Ləzgilər

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Disambig.svg Bu məqalə etnik qrup haqqındadır. Digər mənalar üçün Ləzgi (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.
Ləzgilər
ləzg. Лезгияр
Hacı Davud Müşkürlü.jpg
Hacı Davud
Ümumi sayı
662 800[1]
Yaşadığı ərazilər
Rusiya Rusiya 500 000 (2019)[2]
Azərbaycan Azərbaycan 200 000 (2019)[3]
Türkmənistan Türkmənistan 19 000 (2019)[4]
Qazaxıstan Qazaxıstan 3 500 (2019)[5]
Ukrayna Ukrayna 3 900 (2019)[6]
Özbəkistan Özbəkistan 4 000 (2019)[7]
Türkiyə Türkiyə 3 300 (2019)[8]
Qırğızıstan Qırğızıstan 2 600 (2019)[9]
Gürcüstan Gürcüstan 2 500 (2019)[10]
Dili

Ləzgi dili

Dini

İslam

Qohum xalqlar

Ləzgi xalqlar və Çeçen-Dağıstan xalqları

Ləzgilər (ləzg. лезгияр) — əsasən Azərbaycanın şimal-şərqini əhatə edən və Dağıstanın cənub-şərqində yaşayan Qafqaz xalqlardan biri.

Ləzgilərin çoxu islam dininin sünni məzhəbinə etiqad edir.

Antropoloji cəhətdən Qafqaz irqinə aiddirlər.

Ləzgi dilində danışırlar.


Məskunlaşma[redaktə | əsas redaktə]

Həmçinin bax: Azərbaycan ləzgiləri

Azərbaycanda[redaktə | əsas redaktə]

Rayon 1939-cu il[11][12] 1959-cu il[13] 1970-ci il[14] 1979-cu il[15] 1999-cu il[16] 2009-cu il[17]
Əhali % Əhali % Əhali % Əhali % Əhali % Əhali %
Azərbaycan üzrə 111 666 3.60% 98 211 2.66% 137 250 2.68% 158 057 2.62% 178 021 2.24% 180 312 2.02%
Qusar 47 415 88.9% 37 585 86.6% 55 164 87.7% 59 325 87.9% 73 278 90.7% 79 600 90.6%
Bakı 7 142 1.2% 6 913 1.1% 12 462 1.5% 16 096 1.6% 26 145 1.5% 24 868 1.2%
Xaçmaz 8 489 15.8% ... ... 1 0.0% ... ... 0% 24 688 0%
Qəbələ 2 401 7.4% ... ... ... ... ... ... 0.% 16 020 0.25%
Quba 7.3% ... ... 0% ... ... 0.0% 8 952 0.01%
İsmayıllı 6.0% ... ... 0% 0.0% 0.0% 8 079 0.0%
Oğuz 300 9.8% 0.11% 0% 0% 0.0% 4 731 0.0%
Göyçay 6 683 3.8% 4 038 % 3 308 % 0% 0.0% 396 0.%

Azərbaycanda ləzgilər respublikanın 20-dən çox rayonunda, həmçinin Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Göyçay və başqa şəhərlərində yaşayırlar. Quba, Qusar, Xaçmaz, İsmayıllı, Qəbələ, Şəki, Qax və Oğuz ləzgilərin yığcam yaşadıqları rayonlardır[18].

Ləzgilər Azərbaycan əhalisinin 2,0%-ni təşkil edir (2009).[19] 30-cu illərdə məktəblərdə ana dilinin keçilməsinə baxmayaraq, 1936-cı ildən ləzgi dilində dərslərin keçilməsi ləğv edilmişdir. Bu, ləzgilərin assimilyasiya prosesini gücləndirmiş, xalqı yoxa çıxmaq təhlükəsi qarşısında qoymuşdur[18]. 1993-cü ildən başlayaraq Azərbaycanda ləzgi dilində dərsliklər çap edilir. Hazırda 94 məktəbdə (891 sinif) ləzgi dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə 15 000-ə yaxın şagird təhsil alır. Ləzgilərin sıx yaşadığı Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunun sənayesinin əsasını yüngül və yeyinti sənayesi təşkil edir. Başlıca olaraq meyvə-tərəvəz, şərab və süd məhsulları emal edilir. Rayonun kənd yerlərində xalçaçılıq ənənəvi sənətkarlıq növü kimi inkişaf etməkdədir. Qafqazın qədim xalqlarından olan ləzgilər bu bölgənin iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayırlar.

