumətinin hindli inqilabçıları ilə əlaqələr yaratdı.[4]
Bundan sonrakı bolşevik planı Türküstan və Ural dağlarında yaşayan sakinlərdən 40 min döyüçmülük ordu təşkil etmək və Hindistana hücum etmək idi. Bu hücum Əfqanıstan ərazisindən olmalı idi və bu hücum da Əmənulla xana qarşı döyüşən əfqan süvarilərdən də yararlanmaq planlanırdı.[5] Bir müddət sonra RSFSR-nin İnqilabi Hərbi Şuranın rəhbəri olacaq Leon Trotski bu planın ən böyük dəstəkçisi halına gəldi.[5] Lakin plan bəzi problemlərə sahib idi. Hindistana Əfqanıstandan başqa yerlərdən daxil olma planları içərisinə Tibetdən və digər Himalay dövlətləri ərazisindən keçmək də var idi. Burada Hindistanla Sovet Rusiyasının nüfuzu altında olan torpaqlar arasında Butan, Sikkim, Nepal kimi dövlətlərlə yanaşı fərqli coğrafi yerlərdə Tailand və Birma da var idi. Bolşeviklər buddist kalmıklar vasitəsiylə burada çaxnaşmalar salmaq və Hindistandakı inqilab üçün hazırlıq görməyi planlayırdılar. Həmçinin buralara yaxın yerlərdə yerləşən Benqal bölgəsi də nəzərdən keçirilirdi, çünki Benqal vilayəti Hindistanda inqilabi hərəkatın mərkəzi hesab edilirdi.[6] Bu, hindoloq Fyodor Şerbatskoyun rəhbərliyi altında elmi ekspedisiyanın pərdəsi altında davam etməli idi və müntəzəm təchizat təşkil edilməzdən əvvəl Şimal-Şərq Sərhədindəki yerli əhali müasir silahlarla silahlandırılmalı idi.[7] Kalmık layihəsi 1915-ci ildə Əfqanıstana Niedermayer-Hentig Ekspedisiyasına rəhbərlik etmiş və daha sonra həmin ilin dekabrında Kabildə Hindistanın millətçi Müvəqqəti Hökumətini qurmuş Raca Mahendra Pratapın ideyası da ola bilər. Pratap yenicə hakimiyyətə gəlmiş bolşevik hökuməti ilə, həm də alman imperatoru ilə əlaqə saxlayaraq onların birlikdə Hindistana yürüş təşkil edib-etməyəcəyini öyrənməyə çalışmışdı. Ən diqqətəlayiq görüş Pratapın Lenin tərəfindən qəbulu idi və bu görüş 1919-cu ildə Xalq Xarici İşlər Komissarlığı tərəfindən Berlin Komitəsinin bir qrup hind inqilabçısı ilə görüşdüyü zaman təşkil edilmişdir.[8] Layihə Lenin tərəfindən qəbul edilmişdi.[9] Pratapın Tibetə güclü marağı var idi və 1916-cı ildə Himalay bölgəsinə daxil olaraq orada anti-britaniya propaqanda aparmağa çalışmışdı. Onun bu fəaliyyəti 1919-cu ildə Moskvadan döndükdən sonra da davam etdi. Pratap Fyodor Şerbatskoy və Sergey Oldenburq ilə yaxın münasibətlərə sahib olmaqla birlikdə, Sove Rusiyası Xalq Xarici İşlər Komissarlığının bölgəyə dair planlarından da xəbərdar idi.[8]
Lakin bu plan Trans-Sibir dəmiryolunda Çexoslavak qiyamından sonra bilinməyən müddətə qədər ertələndi. Pratap özü öz hədəfinə çatmaq üçün tək başına Tibetə gəlib fəaliyyətə başladı.[9]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Andreyev, 2003. səh. 83
- ↑ Karakaş və Mammadov, 2022. səh. 225-226
- ↑ Carr, 1966. səh. 237-238
- ↑ Andreyev, 2003. səh. 86
- ↑ 1 2 Andreyev, 2003. səh. 87
- ↑ Andreyev, 2003. səh. 88
- ↑ Andreyev, 2003. səh. 91
- ↑ 1 2 Andreyev, 2003. səh. 96
- ↑ 1 2 Andreyev, 2003. səh. 97
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- E. H. Carr. The Bolshevik Revolution 1917-1923. III. Harmondsworth: Penguin Books. 1966.
- Nur Karakaş və Gulamhuseyn Mammadov. The Establishment of COMINTERN and the ideological foundations of the Bolshevik support for Anatolia thruoghout Turkish National Struggle (PDF). İKSAT Yayınları. 2022. ISBN 978-625-8246-10-0.
- Alexandre Andreyev. Soviet Russia and Tibet: The Debacle of Secret Diplomacy, 1918–1930s. Brill. 2003. ISBN 90-04-12952-9.