Kitab əl-Təsrif
| Kitab əl-Təsrif | |
|---|---|
| ərəb. التصريف لمن عجز عن التأليف | |
 | |
| Müəllif | Əbülqasım əz-Zəhravi |
| Orijinal dili | ərəb dili |
| Nəşr ili | təq. 1000 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kitab əl-Təsrif (ərəb. التصريف لمن عجز عن التأليف) — Əbülqasım əz-Zəhravi tərəfindən 1000-ə yaxın yazılmış 30 cildlik bir Ərəb tibb və cərrahi ensiklopediyası. Ensiklopediyanın yazılması Zəhravinin 50 ildən çox vaxtını aldı. Burada müxtəlif xəstəliklər, yaralar, tibbi vəziyyət, müalicə və cərrahi prosedurlar barədə məlumatlar var. Ensiklopediyada 200-dən çox növ cərrahi alət təsvir olunur. "Kitab əl-Təsrif" XVIII əsrin əvvəllərinə qədər cərrahlar tərəfindən istifadə edilmişdir. Burada təsvir olunan bəzi cərrahi praktika bu gün də istifadə olunur.
Məzmunu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ensiklopediya cərrahiyyə, tibb, ortopediya, oftalmologiya, farmakologiya, düzgün bəslənmə, diş və yeni doğulmuş uşaqlara qayğı, həmçinin patoloji şərtlər daxil olmaqla geniş mövzuları əhatə edir[1]. Son və ən məşhur cild əməliyyata həsr edilmişdir. əz-Zəhravinin dediyinə görə, cərrahiyyəni son cildin mövzusuna çevirməyə qərar verdi, çünki bu, dərmanın ən yüksək formasıdır və bütün digər tibb sahələri ilə tanış olana qədər tətbiq oluna bilməz.
Cərrahiyyə və alətlər haqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ardıcıl olaraq 30-cu, "Kitab əl-Təsrif" cildinin "Cərrahiyyə və Alətlər haqqında" başlığı var. Hər detalını oxucuya aydınlaşdırmaq üçün kitabda təsvir olunan cərrahi əməliyyatlar zamanı istifadə olunan hər bir aləti təsvir edir.
Əz-Zəhravinin yazdığına görə, kitab sələflərinin kitablarından əldə etdiyi və öz təcrübəsi zamanı qazandığı biliklərə əsaslanır.
Kitabın əvvəlində müəllif qeyd edir ki, yazılarına İslam dünyasındakı cərrahiyyənin geriliyi və eyni zamanda həkimlər tərəfindən qiymətləndirilməməsi təkan verdi. Əz-Zəhravi bunun səbəbinin insan fiziologiyasını səhv anlamaqla yanaşı, anatomiya sahəsində bilik çatışmazlığı olduğuna inanır.
Anatomiyanın vacibliyini qeyd edərək yazırdı: "Əməliyyatdan əvvəl anatomiyanı və orqanların necə işlədiyini öyrənməlisiniz, şəkillərini, əlaqələrini və sərhədlərini anlamaq lazımdır. Sinirləri, əzələləri, sümükləri, damarları və damarları araşdırmaq lazımdır. Anatomiya və fiziologiyanı bilmirsinizsə, xəstənin ölümünə səbəb olacaq bir səhv edə bilərsiniz. Bir dəfə xəstənin boynunda kəsik əmələ gətirdiyini, onu absesdən yaxşılaşdırmağa çalışdığını gördüm, ancaq bu anevrizma idi və xəstə dərhal öldü[2]."
XII əsrdə Kremonyalı Qerard kitabı latın dilinə çevirdi, qısa müddət sonra Avropada populyar oldu və Salerno və Monpelye daxil olmaqla bütün universitetlərdə standart dərslik oldu[3]. Növbəti 500 il ərzində bu, Avropada əsas cərrahiyyə mənbəyi olaraq qaldı və tibb tarixçisi Artur Kastilyoninin dediyinə görə, "tibbdə Avisenna Kanonu ilə eyni cərrahiyyədə qaldı."[4]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Theoretical and Practical Book by Al-Zahrawi" (ingilis). 1519. 2020-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-10.
- ↑ Selin, Helaine (2008). Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures. Springer Science & Business Media. p. 1545.
- ↑ Castiglioni, Arturo (1958). A history of medicine. A. A. Knopf. p. 274."Abulcasis (Alsaharavius or Abu’l-Qasim) (d. c. 1013) was the author of a surgical treatise which in surgery held the same authority as did the Canon of Avicenna in medicine."
- ↑ Fleischer, Aylmer von. Moorish Europe. Aylmer von Fleischer."His work, Al-Tasrif, later translated into Latin by Gerard of Cremona, became the standard medical text for European Universities such as those at Salerno and Montpellier. This work was widely used by European medical practitioners for centuries."
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Al-Tasrif — islamset.com
- Sami Hamarneh Drawings and Pharmacy in Al-Zahrawi's 10th-Century Surgical Treatise, in United States National Museum Bulletin No.228, 1961