Kitab-ül Bəhriyyə

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Kitab-ül Bəhriyyə
osman. >كتاب بحرية türk. Kitâb-ı Bahriye
Əsərin ilk səhifəsi
Əsərin ilk səhifəsi
Müəllif Piri Mühiddin Rəis
Janr elmi
Mövzu coğrafiya, kartoqrafiya
Orijinalın dili osmanlı türkcəsi
Ölkə Osmanlı imperiyası
Orijinalın nəşr ili 1521
Nəşr Gelibolu, Osmanlı imperiyası
Cild 1
Səhifə 743
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kitab-ül Bəhriyyə və ya Dənizlər kitabı (osman. >كتاب بحرية türk. Kitâb-ı Bahriye) — Osmanlı dənizçisi, admiralı Piri Rəis tərəfindən hazırlanmış Aralıq dənizi sahillərinin ətraflı xəritəsi-bələdçisi əsəridir.[1] Kitabda dənizçilərə Aralıq dənizi sahilləri, onun adaları, keçidləri, boğazları, körfəzləri, fırtına zamanı hara sığınacaq axtarmalı, limanlara necə yaxınlaşmalı, eləcə də limanlar arasında naviqasiya üçün dəqiq marşrutlar haqqında məlumat verilir.[2]

Kitab-ül Bəhriyyənin iki variantı var. Birincisi 1521-ci ilə aiddir və dənizçilərin istifadəsi üçün hazırlanmışdır. İkincisi, 1526-cı ildə Qanuni Sultan Süleymana təqdim edilmək üçün hazırlanmış daha təfərrüatlı və təmtəraqlı nüsxəsidir.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Böyük kartoqraf olmaqla yanaşı, böyük dənizçi olan Piri Rəis getdiyi yerlər haqqında məlumatları qeydə alır, xəritələrini çəkirdi. 1511-1513-cü illər arasında ilk dünya xəritəsini çəkərkən (Piri Rəis xəritəsi) naviqasiya qeydlərini kitab şəklində tərtib etməyə başladı. Nəhayət, xarici mənbələrdən istifadə edərək 1521-ci ildə tamamladığı Kitab-ül Bəhriyyə də bu yerlərin tarixi və coğrafi xüsusiyyətlərini topladı.[3] Sultan Süleyman Qanuninin kürəkəni və sədrəzəmi Parqalı İbrahim Paşa 1524-cü ildə Misirə səfəri zamanı Piri Rəisi də özü ilə dənizçi kimi aparmışdı. Piri Rəisin kampaniya zamanı hazırladığı bələdçidən bəhrələndiyini anlayan vəzir Piri Rəisdən əsəri təkmilləşdirib Sultan Süleyman Qanuniyə təqdim etməsini xahiş etdi. Piri Rəis 1526-cı ildə ustad xəttat və illüstratorlar tərəfindən təkmilləşdirilən yeni Kitab-ül Bəhriyyəni Sultan Süleymana təqdim etdi.

Lakin 2005-ci il noyabrın 15-də xəttat Fuat Başarın orijinal xəritə üzərində apardığı ekspertizası nəticəsində Piri Rəis xəritəsinin saxtalaşdırıldığı qənaətinə gəlinib. Həm xəritədəki yazılar, həm də Kitab-ı Bahriye adlı kitabın bütün cildləri tədqiq edilmiş və kitabın bütün cildlərindəki yazıların eyni qələmlə yazıldığı, yazıların isə bu başqa üslubda yazıldığı aşkar edilib. Yenə Piri Rəisin 1513-cü il tarixli Dünya xəritəsindəki Osmanlı türkcəsi ilə yazılar eyni üslubda və eyni qələmlə yazılıb. Lakin maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, solda Cənubi Amerika xəttində yazılan yazılar fərqli üslubda və başqa bir şəxs tərəfindən daxil olunub. Usta xəttat bu fərqi görə bilər. Bundan əlavə, bu yazılar adi katib yazılarıdır. Bundan əlavə, Sultan Süleymana hədiyyə edilməli olan Kitab-ül Bəhriyyənin xüsusi olaraq xəttatlıq yazısı ilə işlənmiş olması diqqət çəkir, lakin onda da bu xüsusiyyətə rast gəlinmir.

Kitab-ül Bəhriyyənin 1526-cı il versiyasında Aralıq dənizi və Egey dənizinin 290 xəritəsi var. Sonrakı əsrdə Kitab-ül Bəhriyyənin ilk nüsxəsindən də möhtəşəm olan müxtəlif nüsxələri hazırlanıb. Funksionallığını artırmaq üçün sonrakı illərdə hazırlanan nüsxələrə Mərmərə dənizi və İstanbulun sahilləri və adaları əlavə edilib.

