Mir Mehdi Çavuşi
| Mir Mehdi Çavuşi | |
|---|---|
 | |
| 12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1909 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1967 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair, siyasətçi |
Mir Mehdi Çavuşi (1909, Təbriz – 1967, Quba rayonu) — şair, yazıçı, siyasətçi, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Azərbaycan Milli Məclisinə seçilmiş nümayəndə və Şairlər və Yazıçılar Cəmiyyətinin üzvü olub. Mühacirət etdikdən sonra Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Quba komitəsinin sədri olub.
Haqqında
[redaktə | vikimətni redaktə et]İlk illəri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Mir Mehdi Mir Həbib oğlu 1909-cu ildə Təbrizdə Hökmavar məhəlləsində anadan olub.[1][2][3] İlk təhsilini mədrəsədə, orta təhsilini isə "Şəmsi" məktəbində alıb.[1][3] Ailəsi kasıb olduğu üçün təhsilini davam etdirə bilməyib və dəmirçiliklə məşğul olub.[1]
21 Azər hərəkatında
[redaktə | vikimətni redaktə et]1941-ci ildə Təbrizdə, Hacı Əli Şəbüstəri, Əli Maşınçı, İsmayıl Şəms, Sadıq Padiqan, Hilal Nasiri və digərləri ilə birlikdə "Azərbaycan Cəmiyyətini" yaradıb.[4][5][6][7] İllərlə topladığı 500 min tümən pulunu faşizmlə mübarizə aparmaqları üçün Sovet Ordusuna ianə edib.[8] 1943-cü ilin yayında Təbrizdə Hilal Nasiri, Xəlil Azərbadiqan, Hüseyn Rizvan, Cəfər Əxgəri ilə birlikdə Demokratiya ocağı təşkilatını qurub.[9][10][6] 1944-cü ildə Demokratiya ocağı təşkilatı Tudə partiyası ilə birləşdikdən sonra Mir Mehdi Çavuşi də partiyaya üzv olub.[11]
Yaradıcılıqla məşğul olub və ilk şeirləri "Vətən yolunda"[12][13] və "Azərbaycan" qəzetlərində çap olunub.[1][2][14] Şeirlərində əsasən azadlığı, istiqlaliyyəti, vətəni, xalqı tərənnüm edib.[15][16] 1945-ci il yanvarın 3-də "Vətən yolunda" qəzetinin nəzdində yaradılmış[17] "Şairlər məclisi"nin üzvü olub.[18][19] 1945-ci ilin may ayında Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasının 25 illiyi münasibətilə Cənubi Azərbaycandan Bakıya dəvət olunmuş nümayəndə heyətinin üzvlərindən biri olub.[20]
Azərbaycan Demokrat Partiyası qurulduqdan sonra ora üzv olub[21] və partiyanın Mərkəzi Təftiş Komissiyasının üzvü seçilib.[22]1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb.[23][24][25] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.[26][27] Mir Mehdi Çavuşi də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.[28][29][22] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[26][30][31] Keçirilən seçkilər nəticəsində Mir Mehdi Çavuşi səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Əhərdən nümayəndə seçilib.[32]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[33][34] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[35] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[36][37] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[35][38][39] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[37][40] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[35][41] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[42]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[43][44][45] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[46][47] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[47] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[46][47] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[46][48] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[49][50] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[51][52] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[48][51] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[53] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[54][55][56]
AMH dağıldıqdan sonra
[redaktə | vikimətni redaktə et]Mir Mehdi Çavuşi də təqiblərdən qurtulmaq üçün Bakıya köçüb.[1] İlk dövrlər yaradıcılıqla məşğul olsa da sonradan bu sahədə fəaliyyəti azalıb.[57] Bir müddət Bakıda yaşadıqdan sonra Qubaya köçüb.[2] Burada 12 nömrəli meyvəçilik sovxozunda mühəndis işləyib[58] və ADF-nin Quba komitəsinin sədri olub.[59] Azərbaycan Demokrat Firqəsi tərəfindən ona kəsilən və Moskva tərəfindən təsdiq edilən pensiyanı qəbul etməyib.[60] 1950-ci illərdə sovxozda tətbiq etdiyi yeni texnologiya sayəsində dövlətə milyonlarla rubl gəlir qazandırdığı üçün Azərbaycan Kommunist Partiyasının MK-i tərəfindən ona 100 min rubl mükafat verilib.[58][61] O isə bu mükafatı uşaq bağçaları və yetimxanalara paylayıb.[58]
1967-ci ildə Qubada vəfat edib.[58][2]
Mənbə
