Kolorizm
Kolorizm və ya dəri rənginə əsaslanan diskriminasiya (ing. Discrimination based on skin tone or colorism) — insanların dəri rənginə görə diskriminasiyaya məruz qalması və ya üstünlük əldə etməsi ilə bağlı sosial bir fenomendir. Bu termin irqçiliklə bağlı olsa da, ondan fərqlənir, çünki kolorizm eyni etnik və ya irqi qrup daxilində də mövcud ola bilər.[1][2] Əsasən açıq dəri rənginə malik olan insanlara üstünlük verilməsi və tünd dəri rənginə malik olan insanların sosial, iqtisadi və mədəni sahələrdə marginallaşması kolorizmin əsas xüsusiyyətlərindəndir.[3] Kolorizm təkcə Qərb cəmiyyətlərində deyil, həm də Asiya, Afrika və Latın Amerikası kimi bölgələrdə də geniş yayılmışdır.[4]
Kolorizm, əsasən, kolonializm və Qərb gözəllik standartlarının tarixən üstünlük təşkil etməsindən qaynaqlanır. Media, moda və reklam sahələri tez-tez açıq dəri rəngini cazibədar və uğur simvolu kimi təqdim edir.[5] Bu, tünd dəri rənginə malik olan insanların özlərinə inamını azalda bilər və cəmiyyətdə mənfi stereotiplərin davam etməsinə səbəb ola bilər. Kolorizmlə mübarizə üçün cəmiyyətdə daha çox inklüzivlik təşviq edilməli, dəri rəngi ilə bağlı mövcud olan mənfi təsəvvürlərə qarşı maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Eyni zamanda, media və moda sənayesində müxtəlifliyə daha çox yer verilməsi bu diskriminasiya növünün azaldılmasına töhfə verə bilər.
Dünya üzrə
[redaktə | vikimətni redaktə et]Kolorizm, fərqli mədəniyyətlərdə və regionlarda geniş yayılmış bir diskriminasiya formasıdır.[6] Dünyanın bir çox yerində açıq dəri rənginə üstünlük verilməsi, kolonializm dövründə formalaşmış sosial və iqtisadi sistemlərdən qaynaqlanır. Asiya ölkələrində, xüsusilə Hindistan, Cənub-Şərqi Asiya və Çin kimi bölgələrdə,[7] açıq dəri rəngi uğur, cazibədarlıq və yüksək sosial status simvolu kimi qəbul edilir. Afrika və Latın Amerikasında isə kolonial keçmişdən miras qalmış sosial iyerarxiyalar səbəbilə açıq dəri rənginə[8] malik olan şəxslər daha çox imtiyaz əldə edir.
Qərb ölkələrində də kolorizm özünü göstərir, xüsusilə tünd dəri rənginə malik olan insanların mənfi stereotiplərə məruz qalması və daha az imkanlara sahib olması ilə.[9] Media və əyləncə sənayesi də uzun müddət açıq dəri rəngini ideal gözəllik simvolu kimi təqdim edərək bu diskriminasiyanın güclənməsinə töhfə vermişdir. Lakin son illərdə müxtəlif mədəniyyətlərdə kolorizmə qarşı mübarizə hərəkatları genişlənmiş, dəri rəngi ilə bağlı inklüzivlik və müxtəliflik təşviq edilməyə başlanmışdır. Bu, sosial ədalət və bərabərlik uğrunda qlobal səylərin bir hissəsidir.[10][11]
Ölkələr üzrə
[redaktə | vikimətni redaktə et]Kolorizm, dünyanın müxtəlif ölkələrində fərqli formalarda özünü göstərir, lakin ümumi olaraq açıq dəri rənginə üstünlük verilməsi ilə xarakterizə olunur. Hindistan və digər Cənubi Asiya ölkələrində[12] açıq dəri rəngi uğur, gözəllik və yüksək sosial status simvolu kimi qəbul edilir. Bu ölkələrdə dərini ağardan məhsullara böyük tələbat mövcuddur və filmlərdə,[13] reklamlarda əsasən açıq dəriyə malik olan şəxslər daha çox təmsil olunur. "Ağ dəri kompleksi" adlı fenomen Hindistanda qədim kasta sistemi ilə də bağlıdır və bu günə qədər də cəmiyyətdə təsirini saxlayır.[14]
Afrika
[redaktə | vikimətni redaktə et]Afrika ölkələrində kolorizm əsasən kolonializm dövründən miras qalmış sosial strukturlar vasitəsilə güclənmişdir.[15] Açıq dəri rəngi olan insanlar daha çox iş və təhsil imkanlarına sahib olur və yüksək sosial siniflərdə təmsil olunurlar. Nigeriya və Cənubi Afrika kimi ölkələrdə də dərini ağartmaq üçün istifadə edilən kosmetik məhsulların geniş bazarı mövcuddur.[16]
Qərb ölkələri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Qərb ölkələrində kolorizm daha çox irqçiliklə bağlıdır.[17] ABŞ-da tünd dəri rənginə malik olan insanlar tarixən ayrı-seçkiliyə məruz qalıb və bu diskriminasiya maaş fərqləri, işsizlik nisbəti və mənfi stereotiplər vasitəsilə özünü göstərir. Latın Amerikası ölkələrində də kolonial keçmiş səbəbilə açıq dəri rəngi daha çox üstünlük əldə edir. Meksika və Braziliyada televiziya və media sahələrində əsasən açıq dəri rənginə malik olan şəxslər ön plandadır.[18][19]
