Marburq faylları

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
VIII Eduard və Uollis Simpson 1937-ci ildə Hitlerin Berqofdakı şəxsi iqamətgahını ziyarət edərkən.

Marburq faylları (ing. Marburg Files) və ya Vindzor faylları (ing. Windsor Files) — 1945-ci ilin may ayında Almaniyada Qarts dağları yaxınlığında aşkar edilmiş və Hessendəki Marburq qəsrində tərtib edilmiş olduqca məxfi sənədlər.[1][2]

Kəşf[redaktə | mənbəni redaktə et]

Amerika qoşunları Diqenershauzen əmlakının yaxınlığından keçərkən ətraf yollara səpələnmiş çoxlu sayda tərk edilmiş və ya məhv edilmiş alman hərbi maşını tapdılar. Maşınların bəzilərində nasist hökumətinə məxsus müxtəlif arxivlər var idi. Birinci leytenant Devid Silberberq ilk olaraq nasist Almaniyasının xarici işlər naziri İoahim fon Ribbentropun imzaladığı sənədləri aşkar etdi və tapıntılarının arxa planını aşkar etmək üçün Diqenershauzenə qayıtdı. Meysdorf evi və Marburq qəsrinin yerini öyrəndikdən sonra o kəşfiyyatçı zabitləri bir sıra əlavə əşyanın aşkarlandığı ərazilərə gətirdi.[3] Bu müddət ərzində Amerika qoşunları Hitlerin şəxsi tərcüməçisi olmuş Paul-Otto Şmidtin köməkçisi Karl fon Löş adlı alman əsgərini Treffurtdan geri çəkilərkən Eyzenax yaxınlığında həbs etdilər.[4] Şmidt ona arxivlərə yerləşdirdiyi bütün gizli sənədləri məhv etməyi tapşırmışdı. Fon Löş onların əksəriyyətini məhv etsə də, xüsusi olaraq bəzilərini saxlamağa qərar vermiş və onları Marburqun ətrafındakı ərazilərdə torpağa basdırmışdı.[3][5] Sonradan o, təsadüfən Britaniya sənədləşdirmə komandasının rəisi polkovnik-leytenant R.C. Tomsonla tanış edildi və təqibdən azad olmaq müqabilində Tomsonun komandasına basdırılmış yazışmaların olduğu yerə rəhbərlik etməyi təklif etdi.[6]

ABŞ ordusu tərfindən təxminən 400 tona yaxın material aşkar edildi və araşdırılmaq üçün Marburq qalasına aparıldı.[7] Yoxlama zamanı ən azı 60 sənəddə Vindzor hersoqu ilə nasist alman yüksək komandanlığı arasında yazışmaların olduğu ortaya çıxdı.[7] Amerikalı diplomatlar orijinal materialları və replikaları Britaniya hökumətinə ötürməzdən əvvəl məzmunu araşdırdılar. Böyük Britaniyanın Baş naziri Vinston Çörçill bu haqda Kral VI Corc ilə müzakirə apardı və kral sənədləri gizlədərək onları heç vaxt ictimaiyyətə açıq şəkildə yayımlamadı.[8] Bütün kolleksiya 1948-ci ildə Böyük Britaniyaya göndərildi və Bakinqemşirdəki Vedon-holda saxlanıldı.[1][6]

Məzmun[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aşkar edilən sənəd və yazışmaların nasistlərin 1940-cı ildə Böyük Britaniyaya sülh danışıqları təklif etmək adı ilə Vindzor hersoqunu nasistlərin tərəfinə keçməyə və Almaniyaya köçməyə təşviq etmək üçün hazırladıqları “Villi əməliyyatı” adlı planını daha da təfərrüatlandırdığı iddia edilir. Burada hersoq Baham adalarına gəlişindən sonra onun Kral VI Corc və Baş nazir Uinston tərəfindən qətlə yetirəcəyi ilə bağlı uydurma plana inandırılır və monarxiyanı və Böyük Britaniyanı təslim olmaq üçün şantaj etmək ümidi ilə adam oğurluğu təşkil etmək üçün onunla sui-qəsd təşkil etmək təklif edirdi.[9] Sənədlərin həmçinin Nasist qüvvələrinə Avropada sərbəst hərəkət imkanı verilməsi müqabilində hersoqu kral kimi bərpa etmək və onun həyat yoldaşı Uollis Simpsonu kraliça kimi tanımaq planını ortaya çıxardığı iddia edilir.[10][11]

Britaniya kral ailəsi üçün ən böyük lənət hesab edilən sənədlər hersoqun Baham adalarına getməzdən əvvəl nasistlərlə olan son söhbətləri arasında idi və burada hersoqun Britaniya hökumətini sülh danışıqlarına məcbur etmək üçün nasistləri Birləşmiş Krallığa amansız bombalı hücumlara təşviq etdiyi iddia edilirdi.[12] Hersoqun Villi əməliyyatı ilə əməkdaşlıq etmək üçün nasistlərin təklif etdiyi hər hansı bir şərti qəbul etdiyinə dair hər hansı bir sübutun olduğuna inanılmır. Tarixçilər əvvəllər onun Baham adalarının qubernatoru olmaq üçün Britaniya hökumətindən aldığı təşviqdən daha çox təsirləndiyini qeyd etsələr də,[13][14] bəzi sənədlərin onun nasist ideologiyalarına rəğbət bəslədiyini təsdiqlədiyi iddia edilir.[7][11]

