Planetar geologiya
Planetar geologiya və ya astrogeologiya, ekzogeologiya —planetologiyanın planetlər və onların peykləri, asteroidlər, kometlər və meteorlar kimi göy cisimlərinin geologiyasını öyrənən bölməsidir.[1][2] Geo- sözönü ümumiyyətlə Yeri və ya əlaqəli mövzularını göstərsə də, planetar geologiya tarixi və rahatlıq səbəbi ilə belə adlandırılmışdır. Planetar geologiya Yerə əsaslanan geologiya ilə sıx bağlıdır.
Planetar geologiyaya bərk planetlərin daxili quruluşunu müəyyənləşdirmək, həmçinin planetar vulkanizm və zərbə kraterləri, fluvial və eol prosesləri kimi yerüstü proseslər daxildir. Günəş sisteminin asteroidlər, Koyper qurşağı və kometlər kimi kiçik cisimləri ilə birlikdə nəhəng planetlərin quruluşları və onların peykləri də araşdırılır.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
1960-cı illərin əvvəllərində Yugin Şumeykerə geologiya prinsiplərini planetar xəritələrə tətbiq etmək və planetologiyanın yeni qolunu yaratmaq etibar edilir. O planetologiya sahəsinə və zərbə kraterlərinin, peyklərin, astroid və kometlərin öyrənilməsinə əhəmiyyətli töhfələr vermişdir.[3]
Bu gün bir çox qurum planetar elmlərin və planetar geologiyanın öyrənilməsi ilə maraqlanır. Arizona yaxınlığındakı Arizona kraterindəki Ziyarət Mərkəzinə planetar geologiya muzeyi də daxildir. Bundan əlavə Montana Dövlət Universiteti, Braun Universiteti, Arizona Universiteti, Kaliforniya Texnologiya İnstitutu, Kolorado Universiteti, Qərbi Miçiqan Universiteti, Massaçusets Texnologiya İnstitutu və Sent Luis Vaşinqton Universiteti kimi bir sıra universitetlər geniş planetar tədqiqatlar aparırlar.
Alətlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Planetar geologiyada bir neçə vasitə, o cümlədən çəkic, kürək, fırça və s. kimi arxeoloji alətlər planetar geoloqlar tərəfindən tez-tez istifadə olunur.[4] Bu ümumi vasitələrlə yanaşı, yeni qabaqcıl texnologiyalar da planetar geoloqlar tərəfindən istifadə olunur.[5] Elm adamları da bu vasitələrlə Yer kürəsindəki teleskopların (otuz metrlik teleskop) və orbitə çıxan teleskopların (Hubble) fərqli planetar cisimləri görüntülədiyi xəritə və şəkillərdən istifadə edirlər.[6] Xəritələr və şəkillər NASA-nın Planetar Məlumat Sistemində saxlanılır, burada Planetar Şəkillər Atlası kimi vasitələr dağlar, yarğanlar və kraterlər kimi geoloji xüsusiyyətləri axtarmağa kömək edir.[7]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "What is planetary geology?". James F. Bell III (Cornell University), Bruce A. Campbell (Smithsonian Institution), Mark S. Robinson (U.S. Geological Survey). 11 August 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 October 2015.
- ↑ "GEOL212: Planetary Geology Fall 2015". University of Maryland Department of Geology. 8 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 October 2015.
- ↑ Chapman, Mary G. "Gene Shoemaker - Founder of Astrogeology". USGS. 4 September 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 May 2012.
- ↑ Young, Kelsey; Hurtado, José M.; Bleacher, Jacob E.; Brent Garry, W.; Bleisath, Scott; Buffington, Jesse; Rice, James W. "Tools and technologies needed for conducting planetary field geology while on EVA: Insights from the 2010 Desert RATS geologist crewmembers". Acta Astronautica. NASA's 2010 Desert Research and Technology Studies Mission Objectives and Results. 90 (2). 2013-10-01: 332–343. doi:10.1016/j.actaastro.2011.10.016. hdl:2060/20120012887. ISSN 0094-5765.
- ↑ "PDS Geoscience Node: Planetary Science Tools". pds-geosciences.wustl.edu. 2022-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-12.
- ↑ "Astrogeology Science Center". www.usgs.gov. 2022-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-12.
- ↑ "Cartography and Imaging Sciences Node of NASA Planetary Data System". www.usgs.gov. İstifadə tarixi: 2019-11-12.[ölü keçid]