Məzmuna keç

Medeya (Seneka)

Vikipediya, azad ensiklopediya
Medeya
lat. Medea
Müəllif Seneka Lutsi[1][2]
Orijinal dili latın dili[1]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

"Medeya" — Senekanın b.e. 62-ci ildə yazdığı faciəsi. Evripidin eyniadlı faciəsi, eləcə də Ovidin salamat qalmamış "Medeya" əsəri əsasında yazılmışdır və "fabula crepidata" hesab edilir.

Əsər Medeyanın xəyanətkar həyat yoldaşı Yason və padşah Kreona qarşı intiqam almasından bəhs edir. Baş rol Medeya tamaşanın sətirlərinin yarısından çoxunu çatdırır.[3] "Medeya" bir çox mövzuya müraciət edir, bunlardan biri Medayanın insanların təbii qanunları pozmasının "ödənişini" təmsil etməsidir. O, Yasonu günahlarına görə cəzalandırmaq üçün tanrılar tərəfindən göndərilmişdi. Başqa bir mövzu onun güclü səsidir ki, onu padşah Kreon belə susdura bilmirdi.[4]

Personajlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Məzmunu

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Medeya Yasona aşiq olmuş və o, Qızıl yunu axtarmaq üçün öz vətəni Kolxidaya səfər etmiş, fövqəltəbii güclərindən istifadə edərək atası padşah Eetin qoyduğu vəzifələri yerinə yetirmişdir.[5] Üç vəzifə bu idi: alovlu öküzləri boyunduruq etmək, nəhənglərlə yarışmaq və yununu qoruyan əjdahanı öldürmək. Yason uğur qazandıqdan sonra Medeya atasının fikrini yayındırmaq və onların qaçmasını təmin etmək üçün öz qardaşını öldürmüşdü.[6]

Pelinin öldürülməsindən sonra Yason, onun həyat yoldaşı və uşaqları Korinfdə sürgündə qalmışdılar. Padşah Kreon Yasonu özünə kürəkən seçəndə Medeya həyat yoldaşından boşanır və padşah tərəfindən yenidən sürgünə getməyi əmr edir. Bir günlük möhlət üçün yalvararaq, Yasonun nişanlısı Kreusaya baş geyimi və cadugərlik iksirləri ilə doymuş boyunbağı göndərir. Gəlin onları taxan kimi hədiyyələr alovlandı və köməyə gələn bədbəxt qadın da, valideynləri ilə birlikdə yandı. Sonra Medeya Yasonun doğulan oğullarını atalarının gözü önündə öldürür və səmaya uçur.[7]

Müqayisələr

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Evripidin eyniadlı faciəsi Senekanın versiyası ilə oxşarlıqları paylaşsa da, onlar da əhəmiyyətli mənada fərqlidirlər. Senekanın "Medeya" əsəri Evripidindən sonra yazılmışdır və onun protaqonisti ənənəvi roldan çıxmışdır.[8] Senekanın versiyasında əsər Medeyanın Yason və Kreona nifrətini ifadə etməsi ilə başlayır,[9] Evripid isə Medeyanı daha sonra Medeyanı təqdim edir. Evripidin "Medeya" sındakı xor ona rəğbət bəslədiyi halda, Senekanın "Medeya"sındakı xor stoik əxlaqını əks etdirərək tamaşa boyu obyektiv mövqe tutur.[10]

Yason Seneka tərəfindən daha cəlbedici bir fiqur kimi təqdim edilmişdir və beləliklə, Medeyanın ehtirasının əsaslandırılmasını gücləndirmişdi.[11] Buna baxmayaraq, Seneka versiyasında artan səhnə zorakılığı[12] və onun əlavə dəhşətliliyi Evripidin əsərindən daha kobud və daha sensasiyalı versiyası kimi qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur.[13]

Təsiri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Əsərdə coğrafi kəşflər dövründə Senekanın Yeni dünyanın kəşfini proqnozlaşdırdığına inanılan bir hissə var.[14] Bu misralar Kristofer Kolumbun "Peyğəmbərliklər kitabı" daxil edilmişdir.[15][16] Onlar:[17]

Əsrlər uçacaq, vaxt gələcək,

Dünyanın hüdudu açılanda Okean,

Yerin genişliyi geniş açılacaq

Və Tetis bizə yeni bir işıq göstərəcək,

Və sonra Fula deyil, o zaman yerin sonu olmayacaq

Mədəniyyətdə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1967-ci ildə bəstəkar Yanis Ksenakis "Medeya"nın teatrlaşdırılmış tamaşası üçün musiqi yazmışdır və sonradan dəfələrlə konsert proqramlarında səsləndirilmişdir.[18]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 PHI Latin Texts.
  2. ↑ Musisque Deoque. Un archivio digitale di poesia latina, dalle origini al Rinascimento italiano. 2005.
  3. ↑ A.D., Seneca, Lucius Annaeus, approximately 4 B.C.-65. Medea (First). Oxford. 2014. ISBN 9780199602087. OCLC 862091470.
  4. ↑ Boyle, A.J. Tragic Seneca: An essay in the theatrical tradition. London and New York: Routledge. 1997. 127. ISBN 9780415124959.
  5. ↑ Hine, H.M. Introduction. Seneca. Medea, 6-49. With an introduction, text, translation and commentary. Warminster: Aris & Phillips. 2000. 22.
  6. ↑ Lavilla de Lera, Jonathan. "A metatheatrical perspective on the Medea of Seneca". Análisis. 47. 2016: 154.
  7. ↑ Перевод Е. Г. Рабинович // Сенека. Трагедии. — М., 1983. — С. 5. — (Литературные памятники).
  8. ↑ L McClure, A Companion to Euripides (2017) p. 558.
  9. ↑ "SENECA THE YOUNGER, MEDEA - Theoi Classical Texts Library". www.theoi.com (ingilis). 2024-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-27.
  10. ↑ M Nussbaum, The Therapy of Desire (Princeton 1994) p. 464
  11. ↑ M Nussbaum, The Therapy of Desire (Princeton 1994) p. 464 and 445-6
  12. ↑ L McClure, A Companion to Euripides (2017) p. 559
  13. ↑ J Boardman ed. The Oxford History of the Classical World (Oxford 1986) p. 683-4
  14. ↑ Перевод С. А. Ошерова // Сенека. Трагедии. — М., 1983. — С. 15-16. — (Литературные памятники).
  15. ↑ Clay, Diskin. "Columbus' Senecan Prophecy". The American Journal of Philology. 113 (4). 1992: 617–620. doi:10.2307/295543. ISSN 0002-9475. 2025-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-07.
  16. ↑ "Laudator Temporis Acti: The Discovery of the New World". 2025-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-04.
  17. ↑ Seneca's Tragedies Volume 1, Loeb Classical Library, tr. Frank Justus Miller, 1917 [1]
  18. ↑ "Medea — Catalogue of works — Iannis Xenakis". 2018-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-18.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Medeya_(Seneka)&oldid=7988181"