Mannix reaksiyası
Mannix reaksiyası və ya Mannixə görə aminometilləşmə reaksiyası - ammonyak, birli və ya ikili aminin və tərkibində heç olmasa bir mütəhərrik hidrogen atomu olan birləşmənin formaldehidlə kondensləşməsindən - Mannix adlanan əsasın əmələ gəlməsindən ibarətdir.[1]
Alınması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əgər kondensasiyaya daxil olan birləşmədə iki və daha çox karbon atomlarında aktiv hidrogen atomları varsa, onda N−CH2- aminometil qrupları müxtəlif vəziyyətləri tutmaqla izomer qarışıqları əmələ gətirir. Ammonium duzu ilə reaksiya apardıqda, əksər hallarda əmələ gələn birli amin sonradan reaksiyaya girərək ikili və üçlü amin əmələ gətirir. Bundan başqa, ammonium duzunun formaldehidlə qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gələn metilamin reaksiyada iştirak etməklə onu çətinləşdirir.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İlk dəfə Mannix tipli kondensasiyanı Tollens asetofenonun formaldehid və ammonium xloridlə reaksiya məhsulundan üçlü amini ayıran zaman müşahidə etmişdir. Sonralar, Petrenko-Kritçenko və onun əməkdaşları bu tipli kondensasiyanı öyrənmişlər, lakin onlar bu reaksiyanın ümumi xarakterini müəyyən edə bilməmişlər. 1917-ci ildə Mannix, antipirin salisilatın formaldehid və NH4Cl-lə qarşılıqlı təsirindən üçlü aminin əmələ gəlməsini müşahidə etməsi, başladığı tədqiqatlarına hərtərəfli təkan verdi. Belə ki, 4-dimetilaminoantipirin oxşar reaksiyaya girmədiyindən, tamamilə aydın olur ki, reaksiyada iştirak edən antipirin molekulunda 4 vəziyyətində olan hidrogen atomudur. Baş verən çevrilmələrin dəqiq mexanizmi müəyyən edilməmişdir. Hazırda güman edilir ki, Mannix reaksiyası, CH2O və amindən əvvəlcə imin(ium) duzları , sonra isə amin törəmələri əmələ gəlməsilə baş verir. Bəzən, aminometilləşmənin baş verməsini asanlaşdırmaq üçün Mannix reaksiyasına əvvəlcədən sintez edilmiş iminium duzu əlavə edilir.
Reaksiyanın aparılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mannix reaksiyasında formaldehid həm 20-40%-li sulu məhlul, həm də paraformaldehid halında istifadə oluna bilər. Adətən, Mannix reaksiyası turşuların, az hallarda qələvilərin iştirakı ilə aparılır. Su, spirtlər, təmiz sirkə turşusu, nitrobenzol ən çox istifadə olunan həlledicilərdəndir. Yüksək temperaturda qaynayan həlledici mühitində kondensasiya daha tez gedir və belə olan halda bəzi kənar məhsulların əmələ gəlməsinin qarşısı alınır. Həlledici kimi benzol, nitrobenzol və onların qarışığını istifadə etdikdə, müxtəlif ketonlar və ikili aminlərlə kondensasiya zamanı suyun azeotrop ayrılması ilə çox yaxşı nəticələr alınır. Adətən, aldehidlər, ketonlar, karbon turşuları və onların törəmələri, fenollar, nitroalkanlar, asetilenin törəmələri, heterotsiklik birləşmələr molekulunda mütəhərrik hidrogen atomu saxlayan birləşmələrdəndir. Fenolların, ikili və üçlü aromatik aminlərin, pirolların və indolların aminometilləşmə (aminoalkilləşmə) reaksiyasını formaldehid və ikili aminlərlə aparırlar. Bəzən başqa aldehidlər də istifadə olunur.
Dialkilamino-de-hidrogenləşmə (dialkilaminoalkilləşmə)
Tətbiq sahəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mannix reaksiyası təbii birləşmələr və onların analoqlarının, məs: tropinonun alkaloidinin sintezində geniş istifadə olunur.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Органические реакции. Под ред. Адамса Р. Пер. С. англ. Шлосберга М.А. Сборник 1. М: Государственное из-во иностранной литературы. 1948. [с. 399-453].
- Химическая энциклопедия. т. 2 М: Химия. www. xимик. ru / encyclopedia / 133. html
- Справочник химика 21. Химия и химическая технология с. 311, 370
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Mannich, C.; W. Krösche (1912). «Ueber ein Kondensationsprodukt aus Formaldehyd, Ammoniak und Antipyrin». Archiv der Pharmazie 250 (1): 647-667.