Nar
| Nar kolu (ağacı) | |||||||||||||
 |
|||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||
| Punica L. | |||||||||||||
|
|||||||||||||
Nar kolu (ağacı) (lat. Punica granatum)[1] — lythraceae fəsiləsinə aid bitki cinsi.[2]
Nar istisevən meyvədir, cənub rayonlarında becərilir. Vətəni Azərbaycan, Orta Asiyanın isti rayonları və Gürcüstan hesab olunur. Narın tərkibində 1,13%-ə qədər aşı maddələri olduğundan dəri aşılamaq üçün və boya maddəsi alınmasında istifadə edilir.
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Nəsli kəsilməyə həssas olanlar” kateqoriyasına aiddir –VU B1ab(i, ii, iii, v)+2ab(i, ii, iii, v). [3][4]
Qlobal IUCN Status - LC
Mündəricat
Qısa morfoloji təsviri[redaktə | əsas redaktə]
Hündürlüyü 1,5-5 m olan kiçik ağac və ya koldur. Qısalmış zoğları, adətən tikana çevrilir. Yarpaqları qarşı-qarşıya düzülmüş və ya topada yığlmışdır. Uzunsov və ya uzunsov-lansetvari, küt və ya iti, dərivari, bütövkənarlı, parlaq, töküləndir. Çiçəkləri iri olub 4-5 sm diametrindədir, tək və ya 2-3 ədəd olmaqla qısa çiçək saplağı üzərində qoltuqda yerləşir. Kasacığı qırmzı, 5-8, qalın, enli üçbucaq şəklində qanadlıdır. Ləçəkləri al-qırmızı, 3-5 sm uzunluğunda, nazikdir. Meyvəsi iridir, yumrudur, parlaq-qırmızı və ya sarı rənglidir. Çoxtoxumludur, üzəri lətlidir. [3][5][6]
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri[redaktə | əsas redaktə]
Çiçəkləməsi iyun-iyul, meyvəverməsi oktyabr aylarına təsadüf edir. Quraq yamaclarda, çay vadilərində, aşağı dağ qurşağında rast gəlinir. Boyaq, dekorativ, dərman və qida bitkisidir. [3][5][7][8]
Yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Lənkəran, Samur-Dəvəçi və Kür-Araz ovalıqları, Lənkəran Muğanı, Böyük və Kiçik Qafqazın bütün rayonları, Qobustan, Kür və Naxçıvan düzənliyidir. [3][5][9][10]
Sayı və tendensiyası[redaktə | əsas redaktə]
Əhali tərəfindən geniş istifadə edilməsi populyasiyanın azalma tendensiyasını sürətləndirir. [3][5]
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | əsas redaktə]
Antropogen amillərdir (kolların qırılması).
Mühafizə tədbirləri[redaktə | əsas redaktə]
Xüsusi mühafizə tədbirləri aparılmayıb. Yasaqlıqların təşkili vacibdir.
Meyvəsi[redaktə | əsas redaktə]
Narın tərkibində 8-19% qlükoza və fruktoza, 1% saxaroza, şirin sortlarda 0,2-2%, turşa-şirin sortlarda 2-3%, turş narlarda isə 3-7% limon turşusu vardır. Bundan başqa nar şirəsində 0,53% mineral maddə, 0,50% azotlu maddə, 7 mq% C vitamini, qabığında 11,85% aşı maddəsi, 9,07% sellüloza, 5,38% pektin maddələri, 14,1% reduksiyaedici şəkər, 1% turşu vardır.
Nardan təzə halda istifadə edilməklə yanaşı, narşərab, nar şirəsi, limon turşusu istehsal edilir. Yetişməsindən asılı olaraq tezyetişən (oktyabrın əvvəllərində), ortayetişən (oktyabrın ortaları və axırı) və gecyetişən (noyabrın əvvəllərində) qruplara bölünür. Saxlanılma müddətləri də yetişməsindən asılıdır. Belə ki, tezyetişən 3 aya qədər, ortayetişən 5 ay, gecyetişənlər 6 aya qədər 1-20C temperaturda saxlanılır.
Azərbaycanda Şəlli mələsi, Şahnar, Çəhrayı gülöyşə, Azərbaycan gülöyşəsi, Qırmızıqabıq, Bala Mürsəl, Nazikqabıq, Qırmızı vələs və s. nar sortları yetişdirilir. Təzə narın keyfiyyəti Azərbaycan Respublika standartının (RST 202-74) tələblərinə cavab verməlidir. [11]
Dində[redaktə | əsas redaktə]
"Quran"da nar haqqında belə bir ifadə var:
"Çardaqlı və çardaqsız (üzüm) bağçaları, məhsulları növ-növ xurmaları, əkinləri, bir-birinə bənzər və bənzəməz şəkildə zeytun və narları yaradan Odur. Hər biri meyvə verdiyi zaman meyvəsindən yeyin. Yığılıb toplandığı gün də haqqını (zəkat və sədəqəsini) verin, lakin israf etməyin; çünki Allah israf edənləri sevməz."[12]
— Ənam surəsi, 141
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı: Elm, 1998. (azərb.)
- ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası. Bakı: 2009. (azərb.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri II nəşr, Bakı-2013
- ↑ http://redbook.az/?options=project&id=Nar
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 http://redbook.az/
- ↑ Флора Азербайджана, 1955
- ↑ Azərbaycan SSR-in Qırmızı Kitabı, 1989
- ↑ Mehdiyeva N.P., 2011
- ↑ Şükürov E., Əsgərov F., Zaytsev Y., 2008
- ↑ Naxçıvan MR-in Qırmızı kitabı, 2010
- ↑ Əhmədov Ə-C.İ., Əliyev N.T. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı. Ali məktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, ADIU-nin nəşriyyatı, 2009.
- ↑ Quranda adı çəkilən bitkilər (azərb.)
Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]
| Azərbaycan rəmzləri | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
 |
||||||||||
|
|
|
|||||||||||