Tanınmış şəxsiyyətlər[redaktə | əsas redaktə]

Ləzgilərin Xalq Qəhrəmanları[redaktə | əsas redaktə]

  • Hacı Davud Müşkürvi (1680 - 1735) — Qafqaz tarixin ən görkəmli və böyük şəxsiyyətlərindən biri, ləzgilərin milli və dini istiqlal hərəkatına başçılıq etmiş Şimal Qafqazın birinci imamı.
  • Şeyx Muhəmməd Kürevi (1771-1838) — Ləzgilərin və bütün Çeçenistan və Dağıstan xalqların arasında Gazavat hərakatın qurucusu və İmam Şamilin müəllimi, eləcədə bütün Şimal Qafqaz imamların müəllimi.
  • Şeyx Əmirəli Tihirvi (1790-1846) — Çar Rusiyasına qarşı Şeyx Şamilin başçılıq etdiyi hərəkatın iştirakçısı və Gazavat hərakatın yaranmasında mühüm rol oynayan şəxsiyyət.
  • Hacı Nasrullah Kabirvi (1810-1859) — Çar Rusiyasına qarşı Şeyx Şamilin başçılıq etdiyi hərəkatın iştirakçısı.
  • Xanbut Yargunvi — əslən Həzrə kəndindən olan bir şeyx. Ləzgilərin Quba gazavatın (1837-1838) rəhbərlərindən biri.
  • Yarali Hilivi — əslən Hil kəndindən olan bir şeyx. Ləzgilərin Quba gazavatın (1837-1838) rəhbərlərindən biri. 3 il rus qoşunlara qarşı qazavat aparıb.
  • Hacı Muhəmməd Xuluqvi — əslən Xuluq kəndindən olan bir şeyx. Ləzgilərin Quba gazavatın (1837-1838) rəhbərlərindən biri. Ləzgilərlə rusların Acıxur döyüşündə iştirak edib ve cəsurluğuyla fərqlənib.
  • Muhəmməd Əlibəy - 12 May 1877 ildə ləzgilərin Cənub Dağıstandaki üsyanın rəhbərlərindən biri və oradaki Rus ordusunu məhv etmişdir. Bütün müridlər və Muhəmməd Əlibəy Rus hökuməti tərəfindən idam edilmişdir.
  • Hacımurad Kabirvi - 1878 ildə rus hökumətə qarşı üsyanın rəhbərlərindən biri. Üsyanlara göre Hacımurad və ləzgi müridlər Siribirə sürgün edilmiştir.
  • Şeyx Muhəmməd Ştulvi (1855-1930) — 1 may 1930ci ildə ləzgilərin sovet hökumətə qarşı gazavatın (qutsal müharibənin) imamı ve rəhbəri.
  • Kiri Buba — Ləzgilərin xalq qəhrəmanı, XIX əsrin 70ci illərdə Azərbaycanda və Dağıstanda "Qaçaq Hərəkatı"nın fəal iştirakçısı.

Ləzgi əsilli Azerbaycanın Milli Qəhrəmanları və Şəhidləri[redaktə | əsas redaktə]

  • Çingiz Qurbanov- Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
  • Samir Kaçayev- Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, heykəltəraş. 2016-cı ildə Aprel döyüşləri zamanı şəhid olub.
  • Əmiraslan Xeyirbəyov- Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri. 2016-cı ildə Aprel döyüşləri zamanı şəhid olub.
  • Sultan Şahvələdov - Murovdağda qar uçqunu zamanı qar altında qalmış 2 əsgəri təkbaşına xilas etmişdir. 2017 ci il iyun ayında , təxrisə 15 gün qalmış düşmən əsgəri tərəfindən vurularaq şəhidliyə qovuşmuşdur.[Mənbə göstərin]

Ləzgi İdmançılar[redaktə | əsas redaktə]

Ləzgi Şairlər[redaktə | əsas redaktə]

Başqa[redaktə | əsas redaktə]

Ləzgilərin soyqırımı[redaktə | əsas redaktə]

Ləzgi Digah kəndində baş verən Qanlı dərə soyqırımında ayrı-ayrı mənbələrə və şahidlərin dediklərinə əsaslansaq, qırğın zamanı 12 minədək ləzgi eləcə də 4 mindən çox azərbaycanlı və tat əhalisi qətlə yetirilmişdir.

İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]

  1. ↑ https://joshuaproject.net/people_groups/13049
  2. ↑ National composition of population of Russi is estimated to Joshuaproject
  3. ↑ National composition of population of Azerbaijan is estimated to Joshuaproject
  4. ↑ National composition of population of Turkmenistan is estimated to Joshuaproject
  5. ↑ The national composition of the population of Kazakhstan is estimated to Joshuaproject
  6. ↑ The national composition of the population of Ukraine is estimated to Joshuaproject
  7. ↑ The national composition of the population of Uzbekistan is estimated to Joshuaproject
  8. ↑ The national composition of the population of Turkey was estimated Joshuaproject
  9. ↑ National composition of population of Kyrgyzstan is estimated to Joshuaproject
  10. ↑ National composition of population of Georgia is estimated to Joshuaproject
  11. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1939-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
  12. ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР. Азербайджанский ССР >> Исмаиллинский // Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, Д.Д. 966-1001 ("Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам"), Д.Д. 256-427 (табл. 26 "Национальный состав населения районов, районных центров, городов и крупных сельских населенных пунктов") — yoxlanılıb: 21.04.2018
  13. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1959-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
  14. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1970-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
  15. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Исмаиллинского района по переписи 1979-го года — yoxlanılıb: 21.04.2018
  16. ↑ Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census — yoxlanılıb: 21.04.2018
  17. ↑ Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census — yoxlanılıb: 21.04.2018
  18. ↑ 1 2 http://www.samurpress.net/story.php?sid=823
  19. ↑ Azərbaycanın əhalisi — Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi

Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]

Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]

Thunderbird on Totem Pole.jpg Etnos ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ləzgilər&oldid=5182726"