Kokaral bəndi
Kokaral bəndi — Kiçik Aral ilə Böyük Aral gölləri arasında yerəşən Berqa boğazında, Kokaral və aral rayonları ərazisində yerləşən bənd. Bənd Kişik Aral gölündə suyun səviyəsinin qorunub saxlanılması məqsədi ilə inşa edilmişdir. Bəndin uazunluğu 13 034 m, eni 100–150 m, hündürlüyü isə— 6 м metr təşkil edir. Bənddə 9 su ötürücü qurğular inşa edilmişdir. Onların hər biri 600 m³/s su ötürmə qabiliyyəti vardır.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
XX əsrin 80-ci illərində Aral gölünün su səviyyəsinin azalması ilə şimalı cənubundan aralanmışdır[1]. Su dar boğazla Kiçik və Böyük aral gölləri arasında axırdı. Burada suyun axınınln qarşısını alan dambanın inşasına iki dəfə cəhd göstərilmişdir. İlk qumlu bənd 1992-ci ildə inşa edilmişdir. Ancaq 1993-cü ilin yazında suyun səviyyəsinin xalxması ilə bənd dağılır. Yerli hakimiyyət orqanları ikinci bəndin inşasına başlayırlar. Bu bənddə qumdan ibarət idi. 1997-ci ilin yazında bənd hazır olur. Onda su ötürücü quraşdırılır. 1998-ci ildə onu dəmir-beton konstruksiyası ilə bərkidirlər. Bəndin inşası ilə Şimali aralın sahəzi böyümüşdür. Üstəlik Qum fırtınası azlmış, Aralqumdan qumların axını azalmışdır. Burada balıq populyasiyası bərpa olunmuşdur. 1999-cu ildə suyun səviyyəsinij qalxması ilə tufan nəticəsində bənd dağılmışdır.
2001-ci ildə Qazaxıstan Dünya Bankına kreditlə bağlı müraciət edir. Əldə olunan pulla bəndin tikintisinə başlanılır. Tikinti 2005-ci ilin avqustunda bitir.
Təsiri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kiçik Aral gölündə suyun səviyyəsi 2003-cü ilə nisbətdə 12 metr qalxmışdır[2], duzluluq azalmışdır. Artıq 2006-cı ildə suyun səviyyəsində artım müşahidə edilmişdir. Suyun minerallaşması hər 23-dən 17-yə enmişdir[3]. Göldə balıqların sayı artmışdır. Mikro iqlim dəyişmişdir.
Aralsk şəhəri ilə dəniz arasında məsafə 100 km-dən 25 km qdər azlmışdır[4].
Bənd Sırdərya çayının sularının Bökük Aral gölünə axınını əngəlləyir. Bununlada onun qurumasını tezləşdirir[5]. Bundan sonra Aralın Şərqi və Qərbi Aral göllərinə bölünməsinə gətirib çıxarmışdır. Üstəlik Tuşıbas körfəzinin Araldan aralanmasına[6] gətirib çıxarmışdır.
Gələcək əhəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Layihənin ikinci mərhələsində dambanın hündürlüyünün 6—8 metr qaldırılması planlaşdırılır. Belə düşünülür ki, bu zaman gölün su tutumu 27 km²-dən 59 km² qədər artacaqdır. Bununla da gölün duzluğu 17 qramdan 2,5-3 qrama qədər azala bilər. Üstəlik bu səviyyə ilə böyük liman şəhəri olmuş Aralsk öz əhəmiyyətini bərpa etmiş olar.
Adın etimalogiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bəndina adı Kokaral adasından yaranmışdır. Halbuki bu ada əvvəllər yarımada olmuşdur. Hazırda isə materikin bir parçasıdır.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
 | Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ "Deutsche welle. Aralın qorunması məqsədi ilə". 2011-08-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-28.
- ↑ "Azadlıq radiosu". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-28.
- ↑ Официальный портал акимата Кызылординской области[ölü keçid]
- ↑ http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1240839600[ölü keçid] «Если в 80-х годах прошлого века Северное Аральское море отошло от города Аральска на расстояние более чем 100 километров, то благодаря первой фазе проекта это расстояние сократилось до 25 километров.»
- ↑ http://www.great-asia.ru/aral/index.html[ölü keçid] «Кокаральская плотина преградила сброс воды в устье Сырдарьи в южную часть моря. … До постройки плотины часть воды из Сырдарьи уходила в Большой Арал … дамба окончательно убила Большой Арал.»
- ↑ "Современная фауна остаточных водоёмов, образовавщихся на месте бывшего Аральского моря" (PDF). Зоологический институт РАН. 1, 153. 2012-06-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-04-08.