Yayınlanması[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlkin olaraq İngiltərə, Fransa və Amerika tarixçiləri 1946-cı ildən etibarən yalnız yayınlanmasını vacib hesab etdikləri sənədləri yayınlamaq ümidi ilə birlikdə işləməyə razılaşdılar. Kiçik bir toplusu 1954-cü ildə buraxılan sənədlərin 1957-ci ildə bütöv bir cildi nəşr olundu. Bu buraxılışı 1996-cı ildə Kyudakı İctimai Qeydiyyat Bürosunda yayınlanan əlavə fayllar müşahidə etdi.[6][8] Faylların yayımlanmasının hersoqu xeyli əsəbləşdirdiyi bildirilmişdir.[15]

Populyar mədəniyyətdə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Marburq faylları Netflix televiziya serialı "Tac"-ın " Verqangenheit" ("Keçmiş") adlı epizodunun əsas mövzusudur. Epizod Kraliça II Elizabetin sənədlərə ilk baxışını təsvir edir. Epizodun rejissoru Filippa Loutorp bildirmişdir ki, çəkiliş zamanı orijinal faylların replikalarından istifadə edilib.[11] Kraliça Elizabetin hersoqu qınadığını təsdiqləməsinə baxmayaraq, tarixçi Hüqo Vikkers epizodun Marburq faylları yayımlandıqdan sonra Hersoqun kral ailəsindən qovulduğunu nəzərdə tutduğunu və bunun yalan olduğunu irəli sürmüşdür. Əslində isə hersoq ailəsi ilə əlaqəni saxlamış və ictimaiyyətə çıxışları davam etdirmişdi.[15]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 "German Foreign Ministry and Italian documents 1867-1945 captured by the British" (ingilis). Birləşmiş Krallığın Milli Arxivləri. 2022-12-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 dekabr 2022.
  2. ↑ "M1948 Records Concerning the Central Collecting Points ("Ardella Hall Collection"): Marburg Central Collecting Point, 1945–1949" (PDF) (ingilis). ABŞ-nin Milli Arxiv və Sənədlər İdarəsi. 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 5 dekabr 2022.
  3. ↑ 1 2 Beckers. "The Marburg Files: How was the 9th Infantry Division involved?". 9th Infantry Division in WWII (ingilis). 2018-01-09. 2022-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 dekabr 2022.
  4. ↑ "Arrest of Karl von Loesch (permanent deputy of chief government interpreter, Dr Schmidt)..." (ingilis). Birləşmiş Krallığın Milli Arxivləri. 1947. 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 dekabr 2022.
  5. ↑ "German War Documents Project: German Foreign Ministry and other related Archives: Selection of Documents made by the German War Documents Project: Microfilms and files" (ingilis). Birləşmiş Krallığın Milli Arxivləri. 2022-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 dekabr 2022.
  6. ↑ 1 2 3 Kent, George. "The German Foreign Ministry's Archives at Whaddon Hall, 1948-58". American Archivist (ingilis). 24 (1). 1961: 43–54. doi:10.17723/aarc.24.1.w43046451p884252.
  7. ↑ 1 2 3 Caroline Redmond. "The Marburg Files Revealed Former British King Edward VIII's Nazi Ties – And The U.K. Tried To Cover It Up" (ingilis). 12 noyabr 2018. 2022-12-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 dekabr 2022.
  8. ↑ 1 2 Holland. "Watching The Crown? Here Are the Real Facts You Need to Know". History.com (ingilis). A&E Television Networks. 20 dekabr 2017. 2022-12-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 dekabr 2022.
  9. ↑ Niderost. "Operation Willi: The Nazi Plot to Kidnap the Duke Of Windsor". Warfare History Network (ingilis). Sovereign Media. 8 noyabr 2016. 20 sentyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 avqust 2018.
  10. ↑ "Winston Churchill concealed WW2 files showing Nazi plot to restore Edward VIII to throne". Express (ingilis). 20 iyul 2017. 2022-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2023.
  11. ↑ 1 2 3 Fane Saunders, Tristam. "The Duke, the Nazis, and a very British cover-up: the true story behind The Crown's Marburg Files". The Telegraph (ingilis). 14 dekabr 2017. 2018-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-14.
  12. ↑ Katz. "Newly Released Documents Reveal Churchill's Efforts to Suppress Details of Nazi Plot". Smitsonian İnstitutu. 21 iyul 2017. 2022-09-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2023.
  13. ↑ Bloch, pp. 93–94, 98–103, 119
  14. ↑ Harris, Caroline. "Royalty and the Atlantic World 4: The Duke and Duchess of Windsor's Arrival in the Bahamas in 1940". Royal Historian (ingilis). 2 aprel 2013. 2022-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-14.
  15. ↑ 1 2 Vickers, Hugo. "How accurate is The Crown? We sort fact from fiction in the royal drama". The Times (ingilis). 19 dekabr 2017. 2019-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2023.

Biblioqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Bloch, Michael (1982). The Duke of Windsor's War. London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 0-297-77947-8
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Marburq_faylları&oldid=7528562"