Nar

Nar kolu (ağacı)
Elmi təsnifat
Aləmi: Bitkilər Şöbə: Örtülütoxumlular Sinif: İkiləpəlilər Sıra: Mərsinçiçəklilər Fəsilə: Lythraceae Cins: Nar kolu (ağacı)
Elmi adı
Punica L.
Vikinövlərdə sistematika Şəkil axtarışı ÜTMX   27278 MBMM   22663

Nar kolu (ağacı) (lat. Punica granatum) — lythraceae fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Nar istisevən meyvədir, cənub rayonlarında becərilir. Vətəni Azərbaycan, Orta Asiyanın isti rayonları və Gürcüstan hesab olunur. Narın tərkibində 1,13%-ə qədər aşı maddələri olduğundan dəri aşılamaq üçün və boya maddəsi alınmasında istifadə edilir.

IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Nəsli kəsilməyə həssas olanlar” kateqoriyasına aiddir –VU B1ab(i, ii, iii, v)+2ab(i, ii, iii, v). 

Qlobal IUCN Status - LC 

Qısa morfoloji təsviri

Hündürlüyü 1,5-5 m olan kiçik ağac və ya koldur. Qısalmış zoğları, adətən tikana çevrilir. Yarpaqları qarşı-qarşıya düzülmüş və ya topada yığlmışdır. Uzunsov və ya uzunsov-lansetvari, küt və ya iti, dərivari, bütövkənarlı, parlaq, töküləndir. Çiçəkləri iri olub 4-5 sm diametrindədir, tək və ya 2-3 ədəd olmaqla qısa çiçək saplağı üzərində qoltuqda yerləşir. Kasacığı qırmzı, 5-8, qalın, enli üçbucaq şəklində qanadlıdır. Ləçəkləri al-qırmızı, 3-5 sm uzunluğunda, nazikdir. Meyvəsi iridir, yumrudur, parlaq-qırmızı və ya sarı rənglidir. Çoxtoxumludur, üzəri lətlidir.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Çiçəkləməsi iyun-iyul, meyvəverməsi oktyabr aylarına təsadüf edir. Quraq yamaclarda, çay vadilərində, aşağı dağ qurşağında rast gəlinir. Boyaq, dekorativ, dərman və qida bitkisidir.

Yayılması

Lənkəran, Samur-Dəvəçi və Kür-Araz ovalıqları, Lənkəran Muğanı, Böyük və Kiçik Qafqazın bütün rayonları, Qobustan, Kür və Naxçıvan düzənliyidir.

Sayı və tendensiyası

Əhali tərəfindən geniş istifadə edilməsi populyasiyanın azalma tendensiyasını sürətləndirir.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Antropogen amillərdir (kolların qırılması). 

Mühafizə tədbirləri

Xüsusi mühafizə tədbirləri aparılmayıb. Yasaqlıqların təşkili vacibdir. 

Meyvəsi

Nar meyvəsi

Narın tərkibində 8-19% qlükoza və fruktoza, 1% saxaroza, şirin sortlarda 0,2-2%, turşa-şirin sortlarda 2-3%, turş narlarda isə 3-7% limon turşusu vardır. Bundan başqa nar şirəsində 0,53% mineral maddə, 0,50% azotlu maddə, 7 mq% C vitamini, qabığında 11,85% aşı maddəsi, 9,07% sellüloza, 5,38% pektin maddələri, 14,1% reduksiyaedici şəkər, 1% turşu vardır.

Nardan təzə halda istifadə edilməklə yanaşı, narşərab, nar şirəsi, limon turşusu istehsal edilir. Yetişməsindən asılı olaraq tezyetişən (oktyabrın əvvəllərində), ortayetişən (oktyabrın ortaları və axırı) və gecyetişən (noyabrın əvvəllərində) qruplara bölünür. Saxlanılma müddətləri də yetişməsindən asılıdır. Belə ki, tezyetişən 3 aya qədər, ortayetişən 5 ay, gecyetişənlər 6 aya qədər 1-20C temperaturda saxlanılır.

Azərbaycanda Şəlli mələsi, Şahnar, Çəhrayı gülöyşə, Azərbaycan gülöyşəsi, Qırmızıqabıq, Bala Mürsəl, Nazikqabıq, Qırmızı vələs və s. nar sortları yetişdirilir. Təzə narın keyfiyyəti Azərbaycan Respublika standartının (RST 202-74) tələblərinə cavab verməlidir.

Dində

"Quran"da nar haqqında belə bir ifadə var:

"Çardaqlı və çardaqsız (üzüm) bağçaları, məhsulları növ-növ xurmaları, əkinləri, bir-birinə bənzər və bənzəməz şəkildə zeytun və narları yaradan Odur. Hər biri meyvə verdiyi zaman meyvəsindən yeyin. Yığılıb toplandığı gün də haqqını (zəkat və sədəqəsini) verin, lakin israf etməyin; çünki Allah israf edənləri sevməz."

— Ənam surəsi, 141

• 
• 
•