Molekulyar epidemiologiya

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Molekulyar epidemiologiya — Molekulyar epidemiologiya, molekulyar səviyyədə müəyyən edilən potensial genetik və ekoloji risk faktorlarının ailələr daxilində və populyasiyalar arasında xəstəliyin etiologiyasına, yayılmasına və qarşısının alınmasına töhfəsinə diqqət yetirən bir epidemiologiya və tibb elminin bir qoludur. Bu sahə molekulyar biologiyanın ənənəvi epidemioloji araşdırmalara inteqrasiyasından yaranıb[1]. Molekulyar epidemiologiya, xəstəliyin inkişaf riskini təsir edən xüsusi yolları, molekulları və genləri müəyyən etməklə xəstəliyin patogenezi haqqında anlayışımızı yaxşılaşdırır. Daha geniş mənada, genetik xüsusiyyətlər və ətraf mühit təsirləri arasındakı qarşılıqlı əlaqənin xəstəliklə necə nəticələndiyini anlamağa çalışır[2].

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Molekulyar epidemiologiya termini ilk dəfə 1973 -cü ildə Qripin molekulyar epidemiologiyası adlı məqaləsində Kilbourne tərəfindən irəli sürülmüşdür[3]. Termin, Skulte və Perera tərəfindən Molekulyar Epidemiologiya Prinsiplər və Təcrübə haqqında ilk kitabın hazırlanması ilə daha da formalaşdı. Bu kitabın mərkəzində, populyasiyalarda xəstəliyin əsas mexanizmlərini anlamaq üçün ənənəvi molekulyar və epidemioloji tədqiqat strategiyalarını əlaqələndirmək üçün həyati bir vasitə kimi biomarkerin ölçülməsi və istismar edilməsinə səbəb olan və buna imkan verən molekulyar tədqiqatlardakı irəliləyişlərin təsiri dayanır[4].

Müasir istifadə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əksər molekulyar epidemioloji tədqiqatlar bir nəticə əldə etmək üçün ənənəvi xəstəlik təyinetmə sistemindən istifadə edərkən (molekulyar səviyyədə məruz qalma istifadə edilərək), inandırıcı sübutlar xəstəliyin təkamülünün insandan insana fərqli olaraq fərqli bir şəkildə getdikcə fərqli bir prosesi təmsil etdiyini göstərir. Konseptual olaraq, hər bir fərd, hər bir fərddən fərqli bir bənzərsiz bir xəstəlik prosesinə malikdir ("unikal xəstəlik prinsipi")[5]. Məruz qalma ilə xəstəliyin molekulyar patoloji təsiri (xüsusən də xərçəng) arasındakı əlaqəni araşdırmaq üçün edilən işlər 2000 -ci illər ərzində getdikcə daha çox yayılmağa başladı. Bununla birlikdə, epidemiologiyada molekulyar patologiyanın istifadəsi, standartlaşdırılmış metodologiyaların və təlimatların olmaması, fənlərarası mütəxəssislərin və təlim proqramlarının azlığı da daxil olmaqla unikal çətinliklər yaratdı. Bu tip tədqiqatlar üçün molekulyar epidemiologiya nın istifadəsi bu problemlərin mövcudluğunu maskaladı və metodların və təlimatların inkişafına mane oldu. Bundan əlavə, xəstəliyin heterogenliyi anlayışı, eyni xəstəliyə sahib olan şəxslərin oxşar etioloji və xəstəlik proseslərinə malik olması ilə ziddiyyət təşkil edir[6].

Analitik metodlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir bakteriya növünün genomu onun kimliyini əsaslı şəkildə təyin edir. Beləliklə, impulslu sahə gel elektroforezi kimi gel elektroforez üsulları molekulyar epidemiologiyada bakterial xromosom parçalarının nümunələrini müqayisəli şəkildə analiz etmək və bakteriya hüceyrələrinin genomik məzmununu aydınlaşdırmaq üçün istifadə edilə bilər[7] . Geniş yayılmış istifadəsi və əksər bakterial patogenlər haqqında epidemioloji məlumatları molekulyar markerlərinə əsaslanaraq analiz etmək qabiliyyətinə görə, impulslu sahə gel elektroforezinə molekulyar epidemioloji tədqiqatlarda çox güvənilir[8].

Tətbiqlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Molekulyar epidemiologiya, pəhrizin, həyat tərzinin və ətraf mühitin təsirinin molekulyar nəticələrini , xüsusən də bu seçimlərin və xarici təsirlərə məruz qalmaların əldə edilmiş genetik mutasiyalarla necə nəticələndiyini və bu mutasiyaların biomarkerlər və genetik məlumatlardan istifadə edərək seçilmiş populyasiyalarda necə paylandığını anlamağa imkan verir. Molekulyar epidemioloji tədqiqatlar əvvəllər müəyyən edilmiş risk faktorları və xəstəlik mexanizmləri haqqında əlavə anlayış təmin edə bilir[9] . Xüsusi tətbiqlərə aşağıdakılar daxildir[10] :

