Milliyətçi Hərəkat Partiyası

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Milliyətçi Hərəkat Partiyası (Türkiyə) səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Milliyətçi Hərəkat Partiyası

Milliyetçi Hareket Partisi
MHP
Loqonun şəkli
Sədri Dövlət Baxçalı
Qurucu Alparslan Türkeş
Lideri Dövlət Baxçalı
Quruluş tarixi 1969
Birləşən Aydınlıq Türkiyə Partiyası (2010)
Bölünmə Böyük Birlik Partiyası (1993)
Aydınlıq Türkiyə Partiyası (1998)
İYİ Partiya (2017)
Xələfi Cumhuriyyətçi Kəndli Millət Partiyası (1969 üçün)
Milliyətçi Çalışma Partiyası (1993 üçün)
Baş qərargah Ankara, Türkiyə
İdeologiya Türkçülük-Turançılıq
Ülküçülük
Millətçilik
Doqquz İşıq
İdeoloji spektr İfrat sağ
Üzv sayı 495.644[1]
Parlamentdə
49 / 600
Bələdiyyədə
  • 1 / 30
    (Böyükşəhər)
  • 10 / 51
    (İl)
  • 132 / 922
    (İlçə)
  • 88 / 386
    (Bəldə)
  • 188 / 1.251
    (İl Ümumi Məclisləri)
  • 2.819 / 20.498
    (Bələdiyə (İlçə və Bəldə) Məclisləri)
Saytı mhp.org.tr
Bayrağı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Milliyətçi Hərəkat Partiyası (türk. Milliyetçi Hareket Partisi, qısa MHP kimi tanınır) – Türkiyədə mövcud olan siyasi partiya.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1969-1980[redaktə | mənbəni redaktə et]

MHP 8-9 Fevral 1969-cu ildə Adanada keçirilən ümumi qurultayda quruldu, Respublikaçı Kəndli Millət Partiyası adını Milliyyətçi Hərəkat Partiyası olaraq dəyişdirdi. Böyük Konqresdən sonra ilk ümumi idarə heyəti iclasında və eyni zamanda MHP Gənclik Qolları ("Ülkü Ocakları") üçün partiyanın emblemi "Üç Aypara" olaraq qəbul edildi.

MHP 1969 və 1973 ümumi seçkilərində böyük bir müvəffəqiyyət qazana bilmədi. Suat Hayri Ürgüplü kabinetində "Türkeşçi" olaraq təyin olunan üç nazir vardı: Mehmet Altınsoy, Hazım Dağlı, Mustafa Kepir. 1965-ci il seçkilərində partiya 2,2% səs aldı. Milli Balans sistemi ilə 11 deputat seçildi. Bir senatoru var idi. 1968-ci ildə 14 millətvəkilindən dördü partiyadan istefa etdi. 1969-cu il seçkilərində Alparslan Türkeş Adanadan millətvəkili seçildi və 1973-cü ilə qədər MHP parlamentdə bir nəfərlə təmsil olundu.

1973 seçkisində partiya 3 deputatla parlamentə girdi. 1 aprel 1975-ci ildə Milliyyətçi Cəbhə Hökumətinə (XXXIX Türkiyə Hökuməti) daxil edildilər. Alparslan TürkeşMustafa Kamal Erkovan kabinetdə vəzifəyə təyin olundular. 22 iyul 1977-ci ildə 3,4% səs faizi 6,4%-ə yüksəldi və MHP 16 deputatla parlamentdə fraksiya yaratdı. Partiyadan həmçinin Senata da üzv seçildi. Seçkidən sonra II Milliyyətçi Cəbhə Hökuməti quruldu (XLI Türkiyə Hökuməti). Baş nazirin müavini olaraq Alparslan Türkeş təyin olundu. Ağah Oktay Güner, Cengiz Gökçek, Gün Sazak və başqa 5 nəfər də nazir təyin edildi.

Milliyyətçi Hərəkat Partiyası millətçi mühafizəkar bazaya müraciət edir. Milli Səlamət Partiyası ilə fikir ayrılığı isə millətçilik üzərində idi. Alparslan Türkeş "Başbuğ" kimi görülürdü.

