Nikki (janr)
Nikki (日記?, azərb. "gündəlik") – ənənəvi Yaponiya ədəbiyyatında janr.[1] Yüksək ədəbi dəyərə malik gündəliklər və ya gündəlik formasında olan hekayələrdən ibarətdir.[1]
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İlk dövrlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yaponiyada ilk gündəliklər Çindəki rəsmi hökumət gündəlikləri əsasında formalaşmışdır.[1] Çində rəsmilər imperatorun hərəkətlərini və dediklərini qeyd etmək üçün gündəliklərdən istifadə edirdilər.[1] Bu ilk gündəliklər VII əsrdə Ritsuryo sisteminin qurulmasından sonra dövlət əhəmiyyətli və siyasi hadisələri təsvir edən rəsmi qeydlərə çevrilmişdir.[1] Onlar Çin dilində yazılırdılar.[1] Heyan dövründən etibarən hökumət rəsmiləri şəxsi gündəliklər yazmağa başlamışdırlar.[1] Onlar şəxsi gündəliklərdə gördükləri işləri və onları sarayda narahat edən şeyləri qeyd edirdilər.[1] Bu cür şəxsi gündəliklər çincə və ya yaponlaşdırılmış çincədə yazılırdı.[1]
Ədəbi əhəmiyyəti təsdiqlənən ilk gündəlik 935-ci ildə Ki no Tsurayuki tərəfindən yazılmış "Tosa gündəliyi"dir.[1] Ki no Tsurayuki hökumət rəsmisi idi və statusunun gətirdiyi məhdudiyyətlərdən yayınmaq üçün gündəliyi qadın təxəllüsü ilə yazmış, kanalardan istifadə etmişdir.[1] O, gündəliyində müxtəlif təcrübələrini və səyahətlərini bölüşmüş, emosiyalarını büruzə verməkdən çəkinməmişdir.[1]
X və XI əsrlərdə yazılan nikkilərin çoxu qadın müəlliflərə məxsusdur.[1] Sarayda yaşayan qadınlar tərəfindən yazılan və oço nikki olaraq adlandırılan bu gündəliklər hadisələri olduğu kimi deyil, xatirələr şəklində təsvir edirdi.[1] Odur ki, onların retroprespektiv məzmunu həmin gündəlikləri bədii etmişdir.[1]
Bu gündəliklərin müəllifləri səmimi şəkildə özlərini ifadə etmələri ilə seçilirlər.[1] 974-cü ildə Fucivara no Miçitsunanın anası tərəfindən yazılmış "Gündəcə gündəliyi" əsərində bir qadının həyatının bütün aspektləri təsvir olunmuşdur.[1] Bu əsər növbəti dövrlərdəki qadın yazarlara böyük təsir göstərmişdir.[1] 1008-ci ildə ildə yazılmış "İzumi Şikibunun gündəliyi" İzumi Şikibuya aid edilsə də, bəzi mütəxəssislər gündəliyin başqa qadın tərəfindən yazıldığını güman edirlər.[1] Gündəliyin əsas mövzusu sevgi və ehtirasın müvəqqətiliyidir.[1] 1010-cu ildə yazılmış "Murasaki Şikibunun gündəliyi" isə eyniadlı müəllifə məxsusdur.[1] Murasaki Şikibu bu gündəlikdə saray həyatını ətraflı şəkildə təsvir etmiş və əhəmiyyətli rəylər bildirmişdir.[1]
Suqavara no Takasuenin qızı tərəfindən 1060-cı ildə yazılmış "Saraşina gündəliyi"ndə müəllif dünyanı nağıllarda olduğu kimi arzuladığı gəncliyini və bu arzularından peşmançılığını təsvir etmişdir.[1] Eyniadlı müəllif tərəfindən 1112-ci ildə yazılmış "Sanuki no Sukenin gündəliyi" imperatora qarşı hiss edilən sevgidən bəhs edir.[1] Bu gündəliklər Heyan dövründə nikki ədəbiyyatının çiçəklənməsinə aid nümunələr hesab olunur.[1]
Orta əsrlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Orta əsrlərdə yazılmış nikkilərə 1219-cu ildə yazılmış "Kenşun Monin no Çunaqonun gündəliyi", 1246-52-ci illərdə yazılmış "Ben no Nayşinin gündəliyi" və 1280-ci ildə Abutsu Ni tərəfindən yazılmış "Batan ay gündəliyi" aiddir.[1] Bu dövrdə "Kaydoki" (1223) və "Tokan Kiko" (1242) kimi səyahət gündəliklərinin sayı artmışdır.[1] İlk gündəliklərdən fərqli olaraq bu gündəliklərdə hadisələr ətraf əyalətlərdə baş verir.[1] 1307-ci ildə yazılmış "Tovazuqatari" gündəliyində Qo-Fukakusain no Nico cinsi istəklərini və rahibə kimi yaşadığı çətinlikləri təsvir etmişdir.[1] Matsuo Başonun yeddi aylıq səyahətini təsvir edən "Daxilə doğru dar yol" (1694) və Kobayaşi İssa tərəfindən yazılmış "Atanın son günləri haqqında gündəlik" (1801) də nikki hesab olunur.[1] Bu dövrdə yazılmış gündəliklər gündəlik hadisələri və şayiələri qeyd edirdi.[1]
Müasir dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müasir dövrdə etiraf xarakterli gündəliklər yazılmağa başlamışdır.[1] Bu cür gündəliklərə Hiquçi İçiyo tərəfindən yazılmış "İçiyo gündəliyi" (1912), Doppo Kunikida tərəfindən yazılmış "Yalansız gündəlik" (1893-97), Natsume Sosekinin gündəlikləri və Kafu Naqay tərəfindən yazılmış "Dançotey Niçico" (1946-47) aid edilir.[1]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Kodansha Encyclopedia of Japan. VI cild. Tokio: Kodansha. 1983. səh. 2. ISBN 0-87011-626-6. İstifadə tarixi: 8 aprel 2022.