  • Xəstəlik risk faktorlarının molekulyar izlənməsi[11]
  • Xəstəlik risk faktorlarının coğrafi və müvəqqəti paylanmasının ölçülməsi
  • Patogenlərin təkamülünü xarakterizə etmək və yeni patogen növlərini təsnif etmək[12][13]

Tənqid[redaktə | mənbəni redaktə et]

Molekulyar epidemiologiya sahəsində qabaqcıl molekulyar analiz üsullarının istifadəsi daha böyük epidemiologiya sahəsini daha böyük analiz vasitələri ilə təmin edərkən, Miquel Porta molekulyar epidemiologiya sahəsinin üzləşdiyi[14], xüsusən də lazımi məlumatları qərəzsiz şəkildə seçərək daxil edən bir neçə problemi müəyyən etdi. Molekulyar epidemioloji tədqiqatların məhdudiyyətləri ümumi epidemioloji tədqiqatlara bənzəyir, yəni rahatlıq nümunələri - həm hədəf populyasiyalar, həm də genetik məlumatlar, kiçik nümunə ölçüləri, uyğun olmayan statistik metodlar, keyfiyyətsiz nəzarət və hədəf populyasiyaların zəif tərifi[15][16] .

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "What is Molecular Epidemiology?". Molecular Epidemiology Homepage. University of Pittsburgh. 28 July 1998. 6 June 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 January 2010.
  2. ↑ "What is Molecular Epidemiology?". aacr.org. 2008-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-02-19.
  3. ↑ Miquel Porta, editor. Greenland S, Hernán M, dos Santos Silva I, Last JM, associate editors (2014). A dictionary of epidemiology Arxivləşdirilib 2017-07-11 at the Wayback Machine, 6th. edition. New York: Oxford University Press. ISBN 9780199976737
  4. ↑ Porta, M. "Incomplete overlapping of biological, clinical, and environmental information in molecular epidemiological studies: a variety of causes and a cascade of consequences". J Epidemiol Community Health. 56 (10). 2002: 734–738. doi:10.1136/jech.56.10.734. PMC 1732039. PMID 12239196.
  5. ↑ Kilbourne ED. "The molecular epidemiology of influenza". J Infect Dis. 127 (4). Apr 1973: 478–87. doi:10.1093/infdis/127.4.478. PMID 4121053.
  6. ↑ Schulte, Paul A.; Perera, Frederica P. Molecular Epidemiology: Principles and Practice. Academic Press. 1993. 588. ISBN 0-12-632346-1.
  7. ↑ Ogino S, Lochhead P, Chan AT, Nishihara R, Cho E, Wolpin BM, Meyerhardt AJ, Meissner A, Schernhammer ES, Fuchs CS, Giovannucci E. Molecular pathological epidemiology of epigenetics: emerging integrative science to analyze environment, host, and disease. Mod Pathol 2013;26:465-484.
  8. ↑ Sherman ME, Howatt W, Blows FM, Pharoah P, Hewitt SM, Garcia-Closas M. Molecular pathology in epidemiologic studies: a primer on key considerations. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2010;19(4):966-972.
  9. ↑ Slattery, M. "The science and art of molecular epidemiology". J Epidemiol Community Health. 56 (10). 2002: 728–729. doi:10.1136/jech.56.10.728. PMC 1732025. PMID 12239192.
  10. ↑ Ogino S, King EE, Beck AH, Sherman ME, Milner DA, Giovannucci E. Interdisciplinary education to integrate pathology and epidemiology: Towards molecular and population-level health science. Am J Epidemiol 2012;176:659-667.
  11. ↑ Kuller LH. Invited commentary: the 21st century epidemiologist--a need for different training? Am J Epidemiol 2012;176(8):668-671.
  12. ↑ Ogino S, Beck AH, King EE, Sherman ME, Milner DA, Giovannucci E. Ogino et al. respond to "The 21st century epidemiologist". Am J Epidemiol 2012;176:672-674.
  13. ↑ Field, N. "Strengthening the Reporting of Molecular Epidemiology for Infectious Diseases (STROME-ID): an extension of the STROBE statement" (PDF). Lancet Infect Dis. 14 (4). 2014: 341–352. doi:10.1016/S1473-3099(13)70324-4. PMID 24631223. 2021-11-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-09-23.
  14. ↑ Porta, M. "Incomplete overlapping of biological, clinical, and environmental information in molecular epidemiological studies: a variety of causes and a cascade of consequences". J Epidemiol Community Health. 56 (10). 2002: 734–738. doi:10.1136/jech.56.10.734. PMC 1732039. PMID 12239196.
  15. ↑ Goering, R. "Pulsed field gel electrophoresis: A review of application and interpretation in the molecular epidemiology of infectious disease". Infection, Genetics and Evolution. 10 (7). 6 August 2010: 866–875. doi:10.1016/j.meegid.2010.07.023. PMID 20692376.
  16. ↑ Slattery, M. "The science and art of molecular epidemiology". J Epidemiol Community Health. 56 (10). 2002: 728–729. doi:10.1136/jech.56.10.728. PMC 1732025. PMID 12239192.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Molekulyar_epidemiologiya&oldid=6942470"