MHP üzvlərinin çoxu 1970-ci illərdəki toqquşmalarda solçular tərəfindən öldürüldü. Qarşıdurmalara idealistlərin öldürülməsini təşviq edən Ankara Oğlan Texniki Ali Məktəbi tələbəsi, idealist Ertuğrul Dursun Önkuzuya 23 noyabr 1970-ci ildə solçu tələbələr tərəfindən 3 gün işgəncə verildi. Bu hadisədən sonra solçu gənclər və idealist gənclər tez-tez toqquşdular. Ülkücü jurnalist, yazıçı və millət vəkili İlhan Darendelioğlu, sədr müavini və nazir Gün Sazak, MHP İstanbul Təşkilatı Başqanı Rəcəb Haşatlı və oğlu sol təşkilatların təşkil etdiyi sui-qəsdlərdə öldürüldü.

MHP Ülkü Ocaklarının 1975-ci ildən bəri ölkənin hər yerində baş verən terror hadisələrində partiyanı ittiham etməsi ilə üzləşdi. Boz Qurdlar və ya "komando" gənclər və sosialist sol silahlılarının toqquşması ölkənin vətəndaş müharibəsinə götürdüyündən bir çox mənbələrdə qeyd edilmişdir.Əsgərlər çevrilişdən sonra verdiyi açıqlamalarda bunu çox vurğulamışdılar.

Boz Qurdun əsas şüarı "Tanrı türkü qorusun" idi. Partiya bir dönəm milli sosializm, sol faşist tərəfdarlarığı ilə ittiham edildi. Partiya ittihamları rədd etdi və Mustafa Kamal Atatürk prinsiplərinə uyğun olaraq "Türk-İslam idealı" (idealizm) tərəfdarı olduqlarını bildirdi. Baxışları MHP daxilindəki qarışıqlıqda irqçiliyə yaxın olduğu müəyyən edilənlər partiyadan qovuldu.

Alpaslan Türkeş 1976-cı ildə Məkkəyə getdi və hacı oldu. 1977-ci ildə Nəcib Fazıl Qısakürəyin dəstəyini qazandı. O, Milli Səlamət Partiyasından ümidini itirdiyini bəyan etdi.

MHP-nin rəsmi gündəlik qəzeti "Hər gün" qəzeti idi. Daha akademik qəzet Orta Şərq idi, Orta Şərqdə 'millətçi və vicdanlı professorlar işləyirdi.

Bayraq , Millətlər Milli Ülkü, qəzetləri və Ədalət Partiyasının media orqanları da partiyanı o zamanlar dəstəklədi. Töre jurnalı partiyanın fikirlərini elmi əsaslarla araşdırırdı.

1983-1993[redaktə | mənbəni redaktə et]

12 Sentyabr 1980-ci ildən 1983-cü ilədək bağlı qalan MHP xətti yeni siyasi partiyaların qurulmasına icazə verdi.Nəticədə Mühafizəkarlar Partiyası MHP-nin davamçısı olaraq quruldu. Bu partiya 1985-ci ildə adını Milliyətçi Çiftçi Partiyası olaraq dəyişdirdi. 1987-ci il referendumundan sonra Türkeşin siyasi qadağası ləğv edildi və MHP-nin tarixi lideri MÇP sədri oldu.

1993-1997[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sadi Somuncuoğlunun bütün səylərinə baxmayaraq, MÇP qurultayı 27 dekabr 1992-ci ildə 1979-cu ildə nümayəndə heyəti ilə toplandı.

24 yanvar 1993-cü ildə keçirilən fövqəladə qurultayla partiyanın adını MHP olaraq dəyişdirmək qərarı verildi.

1994 bələdiyyə seçkilərində Amasya, Çankırı, Ərzincan, Qars, Kastamonu, Kırşehir, YozgatIğdır vilayətlərinin bələdiyyələri ilə birlikdə cəmi 118 bələdiyyə qazanıldı.

1995-ci il Türkiyədə parlament seçkilərində MHP 8.2% səs topladı, lakin 10%-lik seçki həddini keçə bilmədiyi üçün parlamentdə təmsil oluna bilmədi.

1997-2002[redaktə | mənbəni redaktə et]

MHP sədri Alparslan Türkeşin ölümündən sonra, 18 may 1997-ci ildə keçirilmiş partiyanın qurultayında 6 namizəd sədrlik uğrunda mübarizə apardı. Səsvermənin ilk turunda Tuğrul Türkeş 412 səs, Dövlət Baxçalı 359, Ramiz Ongun 231, Enis Öksüz 104, Muharrem Şemsek 80, İbrahim Çiftçi 13 səs aldı.

