Mürəkkəb sözlər

Mürəkkəb sözlər və mürəkkəb ifadələr iki qardaş və mürəkkəb quruluşlu və ya daha çox sözü birləşdirərək dildə yeni bir mənanı ifadə etmək üçün əmələ gətirilən sözlərə deyilir (Kontaminasiya). Bu ifadələri məsələn, qızılgül, kitabxana, quldurbaşı, novruzgülü və s. təşkil edən sözlər səs düşməsi, səs törəməsi, söz növünün dəyişməsi və ya məna dəyişikliyi baxımından aralarına şəkilçi girməyəcək qədər formalaşırlar.

Qeyri-müəyyən ismi söz birləşmələrindən, sifət birləşmələrindən, mürəkkəb feillərdən, reduplikasiyalardan, stereotipli flektiv feillərdən ibarət ifadələr yeni mənalar ifadə etdiyi zaman mürəkkəb sözlərə çevrilirlər.

Söz yaradıcılığının mühüm vasitələrindən biri də bir neçə sözün birləşərək yeni mənalı mürəkkəb sözlər əmələ gətirməsidir. Mürəkkəb sözlər aşağıdakı müxtəlif yollarla əmələ gəlir:

1) İki müxtəlif mənalı sözün birləşməsi ilə. Məsələn: günəbaxan, dəvəquşu, yeraltı, əmioğlu, meşəbəyi, bağayarpağı, istiot və s.

İki müxtəlif mənalı sözün birləşməsindən əmələ gələn mürəkkəb sözlər bitişik yazılır, lakin mürəkkəb saylar və mürəkkəb fellər ayrı yazılır. Məsələn, on iki, yüz iyirmi dörd, kömək etmək, şad olmaq, niyyət eləmək və s.

2) Yaxın mənalı sözlərin birləşməsi ilə. Məsələn: dəftər-kitab, taxta-şalban, söz-söhbət, toyuq-cücə, qoyun-quzu və s.

Bəzi mürəkkəb sözlərin tərəflərindən biri ayrılıqda işlənməyən sözlərdən əmələ gəlir. Məsələn, kağız-kuğuz, çör-çöp, bəzək-düzək, əzik-üzük, qab-qacaq və s.

3) Antonim sözlərin birləşməsi ilə. Məsələn: böyük- kıçik, az-çox, tez-gec, isti-soyuq, gecə-gündüz və s.

4) Eyni sözün təkrarı ilə. Məsələn: tez-tez, az-az, gündən-günə, başdan-başa, üz-üzə, birdən-birə və s.

5) Qeyri sözünün köməyi ilə. Məsələn: qeyri-adi, qeyri-təbii, qeyri-müəyyən, qeyri-səmimi, qeyri-dəqiq və s.

Yaxınmənalı sözlərdən, antonim sözlərdən, eyni sözün təkrarından və qeyri sözünün köməyi ilə yaranan mürəkkəb sözlər defislə yazılır.

Mürəkkəb sözləri söz birləşmələri ilə qarışdırmaq olmaz. Söz birləşmələri leksik vahid yox, sintaktik vahiddir və onun tərkibindəki hər sözün öz vurğusu olur. Söz birləşmələrinə daxil olan sözlər ayrı yazılır.