Mühəddin Kumahov
Mühəddin Kumahov | |
---|---|
kab.-çərk. Къумахуэ Абубэчыр и къуэ Мухьэдин | |
Doğum tarixi | 29 iyul 1928 |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 7 iyun 2008 (79 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Elm sahələri | qafqazşünaslıq, dilçilik, etnolinqvistika |
Elmi dərəcəsi | |
Elmi adları | |
İş yeri |
|
Təhsili |
|
Mühəddin Əbubəkiroviç Kumahov (kab.-çərk. Къумахуэ Абубэчыр и къуэ Мухьэдин; 29 iyul 1928, Vtoroy Lesken[d], Şimali Qafqaz diyarı[d] – 7 iyun 2008, Moskva) — Qafqaz üzrə ixtisaslaşmış rus alimi, dilçi, müqayisəli tədqiqatlar üzrə mütəxəssis. Filologiya elmləri doktoru, professor. Rusiya Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi.[1]
Bir sıra akademiyaların üzvü (Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyası, Gürcüstan Elmlər Akademiyası və s.), Lund Universitetinin (İsveç) fəxri elmlər doktoru, Qafqazşünaslığa verdiyi töhfəyə görə beynəlxalq A.S.Çikobava mükafatı laureatı, SCE-nin üzvü (Avropa Qafqaz Araşdırmaları Cəmiyyəti), “İberiya-Qafqaz Dilçilik İlliyi” (EICL) beynəlxalq nəşrinin redaksiya heyətinin üzvü.[2]
Həyatı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Mühəddin Kumahov 1952-ci ildə Tbilisi Dövlət Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirib.[1]
N.Z.Hacıyevanın rəhbərlik etdiyi Müqayisəli Dilçilik şöbəsinə keçməmişdən əvvəl uzun müddət SSRİ Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutunun Qafqaz dilləri şöbəsində işləyib. M.A.Kumahov 1991-ci ildən 2005-ci ilə qədər bu vəzifədə qalaraq Müqayisəli tədqiqatlar kafedrasının müdiri olub.[3]
Kumaxov bir neçə elmi istiqamətdə fəaliyyət göstərmişdir. O, Qərbi Qafqaz dillərinin tədqiqi, ümumi qrammatika nəzəriyyəsi problemləri, tipologiya, müqayisəli tədqiqatlar və yenidənbərpa ilə də məşğul olmuşdur. Folklor, xalq dastanları və onların mədəniyyətlə əlaqəsi sahəsində də tədqiqatlara malikdir. O, həm də Ubıxların tarixi, dili və mədəniyyəti üzrə tanınmış mütəxəssis idi.[4]
Parisdə, Londonda, Oksfordda, Berlində, Münhendə, Bamberqdə, Marburqda, İstanbulda, Ankarada, Buxarestdə, San-Sebastyanda və bir çox beynəlxalq elmi konqres və forumların işində fəal iştirak edib. 1991-1998-ci illərdə İsveçin Lund Universitetində qonaq professor kimi çalışmış və burada iki elmi monoqrafiya yazmışdır (professor K.Vamlinqlə birlikdə).[1]
Kumahovun əsərləri müxtəlif ölkələrdə tərcümə edilmiş və nəşr edilib. Şagirdləri arasında bir çox elmlər namizədi və elmlər doktorları var.[1]
Elmi fəaliyyəti
[redaktə | vikimətni redaktə et]Adıq dillərinin morfologiyasını müqayisəli aspektdə (1964; 1971) tədqiq edən M.Kumahov daha sonra Adıgey dilinin müqayisəli-tarixi fonetikası (1981) və müqayisəli-tarixi qrammatikası (1989) problemlərini öyrənib. O, ümumi əsas adıq dilinin yenidən bərpasını həyata keçirərək, bu proto-linqvistik dilin əvvəlki xronoloji səviyyələrlə əlaqəsini müəyyən edib. Onun monoqrafiyalarında ümumadıq birliyinin dağılmasından sonrakı dövrdə fonetika, fonologiya və qrammatikanın təkamülü də ətraflı şəkildə izlənir.[4]
M.Kumahov həmçinin qrammatika nəzəriyyəsi, fonologiya, söz əmələ gəlməsi, söz quruluşu, funksional sintaksis, polisintetik kompleksin strukturu və s. məsələlərini də tədqiq etmiş, bu problemlərə ayrıca məqalələr həsr etmiş, sonralar “Ümumi oçerklər və Qafqaz dilçiliyi” (Nalçik, 1984) kitabında toplamışdır.[4]
Kumahovun elmi yaradıcılığında son illərdə adıq dillərinin funksional stilistikası nəzəriyyəsi, şifahi poeziya dili, Adıq xalqlarının klassik folklor irsinin dili və üslubu məsələləri mühüm yer tuturdu (Zara Yusifovna Kumahova ilə birlikdə 1970; 1985; 1998).[1] Bu monoqrafiyalarda morfologiya, sintaksis, lüğət və semantikanın bir çox ənənəvi xüsusiyyətlərini özündə saxlayan folklor dili adıq etnik qrupunun mədəniyyəti ilə sıx əlaqədə öyrənilib.[1]