Əlbəyaxa dava səbəbiylə qurultay başqa bir tarixə təxirə salındı. 6 iyul 1997-ci ildə keçirilən ikinci səsvermədə Alparslan Türkeşin oğlu Tuğrul Türkeş 487 səs alarkən, 697 səs alan Dövlət Baxçalı sədr seçildi.

23 Noyabr 1997-ci ildə keçirilən qurultayda Baxçlı və Türkeş sədrlik üçün yenidən üz-üzə gəldi. Türkeş 483, Baxçalı 671 səs aldı. Nəticədə Baxçalı yenidən sədr seçildi.

1999 Türkiyə bələdiyyə seçkilərində Afyonkarahisar, Aksaray, Amasya, Bayburt, Çankırı, Ərzincan, Ərzurum şəhər bələdiyyələri ilə birlikdə MHP cəmi 498 bələdiyyə qazandı.

MHP 1999-cu il Türkiyə parlament seçkilərində 17.98% səs alaraq ən çox səs toplayan ikinci partiya oldu və 129 millət vəkili TBMM-yə seçildi. DSP, ANAP və MHP arasında koalisiya quruldu. Dövlət Baxçalı baş nazirin müavini təyin edilid. MHP koalisiyasının ikinci ən böyük koalisiya tərəfdaşı oldu. V Ecevit Hökumətinə qoşularkən Rahşan Ecevit ilə problemləri olan MHP yenə də koalisiyada çalışdı, ancaq iqtisadiyyat çökdükdən sonra Kamal Dərviş ilə razılaşa bilmədi. Çağırış sonunda Türkiyə Böyük Millət Məclisində MHP-nin 125 millət vəkili qaldı.

Daha sonra prezidentin və Dövlət Bahçeli tələbi ilə 2002-ci ilin iyulunda qəbul edilmiş qərarla erkən seçki keçirildi. 3 Noyabr 2002 tarixində parlament seçkiləri tarixə keçdi. MHP-nin səs faizi 8.3%-ə düşdüyü üçün TBMM-yə daxil ola bilmədi.

2002-2015[redaktə | mənbəni redaktə et]

Partiya 2002-ci il seçkilərində TBMM-də təmsil olunma fürsətini itirəndən sonra, Dövlət Baxçalı 2003-cü ildə keçiriləcək fövqəladə qurultayda sədrliyi tərk edəcəyini bildirərək "Məsuliyyət özümə aiddir" dedi. 12 oktyabr 2003-cü ildə keçirilmiş partiya qurultayında Baxçlı ən yaxın rəqibi Ramiz Ongünün 300 səsinə qarşı 688 səs alaraq yenidən sədr seçildi.

MHP 2004 Türkiyə bələdiyyə seçkilərində Kastamonu, Niğde, Gümüşhane, Iğdır şəhər bələdiyyələri ilə birlikdə cəmi 247 bələdiyyə qazandı.

2007 Türkiyə parlamenr seçkilərində MHP 14% səs toplayaraq 71 millətvəkili ilə TBMM-də təmsil olundu

MHP 2009 Türkiyə bələdiyyə seçkilərində 10 böyükşəhər bələdiyyəsindən biri daxil olmaqla, cəmi 490 bələdiyyə qazandı.

MHP 2011 Türkiyənin parlament seçkilərində 14.27% səs topladı və parlamentdə 53 yer qazandı.

2014 Türkiyənin bələdiyyə seçkilərində 116 bələdiyyə qazandı.

İyun 2015 Türkiyə parlament seçkilərində 16,29% səs topladı və Məclisdə yenidən qurulan fraksiyada 80 yer qazandı.

Noyabr 2015 Türkiyə parlament seçkilərində isə 11.94% səs toplayaraq 40 millətvəkili ilə qrupu yaratdı.

Məclis prosesi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türkiyənin 2015-ci ilin Noyabr ayında keçiriləcək parlament seçkiləri səbəbi ilə fövqəladə qurultay tələbi MHP mərkəzinə 547 nümayəndə tərəfindən göndərildi. Meral Akşener, Sinan OğanKoray Aydın qurultay çağırdılar və sədrliyə namizəd olduqlarını açıqladılar.Baxçalı qurultay çağırışlarını rədd etdi, lakin qurultay 18 Mart 2018 tarixində keçirildi. Partiya rəhbərliyi Ankara 2-ci Sülh Sülh Məhkəməsindən imzalara qarşı iş üzrə qərar verilməsini istədi.

