Ləzgilər
![]() |
Bu məqalə etnik qrup haqqındadır. Digər mənalar üçün Ləzgi (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın. |
![]() | |||||||||||||||||||||||||||
Hacı Davud | |||||||||||||||||||||||||||
Ümumi sayı | |||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
881 000[1] | |||||||||||||||||||||||||||
Yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
Dili | |||||||||||||||||||||||||||
Dini | |||||||||||||||||||||||||||
Qohum xalqlar | |||||||||||||||||||||||||||
Ləzgilər (ləzg. лезгияр) — əsasən Azərbaycanın şimal-şərqini əhatə edən və Dağıstanın cənub-şərqində yaşayan Qafqaz xalqlardan biri.
Ləzgilərin çoxu islam dininin sünni məzhəbinə etiqad edir.
Antropoloji cəhətdən Qafqaz irqinə aiddirlər.
Ləzgi dilində danışırlar.
Məskunlaşma[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycanda[redaktə | əsas redaktə]
Rayon | 1939-cu il[11][12] | 1959-cu il[13] | 1970-ci il[14] | 1979-cu il[15] | 1999-cu il[16] | 2009-cu il[17] | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | |
Azərbaycan üzrə | 111 666 | 3.60% | 98 211 | 2.66% | 137 250 | 2.68% | 158 057 | 2.62% | 178 021 | 2.24% | 180 312 | 2.02% |
Qusar | 47 415 | 88.9% | 37 585 | 86.6% | 55 164 | 87.7% | 59 325 | 87.9% | 73 278 | 90.7% | 79 600 | 90.6% |
Bakı | 7 142 | 1.2% | 6 913 | 1.1% | 12 462 | 1.5% | 16 096 | 1.6% | 26 145 | 1.5% | 24 868 | 1.2% |
Xaçmaz | 8 489 | 15.8% | ... | ... | 1 | 0.0% | ... | ... | 0% | 24 688 | 0% | |
Qəbələ | 2 401 | 7.4% | ... | ... | ... | ... | ... | ... | 0.% | 16 020 | 0.25% | |
Quba | 7.3% | ... | ... | 0% | ... | ... | 0.0% | 8 952 | 0.01% | |||
İsmayıllı | 6.0% | ... | ... | 0% | 0.0% | 0.0% | 8 079 | 0.0% | ||||
Oğuz | 300 | 9.8% | 0.11% | 0% | 0% | 0.0% | 4 731 | 0.0% | ||||
Göyçay | 6 683 | 3.8% | 4 038 | % | 3 308 | % | 0% | 0.0% | 396 | 0.% |
Azərbaycanda ləzgilər respublikanın 20-dən çox rayonunda, həmçinin Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Göyçay və başqa şəhərlərində yaşayırlar. Quba, Qusar, Xaçmaz, İsmayıllı, Qəbələ, Şəki, Qax və Oğuz ləzgilərin yığcam yaşadıqları rayonlardır[18].
Ləzgilər Azərbaycan əhalisinin 2,0%-ni təşkil edir (2009).[19] 30-cu illərdə məktəblərdə ana dilinin keçilməsinə baxmayaraq, 1936-cı ildən ləzgi dilində dərslərin keçilməsi ləğv edilmişdir. Bu, ləzgilərin assimilyasiya prosesini gücləndirmiş, xalqı yoxa çıxmaq təhlükəsi qarşısında qoymuşdur[18]. 1993-cü ildən başlayaraq Azərbaycanda ləzgi dilində dərsliklər çap edilir. Hazırda 94 məktəbdə (891 sinif) ləzgi dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə 15 000-ə yaxın şagird təhsil alır. Ləzgilərin sıx yaşadığı Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunun sənayesinin əsasını yüngül və yeyinti sənayesi təşkil edir. Başlıca olaraq meyvə-tərəvəz, şərab və süd məhsulları emal edilir. Rayonun kənd yerlərində xalçaçılıq ənənəvi sənətkarlıq növü kimi inkişaf etməkdədir. Qafqazın qədim xalqlarından olan ləzgilər bu bölgənin iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayırlar.