O, bir sıra iri layihələrdə iştirak edib:
- Adıq (Çərkəz) Ensiklopediyasının baş redaktoru;[2]
- Adıq dilinin orfoqrafiyası və əlifbasının unifikasiyası üzrə son layihənin rəhbəri (Kabardin-Balkar Respublikası Parlamenti tərəfindən qəbul edilmişdir);
- İkicildlik “Kabardin-Çərkəz dili” əsəri layihəsinin müəllifi, baş redaktoru və tərtibçilərindən biri (2006).[4]
Mühəddin Kumahov (200-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 12 monoqrafiyanın , o cümlədən: “Adıq dillərinin morfologiyası”, “Ubıx dili”, “Adıq dillərinin söz fleksiyası”, “Adıq (Çərkəz) dillərinin müqayisəli-tarixi fonetikası”, “Ümumi və Qafqaz dilçiliyinə dair oçerklər”, “Adıq (Çərkəz) dillərinin müqayisəli-tarixi qrammatikası”, “Çərkəz dillərində erqativlik” əsərlərinin müəllifidir.[1]
Əsərləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ru:Адыгская (черкесская) энциклопедия/ под ред. М. А. Кумахова. — М.: Фонд им. Б. Х. Акбашева, 2006. — 1247 с. — ISBN 5-99003-371-0
- Кумахов М. А. Морфология адыгских языков. I. Синхронно-диахроническая характеристика. Москва; Нальчик. 1964.
- Кумахов М. А., Кумахова, Зара Юсуфовна. Функциональная стилистка адыгских языков. М. 1970.
- Кумахов М. А. Словоизменение адыгских языков. М. 1971.
- Кумахов М. А. Сравнительно-историческая фонетика адыгских (черкесских) языков. М. 1981.
- Кумахов М. А. Очерки общего и кавказского языкознания. Нальчик. 1984.
- Кумахов М. А., Кумахова З. Ю. Язык адыгского фольклора: Нартский эпос. М.: Наука. 1985.
- Кумахов М. А. Сравнительно-историческая грамматика адыгских (черкесских) языков. М. 1989.
- Кумахов М. А., Кумахова З. Ю. Нартский эпос: язык и культура. М.: Наследие. 1998.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Умер выдающийся ученый-филолог Мухадин Кумахов Arxiv surəti 14 noyabr 2021 tarixindən Wayback Machine saytında REGNUM
- ↑ 1 2 ru:Адыгская (черкесская) энциклопедия/ под ред. М. А. Кумахова. — М.: Фонд им. Б. Х. Акбашева, 2006. — 1247 с. — ISBN 5-99003-371-0.
- ↑ "Зара Юсуфовна Кумахова. Воспоминания об Институте языкознания". 2023-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-20.
- ↑ 1 2 3 4 Кавказоведческие исследования в Отделе кавказских языков Института языкознания РАН Arxiv surəti 18 iyul 2024 tarixindən Wayback Machine saytında. Æвзагзонынады институты сайтыл
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Кумахов, Мухадин Абубекирович // Кто есть кто в кавказоведении / Алексеев М. Е.. — Academia, 1999. — 192 с. — с. 95
- Кумахов, Мухадин Абубекирович // Российские фольклористы: справочник / Лариса Владимировна Рыбакова Л. В. — Издательство «Индрик», 1994. — 206 с. — с. 70
- Алексеев М. Е. Кавказоведческие исследования в Отделе кавказских языков Института языкознания РАН // Кавказоведение. 2002. № 1.
- Кумахов Мухадин Абубекирович: Некролог // Кабардино-Балкарская правда. № 110 (22402) от 10 июня 2008. — С. 4.
- Гутов А. М. Проблемы исследования нартского эпоса на современном этапе
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Адыгская (черкесская) энциклопедия (полный текст) //под ред. М. А. Кумахова. Центр черкесских исследований
- Адыгская (черкесская) энциклопедия (неполный текст) // под ред. М. А. Кумахова.ru:Абхазская интернет-библиотека
- Адыгская (черкесская) энциклопедия // под ред. М. А. Кумахова. Мир энциклопедий
- 29 iyulda doğulanlar
- 1928-ci ildə doğulanlar
- Şimali Qafqaz diyarında doğulanlar
- 7 iyunda vəfat edənlər
- 2008-ci ildə vəfat edənlər
- 79 yaşında vəfat edənlər
- Moskvada vəfat edənlər
- Filologiya elmləri doktorları
- Professorlar
- Rusiya Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutunun alimləri
- Tbilisi Dövlət Universitetinin məzunları
- Əlifba sırasına görə alimlər