Baxçalıya qarşı sədrloyini elan edən 6 müxalif namizədin iştirakı ilə MHP-nin 6-cı Fövqəladə Böyük Qurultayı toplandı. Tənzimləmə qanunnaməsi olaraq təyin olunan qurultayda baş qərargah başqa cür iddia etdiyi halda, notariusun iştirakı ilə qurultay iştirakçılarının sayının çatdığı təsdiqləndi. Partiya nizamnaməsindəki 13 maddə qurultaya təklif olunan dəyişikliklərlə yeniləndi. Dəyişikliklərlə "partiyanın tənzimlənməsində fövqəladə qurultay" sədrinin seçilməsinə mane olan maddə "seçilə bilən" olaraq dəyişdirildi.

2015-indiki[redaktə | mənbəni redaktə et]

MHP Türkiyə 2018 parlament seçkilərini 11% səs ilə tamamladı.

2019 Türkiyə bələdiyyə seçkilərində MHP 166 bələdiyyə qazandı.

Seçkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Parlament Seçkiləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Seçki Xəritə Partiya sədri Səs Mandat TBMM Sıra
# % ± # ±
1969
Alparslan Türkeş
274,225 3.02%
1 / 450
Müxalifət 5.
1973
Alparslan Türkeş
362,208 3.38% 0,36
3 / 450
2 Müxalifət 6.
1977
Alparslan Türkeş
951,544 6.42% 3,04
16 / 450
13 Koalisiya 4.
1981-1993-cü illərdə bağlı idi.
1995
Alparslan Türkeş
2,301,343 8.18% 1,76
0 / 550
16 Sərhəddi keçə bilmədi 6.
1999 Dövlət Baxçalı
Dövlət Baxçalı
5,606,634 17.98 9,80
129 / 550
129 Koalisiya 2.
2002 Dövlət Baxçalı
Dövlət Baxçalı
2,629,808 8.35% 9,63
0 / 550
129 Sərhədi keçə bilmədi 4.
2007 150px Dövlət Baxçalı
Dövlət Baxçalı
5,001,869 14.27% 5,92
71 / 550
71 Müxalifət 3.
2011 Dövlət Baxçalı
Dövlət Baxçalı
5,585,513 13.01% 1,26
53 / 550
18 Müxalifət 3.
2015 İyun Dövlət Baxçalı
Dövlət Baxçalı
7,520,006 16.29% 3,28
80 / 550
27 Müxalifət 3.
2015 Noyabr Dövlət Baxçalı
Dövlət Baxçaıı
5,694,136 11.90% 4,39
40 / 550
40 Müxalifət 4.
2018 Devlet Bahçeli
Dövlət Baxçalı
5,466,775 11.10% 0,80
50 / 600
9 Hökümətə Dəstək 4.

Bələdiyyə seçkiləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Seçki Partiya Sədri Şəhər Ümumi Məclisi Bələdiyyə
Səs %
1973 Alparslan Türkeş 133,089 1.33%
5 / 1.640
1977 Alparslan Türkeş 819,136 6.62%
55 / 1.730
1981-1993 arası kapalı kaldı.
1994 Alparslan Türkeş 2,239,117 7.95%
118 / 2.695
1999 Devlet Bahçeli 5,401,597 17.17%
500 / 3.200
2004 Dövlət Baxçalı 3,372,249 10.45%
268 / 3.193
2009 Dövlət Baxçalı 6,683,600 16,27%
490 / 2.903
2014 Dövlət Baxçalı 7,399,119 17.82%
166 / 1.351
2019 Dövlət Baxçalı 3,756,245 8,12%
234 / 1.385

Senat seçkiləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türkiyə senatı (1960-1980)
Seçki ili Partiya lideri Səslər Faiz Senatların sayı
1973 Alparslan Türkeş 114,662 2,7%
0 / 52
1975 Alparslan Türkeş 170,357 3,2%
0 / 54
1977 Alparslan Türkeş 326,967 6,8%
0 / 50
1979 Alparslan Türkeş 312,241 6,1%
1 / 50

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. "Milliyetçi Hareket Partisi". 14 Haziran 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 Haziran 2020.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]