Məzmuna keç

Kod dəyişdirmə

Vikipediya, azad ensiklopediya
Sarah Geronimo və müsahibə verən ingilis və Filipino dili arasında kod keçidi
Maya Diab İngilis və Livan Ərəbcə arasında cümlənin ortasında kod keçidləri

Kod dəyişdirməçoxdilli danışanların ünsiyyət zamanı bir dildən digərinə keçid etməsi prosesidir. Bu fenomen, eyni söhbət və ya cümlə daxilində iki və ya daha çox dilin istifadəsini əhatə edir. Kod dəyişdirmə, xüsusilə çoxdilli icmalarda geniş yayılmışdır və dilçilik, sosiolinqvistikapsixolinqvistika sahələrində əhəmiyyətli tədqiqat mövzusu olmuşdur.

Kod dəyişdirmənin növlərinə intrasintaktik keçid, cümlələrarası keçid, etiket dəyişdirmə daxildir. İntrasintaktik keçid dedikdə eyni cümlə və ya ifadə daxilində dillər arasında keçid nəzərdə tutulur. Bu növ kod dəyişdirmə, danışanın hər iki dildə yüksək səviyyədə səlisliyini göstərir. Cümlələrarası keçid bir cümlədən digərinə keçərkən dil dəyişdirilir. Məsələn, bir cümlə Azərbaycan dilində, növbəti isə ingilis dilində ifadə edilə bilər.[1][2] Etiket dəyişdirmədə isə bir dilin cümləsinə digər dildən qısa ifadə və ya etiket əlavə edilir. Məsələn, "Bu gün hava çox gözəldir, isn't it?"

Danışanlar, müəyyən bir sosial qrupa aid olduqlarını göstərmək və ya müəyyən bir şəxsiyyəti vurğulamaq üçün kod dəyişdirmədən istifadə edə bilərlər. Müəyyən mövzuların müzakirəsi zamanı, xüsusilə texniki və ya spesifik sahələrdə, danışanlar daha uyğun terminologiyaya malik olan dilə keçə bilərlər.[3] Bəzi ifadələrin bir dildə daha asan və ya qısa olması səbəbindən kod dəyişdirmə ünsiyyəti sürətləndirə bilər. Müəyyən hiss və ya emosiyaları daha güclü ifadə etmək üçün danışanlar digər dilə keçə bilərlər.[4][5] Azərbaycan, zəngin dil və mədəni müxtəlifliyə malik bir ölkədir. Burada Azərbaycan dili ilə yanaşı, rus və ingilis dilləri də geniş istifadə olunur. Xüsusilə gənclər arasında gündəlik ünsiyyətdə kod dəyişdirmə halları müşahidə edilir. Məsələn, bir şəxs Azərbaycan dilində danışarkən, müəyyən ifadələri rus və ya ingilis dilində istifadə edə bilər.[6]

Kod dəyişdirmə, dilçilik tədqiqatlarında mühüm yer tutur. Onun öyrənilməsi, dilin sosial funksiyaları, ikidillilik və çoxdillilik haqqında dəyərli məlumatlar verir. Məsələn, kod dəyişdirmənin sosial şəxsiyyətin qurulmasında, güc dinamikasında və mədəni mənsubiyyətin ifadəsindəki rolu tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılmışdır.[7] Kod dəyişdirmə, çoxdilli cəmiyyətlərdə təbii və geniş yayılmış bir ünsiyyət vasitəsidir. Bu, danışanların dil bacarıqlarını, sosial şəxsiyyətlərini və ünsiyyət strategiyalarını əks etdirir. Kod dəyişdirmənin tədqiqi, dilin sosial və psixoloji aspektlərini anlamağa kömək edir və dilçilik elminə mühüm töhfələr verir.[8][9]

  1. “Code-switching, N.” Oxford English Dictionary, Oxford UP, July 2023. DOI:10.1093/OED/9205364123
  2. "SUPPLEMENT TO INTERNATIONAL JOURNAL OF AMERICAN LINGUISTICS" Vol. 19, No. 2, April 1953 INDIANA UNIVERSITY PUBLICATIONS in ANTHROPOLOGY AND LINGUISTICS, MEMOIR 8, of the INTERNATIONAL JOURNAL OF AMERICAN LINGUISTICS. "RESULTS OF THE CONFERENCE OF ANTHROPOLOGISTS AND LINGUISTS" | Claude Levi-Strauss, Roman Jakobson, C. F. Voegelin, and Thomas A. Sebeok| https://archive.org/details/resultsofconfere00levi/mode/2up?q=code-switching
  3. Brice, A.; Brice, R. Language development: Monolingual and bilingual acquisition. Old Tappan, NJ: Merrill/Prentice Hall. 2009.
  4. Clyne, Michael. Constraints on code-switching: how universal are they? // Li Wei (redaktor). The Bilingualism Reader. Routledge. 2000. ISBN 9780415213356.
  5. Genesee, Fred. Early bilingual language development: one language or two? // Li Wei (redaktor). The Bilingualism Reader. Routledge. 2000.
  6. Demby, Gene. "How Code-Switching Explains The World". 3 April 2013. 12 February 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 September 2016.
  7. DeBose, Charles. Codeswitching: Black English and Standard English in the African-American linguistic repertoire // Eastman, Carol (redaktor). Codeswitching. Journal of Multilingual and Multicultural Development. 13. Clevedon: Multilingual Matters. 1992. 157–167. doi:10.1080/01434632.1992.9994489. ISBN 978-1-85359-167-9.
  8. Kanngieser, Anja. "A sonic geography of voice: Towards an affective politics". Progress in Human Geography. 36 (3). 2012: 336–353. doi:10.1177/0309132511423969.
  9. Crystal, David. The Cambridge encyclopedia of language (3rd). Cambridge: Cambridge University Press. 2010. 374–375. ISBN 978-0-521-51698-3. OCLC 499073732.