Tanınmış şəxsiyyətlər[redaktə | əsas redaktə]
Ləzgilərin Xalq Qəhrəmanları[redaktə | əsas redaktə]
- Hacı Davud Müşkürvi (1680 - 1735) — Qafqaz tarixin ən görkəmli və böyük şəxsiyyətlərindən biri, ləzgilərin milli və dini istiqlal hərəkatına başçılıq etmiş Şimal Qafqazın birinci imamı.
- Şeyx Muhəmməd Kürevi (1771-1838) — Ləzgilərin və bütün Çeçenistan və Dağıstan xalqların arasında Gazavat hərakatın qurucusu və İmam Şamilin müəllimi, eləcədə bütün Şimal Qafqaz imamların müəllimi.Ailəsi Dağıstanda yaşamış sonradan cənuba enərək Azərbaycan Respublikasının Qusar rayonunun Urva kəndində məskunlaşmışdır. Nəslinin nümayəndələri hal-hazırda həmin kəntdə və Azərbaycanın digər ərazilərində yaşayan Bağışovlar soyadını daşıyan bu soyadın qollarına ayrılan ailələr və Rusiya Federasiyasının ərazisində yaşayanlardır
- Şeyx Əmirəli Tihirvi (1790-1846) — Çar Rusiyasına qarşı Şeyx Şamilin başçılıq etdiyi hərəkatın iştirakçısı və Gazavat hərakatın yaranmasında mühüm rol oynayan şəxsiyyət.
- Hacı Nasrullah Kabirvi (1810-1859) — Çar Rusiyasına qarşı Şeyx Şamilin başçılıq etdiyi hərəkatın iştirakçısı.
- Xanbut Yargunvi — əslən Həzrə kəndindən olan bir şeyx. Ləzgilərin Quba gazavatın (1837-1838) rəhbərlərindən biri.
- Yarali Hilivi — əslən Hil kəndindən olan bir şeyx. Ləzgilərin Quba gazavatın (1837-1838) rəhbərlərindən biri. 3 il rus qoşunlara qarşı qazavat aparıb.
- Hacı Muhəmməd Xuluqvi — əslən Xuluq kəndindən olan bir şeyx. Ləzgilərin Quba gazavatın (1837-1838) rəhbərlərindən biri. Ləzgilərlə rusların Acıxur döyüşündə iştirak edib ve cəsurluğuyla fərqlənib.
- Muhəmməd Əlibəy - 12 May 1877 ildə ləzgilərin Cənub Dağıstandaki üsyanın rəhbərlərindən biri və oradaki Rus ordusunu məhv etmişdir. Bütün müridlər və Muhəmməd Əlibəy Rus hökuməti tərəfindən idam edilmişdir.
- Hacımurad Kabirvi - 1878 ildə rus hökumətə qarşı üsyanın rəhbərlərindən biri. Üsyanlara göre Hacımurad və ləzgi müridlər Siribirə sürgün edilmiştir.
- Şeyx Muhəmməd Ştulvi (1855-1930) — 1 may 1930ci ildə ləzgilərin sovet hökumətə qarşı gazavatın (qutsal müharibənin) imamı ve rəhbəri.
- Kiri Buba — Ləzgilərin xalq qəhrəmanı, XIX əsrin 70ci illərdə Azərbaycanda və Dağıstanda "Qaçaq Hərəkatı"nın fəal iştirakçısı.
Ləzgi əsilli Azerbaycanın Milli Qəhrəmanları və Şəhidləri[redaktə | əsas redaktə]
- Çingiz Qurbanov- Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
- Samir Kaçayev- Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, heykəltəraş. 2016-cı ildə Aprel döyüşləri zamanı şəhid olub.