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 5 Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası, 1988. səh. 136
- ↑ 1 2 3 4 Kafkasyalı, 2002. səh. 187
- ↑ 1 2 Azəroğlu,Məmmədzadə, 1961. səh. 124
- ↑ Yenisey, 2009. səh. 135
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 26
- ↑ 1 2 Çeşmazər, 1986. səh. 35
- ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 114
- ↑ Haşimi, 2002. səh. 123
- ↑ Ağayeva, 2004. səh. 18
- ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 117
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 308
- ↑ Məmmədli, 2015. səh. 61
- ↑ Ağayeva, 2004. səh. 7
- ↑ Hüseynzadə, Rəhim. "Güneydə Milli Hökumətin mətbu salnaməsi". Xalq qəzeti (az.). 2023-11-01. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- ↑ Əhməd, Vüqar. "Bir təkan ver özünə, qalx ayağa gözlərin aç..." Xalq Cəbhəsi qəzeti. 2015-04-23. səh. 14. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- ↑ "Nizami Gəncəvi cənublu qələm sahiblərinin gözü ilə". azertag.az (az.). 2023-02-07. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 44
- ↑ Султанлы, Вагиф. Литературный процесс в годы Азербайджанского Национального Правительства (rus). Bakı. 3.
- ↑ Məmmədli, 2015. səh. 62
- ↑ Rəhimli, 2009. səh. 156
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 600
- ↑ 1 2 Çeşmazər, 1986. səh. 70
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 113
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 269
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 255
- ↑ 1 2 Atabaki, 2000. səh. 114
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 272
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 608
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 273
- ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 733
- ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. 2025-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
- ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
- ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
- ↑ Rossow, 1956. səh. 30
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ Balayev, 2018. səh. 143
- ↑ 1 2 3 4 Haşimi, 2002. səh. 124
- ↑ Haşimi, 2002. səh. 125
- ↑ Uğur, Turan. "Fədailərimizi tanıyaq! / Mir Mehdi Çavuşi". yazarlar.az (az.). 2024-04-07. 2024-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- ↑ Balayev, 2018. səh. 111
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Ağayeva, Gözəl. Təbriz ədəbi mühiti (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2004. səh. 168. ISBN 9952403356.
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- "Azərbaycan" qəzeti I. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin orqanı: 1945-1946-cı illər, Təbriz (az.). I. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2022. səh. 928. ISBN 978-9952-556-47-6.
- Azəroğlu, Balaş; Məmmədzadə, Həmid. Cənubi Azərbaycan yazıçılarının ədəbi məcmuəsi (South Azerbaijani). Bakı: Azərbaycan ruznaməsi. 1961. səh. 342. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası (az.). III. Bakı: Sabah nəşriyyatı. 1988. səh. 554. 2023-07-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-27.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2025-01-21.
- Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 9789952817607. 2024-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-02.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Haşimi, Əbülfəz. Mübarizələrdə keçən ömür (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2002. səh. 136. ISBN 9789952370911.
- Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan: ədəbi şəxsiyyətlər, portretlər (PDF) (az.). Bakı: Sabah nəşriyyatı. 2015. səh. 200. ISBN 9789952453430. 2024-04-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-27.
- Kafkasyalı, Ali. İran türk edebiyatı antolojisi (PDF) (türk). IV. Ərzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 2002. səh. 481. ISBN 9757698105.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.
- Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064.
- Rəhimli, Əkrəm. 21 Azərə gedən yol:Güney Azərbaycanda milli-demokratik hərəkat:1941-1946-cı illər (az.). Bakı: Araz nəşriyyatı. 2015. səh. 240. ISBN 9789952828528.
- Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 February 2022 tarixində arxivləşdirilib.
- Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.
- Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.
- Yenisey, Gülara. İranda etnosiyasi hərəkatlar (1922-2004) (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2009. səh. 248.