Məzmunu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gözəlliyindən başqa, bu ikinci nəşr çoxlu dəniz məlumatlarını ehtiva edir. Kitabın birinci fəslinin mövzularında fırtınalar, kompas, portolan (limanın və ya sahilin bir hissəsinin böyük miqyaslı xəritəsi) xəritələri, ulduz naviqasiyası, okeanlar və onları əhatə edən torpaqlardan bəhs olunur. Həmçinin əsərdə Avropalı dənizçilərin səyahətləri, o cümlədən Xristofor Kolumbun Yeni Dünyanı kəşf etməsi və Portuqaliya ekspedisiyalarının Hind okeanına səfərlərinə dair məlumatlar da var.

İkinci hissə portolan tipli xəritələrdən və naviqasiya bələdçilərindən ibarətdir. Hər fəsildə sözügedən adanın və ya sahilin xəritəsi var. Birinci kitabda bu fəsillərdən 132, ikinci kitabda isə 210 fəsil var. Kitab-ül Bəhriyyənin ikinci hissəsi Çanaqqala, Sultaniyyə və Kilitbahir qalalarının təsviri ilə başlayır. Egey dənizi adaları və sahilləri, Yunan sahilləri, Peloponnes, Adriatik dənizi sahilləri, İtaliya sahilləri, Siciliya, Sardiniya, Korsika adaları, Fransa sahilləri, İspaniya sahilləri və limanları, Kanar adaları, Şimali Afrika sahilləri, Misir və Nil çayı, Şərqi Aralıq dənizi sahilləri, Krit və Kipr, Anadolunun cənub və Egey sahilləri və adaları, Gelibolu və Saros körfəzi haqda məlumatlar da ikinci fəsilə daxildir. Şəhərlərdəki mühüm abidələrin və tikililərin rəsmlərinin yer aldığı kitabda Piri Rəislə bağlı bioqrafik məlumatlar da yer alıb.

Piri Rəis kitabda Aralıq dənizi ilə bağlı bütün bu məlumatları böyük bir perqamentə çəkmək əvəzinə bir kitabda toplamasının səbəbini açıqlamış və əlində olan məlumatların bir xəritəyə sığdırılmasının faydasız olacağını ətraflı izah edib.

Onun “Kitab-ül Bəhriyyə” kitabı Anadolu sahillərinin xüsusiyyətlərini əhatə edən qiymətli bir coğrafiya kitabı olaraq bu gün də etibarını qorumaqdadır.

Nüsxələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitab-ül Bəhriyyənin nüsxələrinə Avropanın müxtəlif kitabxanalarında rast gəlinir. İlk kitabın nüsxələri İstanbuldakı Topqapı sarayı, Nurosmaniyyə Kitabxanası və Süleymaniyyə Kitabxanası, Bolonyadakı "Bibliotheque de l'Universite", Vyanada Milli Kitabxana, Drezdendəki "Staatbibliotek", Parisdəki "Bibliotek Nationale", Londondakı Britaniya muzeyi, Oksfordda "Bodlein Library", Baltimorda "Walters İncəsənət Qalereyası"nda saxlanılır. İkinci kitabın nüsxələrini İstanbulda Topqapı Sarayı, Köprülüzadə Fazıl Əhməd Paşa Kitabxanası, Süleymaniyyə Kitabxanası və Paris Kitabxanasında tapmaq olar.

Qalereya[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ muslimheritage.com: "Piri Reis and the Book of Sea Lore (Kitab-I Bahriye)" Arxivləşdirilib 2006-03-29 at the Wayback Machine  (ing.)
  2. ↑ Yelkenci Deniz Portali: "Kitab-ı Bahriye"
  3. ↑ "The Ottomans and Their Rivals, Galleys and Galleons, Portolan Charts and Isolarii" Kitab-ı Bahriye'deki tekne türleri  (ing.)

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Kahle, Paul, redaktor Piri Re'îs. Bahrîje. Das türkische Segelhandbuch für das Mittelländische Meer vom Jahre 1521 (alman). Berlin. 1926.
  • Kordoglu, Fevzi; Alpagot, Haydar; Pekol, Fehmi, redaktorlar Piri Reis Kitabi Bahriye: eser ve yazean hakkinda bir onsozle bir endeks katilmistir [Piri Reis Kitabi Bahriye: with added foreword and index] (türk). 2. Istanbul: Turk Tarihi Arastirma Korumu. 1935.
  • Oktel, Ertugrul Zekai, redaktor Piri Reis. Kitab-i bahriye. Istanbul: The Historical research foundation. 1988.
  • Arī, Bülent, redaktor Piri Reis. Kitab-i bahriye (türk və ingilis). Demir, Ahmet; Özden, Ercüment tərəfindən tərcümə olunub. Ankara: Republic of Turkey, Prime Ministry, Undersecretaryship of Navigation. 2002. ISBN 9755070966. OCLC 978146815.
  • Kitabı Bahriye, Pirî REİS, TTK Yayınları, 2002; ISBN 975-16-1544-5
  • https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1216698 (#bare_url_missing_title).

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vikianbarda Kitab-ül Bəhriyyə ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kitab-ül_Bəhriyyə&oldid=7514522"