Asiya
[redaktə | vikimətni redaktə et]Asiyada isə, xüsusilə Cənub-Şərqi Asiya və Şərqi Asiya ölkələrində (Çin, Koreya, Yaponiya),[20][21][22] kolorizm daha çox Qərb gözəllik standartlarının təsiri ilə güclənmişdir.[23] Açıq dəri rəngi sosial üstünlük və uğur göstəricisi kimi qəbul edilir.[24] Bu ölkələrdə kosmetika sənayesi açıq dəriyə malik olmaq istəyənlər üçün məhsullar təqdim edir və mediada da bu standart təbliğ olunur. Kolorizmə qarşı mübarizə bütün bu ölkələrdə inklüzivlik və sosial bərabərlik təşviqi ilə davam edir.[25]
Həmçinin bax
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Jones, Trina. "Shades of Brown: The Law of Skin Color". Duke Law Journal. 49. 2000-01-01: 1487–1557. doi:10.2139/ssrn.233850. 2024-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-13.
- ↑ Zizumbo-Colunga, Daniel. "Study reveals racial inequality in Mexico, disproving its 'race-blind' rhetoric". The Conversation. 2017-12-13. İstifadə tarixi: 2024-04-20.
- ↑ Sanz Espinar, Gemma. "Hacia un nuevo MCER. Objetivo: mediación". Çédille (22). 2022: 513–519. doi:10.25145/j.cedille.2022.22.29. ISSN 1699-4949.
- ↑ Jablonski, Nina G. "Skin color and race". American Journal of Physical Anthropology. 175 (2). 2021: 437–447. doi:10.1002/ajpa.24200. ISSN 0002-9483. PMC 8247429 (#bad_pmc). PMID 33372701 (#bad_pmid).
- ↑ Hall, Ronald. "Being light-skinned can lead to 'reverse colorism' in many parts of the world". The Conversation (ingilis). 8 November 2022. 19 April 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2025.
- ↑ West, Keon; Greenland, Katy; Laar, Colette. "Implicit racism, colour blindness, and narrow definitions of discrimination: Why some White people prefer 'All Lives Matter' to 'Black Lives Matter'". British Journal of Social Psychology. 60 (4). 2021-05-12: 1136–1153. doi:10.1111/bjso.12458. ISSN 0144-6665. PMID 33977556 (#bad_pmid).
- ↑ Rich, Judith. "What Do Field Experiments of Discrimination in Markets Tell Us? A Meta Analysis of Studies Conducted Since 2000". IZA Discussion Paper No. 8584. November 2014. SSRN 2517887.
- ↑ P. A. Riach; J. Rich. "Field Experiments of Discrimination in the Market Place" (PDF). The Economic Journal. 112 (483). November 2002: F480–F518. doi:10.1111/1468-0297.00080. 2024-07-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-13.
- ↑ Zschirnt, Eva; Ruedin, Didier. "Ethnic discrimination in hiring decisions: a meta-analysis of correspondence tests 1990–2015" (PDF). Journal of Ethnic and Migration Studies. 42 (7). 2016-05-27: 1115–1134. doi:10.1080/1369183X.2015.1133279. hdl:10419/142176. 2018-11-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-16.
- ↑ Monk, Ellis P. "The Cost of Color: Skin Color, Discrimination, and Health among African-Americans". American Journal of Sociology. 121 (2). 2015-09-01: 396–444. doi:10.1086/682162. PMID 26594713.
- ↑ Monk, Ellis P. "Skin Tone Stratification among Black Americans, 2001–2003". Social Forces. 92 (4). 2014-06-01: 1313–1337. doi:10.1093/sf/sou007.
- ↑ Fihlani, Pumza. "Africa: Where black is not really beautiful". BBC News. January 2013. 2023-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-13.
- ↑ Backhaus, Anne; Okunmwendia, Ella. "Skin Bleaching in Ghana: "When You Are Light-Skinned, You Earn More"". Global Societies. Spiegel International. Der Spiegel. 2020-06-16. 2020-10-01 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Agyei-Boateng, Akua. "Colorism in Africa". The Voice of Africa (ingilis). 2020-07-06. 2024-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-21.
- ↑ Jacobs, Meagan; Levine, Susan; Abney, Kate; Davids, Lester. "Fifty shades of African lightness: A bio-psychosocial review of the global phenomenon of skin lightening practices". Journal of Public Health in Africa. 7 (2). 2016: 552. doi:10.4081/jphia.2016.552. PMC 5345401. PMID 28299156.
