Marksist feminizm

Məşhur marksist feminist Angela Devis Moskvada — 1972-ci il.

Marksist (sosialist) feminizm — Marksist nəzəriyyəni özündə birləşdirən və genişləndirən feminizmin fəlsəfi variantı.

Haqqında

Marksist feminizm bərabərliyin qanunla təmin olunacağını iddia edən liberal feministlərə tənqidi yanaşaraq iddia edir ki, istehsal və mülkiyyətin qeyri-bərabər bölgüsü davam etdiyi müddətcə qadın və kişi bərabərliyi olmayacaq. Marksist yanaşmaya görə, cinslərarası bərabərsizlik iqtisadi münasibətlərdəki ədalətsizlikdən qaynaqlanır və sinifləşmə bütün insanların, o cümlədən qadınların əzilməsinə gətirib çıxarır.

Marksist feminizm barədə danışmağa başlamazdan əvvəl xatırlatmaq lazımdır ki, Karl Marks feminist deyildi, o, sinif və bərabərsizlik barədə düşüncələrini qadın perspektivindən nəzərə almırdı. Bu, onun qadın azadlığına qarşı olduğu anlamına gəlmir, lakin Con Süart Mill və Vilyam Tompsondan fərqli olaraq, o, cinsdən qaynaqlanan əzilmə məsələlərini öz maraqları baxımından əhəmiyyətli görməyib və bunları heç vaxt detallı empirik və ya nəzəri araşdırmaların mövzusu etməyib. Onun nəzəriyyəsi bəşər tarixi və cəmiyyətin təhlilinə yönəlik idi və davamçıları bunu feminist müstəviyə daşıyıb. Brison qeyd edir ki, "o cümlədən, Engels əsərlərini qadın perspektivini nəzərə alaraq yazmırdı, burjua qadın və proletar qadın arasında əzilmə fərqini də iqtisadi əsaslarla izah edirdi; [Engelsə görə] burjua qadın evliliyində kölədir, çünki o, mülk, iqtisadi təminat qarşılığında doğuş maşını və seks xidmətçisi rolunu oynamaqla köləliyə təhkim olunub". Brison qeyd edir ki, "Engelsin burada apardığı qadın-kişi müqayisəsi belədir ki, burjua ailədə kişi burjua, qadın isə proletar qismindədir; proletar ailədə isə o, qadının əmək və cinsi köləliyindən bəhs etmir, hesab edir ki, bu ailənin əsasını mülk münasibətləri təşkil etmədiyindən hər iki cins bərabərdir". Marksist feminizmdə proletar qadının azad (əzilməyən) qadın kimi görülməyi və cinslərarası münaqişənin sonlanmasında yalnız kapitalist transformasiyanı əsas götürmələri digər feministlər tərəfindən tənqid edilir. Qadın tabeliyinin sonlanmasında iqtisadi faktor vacib yer alsa da, bu, cinsi tabelik problemin həlli üçün təkbaşına yetərsiz amildir. Kapitalist nizam cinsi tabeliyi və bərabərsizliyi artıran faktordur, lakin cinslər barədə təsəvvürlər, təyinatlar, gender rolları təkcə kapitalist nizamdan qaynaqlanan problemlər deyil. Bu, kapitalist mühitdə daha da dərinləşən problemlərdi. Marksist feminizm məzmunca genişləndiyi üçün onu iki dövrə ayırmaq lazımdır: feminizmin birinci dalğasında formalaşmış klassik marksist feminizm və ikinci dalğa feminizmdə formalaşmış sosialist feminizm.

Klassik marksist feminizm

Klassik marksist feministlər qadınların əzilməsinin aradan qaldırılması üçün iqtisadi nizamın dəyişməsi və sosialist cəmiyyətin qurulması istiqamətində mübarizəyə fokuslanmışdı. İddia edilirdi ki, əgər kapitalizm sonlanarsa, bu, qadınların əzilməsinin və istismarının sona çatması ilə də nəticələnəcək. Klassik marksist feministlərin yanaşması əsasən August Bebelin Qadın və Sosializm kitabına əsaslanırdı və qadınların fəallığı, inqilabçılığı ilə sosializmin qurulmasını bərabərliyin təmin olunması kimi görürdülər. Qadınların istismarı və qeyri-bərabərliyin səbəbi kapitalist sistemdə, məhz burjua ailə institutunda görülür, qadın məsələlərinə dair yanaşmalarda ev işlərinin ictimai xarakter daşımasını və digər işlər kimi qadının ailədəki əməyinin ödənişli olmalı olduğu müdafiə edilirdi. Ancaq niyə ev işi qadına xas görülür müzakirə edilmirdi. Klassik marksist feministlər liberal feministlərlə əməkdaşlıq etmirdi, iqtisadi nizam dəyişmədikcə, qanunvericilikdə qadına verilən hüququn effektli təsiri olmayacağını iddia edirdilər.

Həmçinin bax

Liberal feminizm

Xarici keçidlər

Cəlil, Nurlana. "Cəlil, Nurlana. Feminizm: anlayışlar, cərəyanlar, tədqiqat istiqamətləri". Baku Research İnstitute.