- Əmiraslan Xeyirbəyov- Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri. 2016-cı ildə Aprel döyüşləri zamanı şəhid olub.
- Ümüd Xəncəlov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, Vətən müharibəsinin şəhidi.
Ləzgi İdmançılar[redaktə | əsas redaktə]
- Nazim Hüseynov - Cüdo üzrə Olimpiya çempionu
- Emre Belözoğlu - məşhur Türkiyəli futbolçu.
- Vahid Rəhimov - yunan - roma güləşçisi.
- Əliəshab Səlimov - boks üzrə Avropa və Dünya çempionu.
- Narvik Sırxayev - futbolçu.
- Rahid Əmirquliyev — futbolçu.
- Rasim Ramaldanov - futbolçu.
- Rüfət Dadaşov — futbolçu.
- Renat Dadaşov - "Ayntraxt Frankfurt FK"-nun futbolçusu.
- Rasim Tahirbəyov - "Anji"nin futbolçusu.
- Sərdar Sərdarov - "Anji"nin futbolçusu.
- Mirzə Həsən Əlqədari- tarixçı-alim,şair
- Əbdürrəhim İsayev-taekvondoçu
Ləzgi Şairlər[redaktə | əsas redaktə]
- Mirzə Həsən Əlqədari- tarixçı-alim,şair
- Süleyman Stalski-şair
- Muhəmməd Əmin-şair
- Sədaqət Kərimova- şairə
Başqa[redaktə | əsas redaktə]
- Əfəndi İsmiyev- Əməkdar Mühəndis
- Süleyman Kərimov - məşhur Rusiyalı milyarder,Anji fk-nun sahibi,"Nafta-Moskva" şirkətinin sahibi.
Ləzgilərin soyqırımı[redaktə | əsas redaktə]
Ləzgi Digah kəndində baş verən Qanlı dərə soyqırımında ayrı-ayrı mənbələrə və şahidlərin dediklərinə əsaslansaq, qırğın zamanı 12 minədək ləzgi eləcə də 4 mindən çox azərbaycanlı və tat əhalisi qətlə yetirilmişdir. [Mənbə göstərin]
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24076#topmenu%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9
- ↑ National composition of population of Russi is estimated to Joshuaproject
- ↑ PEOPLE NAME: LEZGHI OF AZERBAIJAN
- ↑ National composition of population of Turkmenistan is estimated to Joshuaproject
- ↑ The national composition of the population of Kazakhstan is estimated to Joshuaproject
- ↑ The national composition of the population of Ukraine is estimated to Joshuaproject
- ↑ The national composition of the population of Uzbekistan is estimated to Joshuaproject
- ↑ The national composition of the population of Turkey was estimated Joshuaproject
- ↑ National composition of population of Kyrgyzstan is estimated to Joshuaproject
- ↑ National composition of population of Georgia is estimated to Joshuaproject
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1939-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР. Азербайджанский ССР >> Исмаиллинский // Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, Д.Д. 966-1001 ("Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам"), Д.Д. 256-427 (табл. 26 "Национальный состав населения районов, районных центров, городов и крупных сельских населенных пунктов") — yoxlanılıb: 21.04.2018
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1959-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1970-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1979-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
- ↑ Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census — yoxlanılıb: 21.04.2018
- ↑ Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census — yoxlanılıb: 21.04.2018
- ↑ 1 2 http://www.samurpress.net/story.php?sid=823
- ↑ Azərbaycanın əhalisi — Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]
- Дуьняда авай Лезгияр
- Lezgi Informational Entertainment Port
- Лезгинский этнокультурный портал Arxivləşdirilib 2017-06-19 at the Wayback Machine
- Lezgi mp3
- Lezgi National Electronic Library - Ulub.info Arxivləşdirilib 2016-10-06 at the Wayback Machine
- The Lezgin people on Azerb.com
- “Suvar“ ləzgi ansamblının konserti keçirilib