- ↑ Egbi, O. G.; Kasia, B. "Prevalence, determinants and perception of use of skin lightening products among female medical undergraduates in Nigeria". Skin Health and Disease. 1 (3). 2021-05-20: e46. doi:10.1002/ski2.46. ISSN 2690-442X. PMC 9060047 (#bad_pmc). PMID 35663132 (#bad_pmid).
- ↑ "Skin Deep: Dying to be White". CNN. 2002-05-15. 2010-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- ↑ Weisband, Edward; Thomas, Courtney I. P. Political Culture and the Making of Modern Nation-States (ingilis). Routledge. 17 November 2015. səh. 243. ISBN 978-1-317-25409-6.
- ↑ Rossatto, Cesar Augusto; Allen, Ricky Lee; Pruyn, Marc. Reinventing Critical Pedagogy: Widening the Circle of Anti-Oppression Education (ingilis). Rowman & Littlefield Publishers. 24 October 2006. səh. 15. ISBN 978-1-4616-4300-5.
- ↑ P.H., Li, Eric; Jeong, Min, Hyun; W., Belk, Russell. "Skin Lightening and Beauty in Four Asian Cultures". NA – Advances in Consumer Research. 35. 2008-01-01. 2019-06-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-10-26.
- ↑ "In the dark: what is behind India's obsession with skin whitening?". 2019-06-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-12.
- ↑ Purnell, Newley. "Images Spark Racism Debate in Thailand". The New Yorker. 2013-10-31. 2014-02-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-26.
- ↑ Adrian, B. Framing the Bride: Globalizing Beauty and Romance in Taiwan's Bridal Industry. University of California Press. 2003. səh. 165. ISBN 978-0-520-23834-3. İstifadə tarixi: 2023-08-04.
- ↑ Wagatsuma, Hiroshi. "The Social Perception of Skin Color in Japan". Daedalus. 96 (2). 1967: 407–443.
- ↑ Lim, Tai Wei. Women Hold Up Half The Sky: The Political-economic And Socioeconomic Narratives Of Women In China (ingilis). World Scientific. 22 February 2021. 47–48. ISBN 978-981-12-2620-5.
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Rondilla, Joanne L, and Spickard, Paul. Is Lighter Better?: Skin-tone Discrimination Among Asian Americans. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2007. Print.
- The Color Complex [Revised Edition]: The Politics of Skin Color in a New Millennium by Kathy Russell, Midge Wilson, and Ronald Hall (ISBN 978-0-307-74423-4)
- Shikibu, Murasaki. The Tale of Genji. New York: Knopf, 1976. Print.
- Lori L. Tharps. Same Family, Different Colors: Confronting Colorism in America's Diverse Families. Beacon Press. 2016. ISBN 978-0807076781.
- The Blacker the Berry by Wallace Thurman (ISBN 0-684-81580-X)
- Verma, Harsh. "Skin 'fairness'-Culturally Embedded Meaning and Branding Implications". Global Business Review. 12 (2). 2011: 193–211. doi:10.1177/097215091101200202.
- Jablonski, Nina G. Living Color // Living Color: The Biological and Social Meaning of Skin Color. University of California Press. 10 January 2014. ISBN 978-0-520-28386-2. JSTOR 10.1525/j.ctt1pn64b.
- Kerr, Audrey E. "The Paper Bag Principle: Of the Myth and the Motion of Colorism". Journal of American Folklore. 118 (469). 2005: 271–289. doi:10.1353/jaf.2005.0031.
- Lee, Jennifer, and Frank D. Bean. The Diversity Paradox: Immigration and the Color Line in Twenty-First Century America. (russelsage review)
- Chesnutt, Charles W. "The Wife of His Youth". The Atlantic Magazine. July 1898. In depth information regarding the Blue Vein Society.
- Don't Play In the Sun by Marita Golden (ISBN 0-385-50786-0)
- Michael G. Hanchard. 2018. The Spectre of Race: How Discrimination Haunts Western Democracy. Princeton University Press.
- Harrison, Matthew S. "The Often Un-discussed "ism" in America's Work Force" (PDF). The Jury Expert. 22 (1). 2010: 67–77.
- Hunter, Margaret. "The Persistent Problem of Colorism: Skin Tone, Status, and Inequality". Sociology Compass. 1 (1). 2007: 237–254. doi:10.1111/j.1751-9020.2007.00006.x.
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]- "The Face of Colorism". 2008-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-09-28.
- Origin of Rainbows: Colorism Exposed Documentary
- abcnews.go.com
- "Light, Bright, Damn near White" documentary film
- Shadeism Documentary Arxivləşdirilib 2020-06-25 at the Wayback Machine
- Dealing with Colorism: A Step Towards the African Revolution
- Black African Focus
- Mascaro, Thomas A. "Homicide: Life on the Street: progress in portrayals of African American men". Journal of Popular Film and Television. 2004-03-22. doi:10.3200/JPFT.32.1.10-19. OCLC 4652347.