Polkovnik Cek
| Polkovnik Cek | |
|---|---|
 | |
| Janr | roman |
| Müəllif | Daniel Defo |
| Orijinal dili | ingilis dili |
| Nəşr ili | 1722 |
Polkovnik Cek— Daniel Defonun ilk dəfə 1722-ci ildə nəşr olunmuş romanıdır. Onun ilkin nəşr olunduğu daha uzun başlıq, ümumiyyətlə polkovnik Cek kimi xatırlanan, həqiqətən də polkovnik Jakın tarixi və ecazkar həyatıdır. Cənab, iyirmi il oğru oldu, sonra Virciniyaya qaçırıldı, tacir kimi qayıtdı; O, dörd fahişə ilə beş dəfə evləndi; müharibələrə girdi, igidlik göstərdi, üstünlük qazandı, alayın polkovniki təyin olundu. Pikaretin romanı, Defoun Moll Flanders (1722) və Roxanne: The Happy Lady (1724) kimi digər əsərləri ilə birlikdə cinayət fantastikası kimi qəbul edilə bilər[1]. O, Moll Flanders ilə bir çox süjet elementləri və mövzularıyla oxşarlıq təşkil edir və romanlar on bir ay fərqlə nəşr olunur. Defonun bir çox digər əsərləri kimi, Polkovnik Cek də pul və cinayətə diqqət yetirir.
Süjet xülasəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Roman Cekin tərk edilmiş qeyri-qanuni uşaq olması ilə başlayır, ona baxan tibb bacısı atası tərəfindən Cek böyüyəndə onun "centlmen" olduğunu bildirmək üçün ona rəhbərlik edir. Tibb bacısı oğlunu himayəsində olan digər iki Cekdən fərqləndirmək üçün "Kapitan Cek" adlandırır və baş qəhrəmana "Polkovnik Cek" adını verir; digərini isə "Mayor Cek" adlandırır. Polkovnik Cek on yaşına çatanda tibb bacısı ölür və xarici dünyaya atılan üç oğlan cinayətkar olur; Polkovnik Cek Uillin cibgir köməkçisi olur və ticarət bacarıqları qazanır. Cinayətlərin miqyası və xarakteri ağırlaşdıqca Cek vurduğu zərəri anlamağa başlayır. Kapitan Ceklə ölkəni dolaşdıqdan və bir müddət Şotlandiyada məskunlaşdıqdan sonra onlar orduya qoşulurlar. Nyukasla gedərkən onları aldadırlar və Londona getdiyini düşündükləri, lakin əslində Virciniyaya gedən qayığa minirlər. Orada onları köləliyə satırlar. Cek yüksək səviyyədə xidmət edir və ağasında kifayət qədər güclü təəssürat yaradır ki, özü plantasiyanın sahibi olsun. Keçmiş həyatından peşman olan islah edilmiş bir xarakterə çevrilir. İngiltərəyə qayıdarkən onun gəmisi fransızlar tərəfindən tutulur və Cek Bordoya enir və burada ingilislər tərəfindən saxlanılan bir fransız taciri ilə dəyişdirilir. İngiltərəyə qayıdan Cek fransız davranışına görə özünü polkovnik Jak adlandırır. O, sərvətinin ölçüsünü bilməyən bir falçı tərəfindən evlənir. Arvadının xəyanətkar və zinakar olduğu ortaya çıxır və evlilik boşanma ilə başa çatır. Əsəbiləşən Cek Fransaya yollanır və oradan bir şirkət əsgər alır və o dövrün müharibələrində fransızların tərəfində vuruşur. Düşmən tərəfindən əsir götürüldükdən sonra Cek yenidən zinakar olduğu ortaya çıxan hesabçı bir qadınla evlənir. O, sevgilisini dueldə yaralayır və yenidən Londona qaçır. Cek yenidən evlənir, baxmayaraq ki, arvadı alkoqolik və zinakar olur və nəhayət sərxoş olub ölür. O, yenidən evlənir, lakin 1715-ci ildə uğursuz Yakobit üsyanına qatıldıqdan sonra ölkəni tərk edir. O, Virciniyaya köçmək qərarına gəlir, onun yeni arvadı Moqqi bu zaman ölür. Orada Cek boşanmış arvadı ilə tanış olur, o, öz plantasiyasında xadimə olur, onunla barışır və yenidən evlənir. Koloniya cəza olaraq oraya gətirilən əsir götürülmüş Yakobit üsyançıları tərəfindən işğal edilir. Öz təhlükəsizliyindən narahat olan Cek və arvadı xəstəlik adı altında Qərbi Hindistana qaçır və orada qalan üsyançıların ümumi əfv olunduğunu və buna görə də onun azad bir insan olduğunu öyrənir. Artıq biznes maraqlarını idarə etmək üçün geri qayıdan həyat yoldaşına qoşulmaq üçün Virciniyaya qayıdan Cekin gəmisi ispanlar tərəfindən tutulur və o, Havanaya çatır. Əsirlikdə olmasına baxmayaraq, o, qeyri-qanuni ticarət macəralarından pul qazanmağı bacarır və tezliklə Virciniyaya qayıdır. Cek ispan əlaqələri ilə müntəzəm ticarət etməyə başlayır, lakin səlahiyyətlilər onun varlığını aşkar etdikdə onların arasına sığınmaq məcburiyyətində qalır. Özünü ispan kimi göstərən Cek bir müddət kifayət qədər rahat yaşayıb və tövbə və din haqqında daha çox fikirləşir. Roman, Cekin Virciniyadan olan həyat yoldaşına qovuşmaq üçün Kadizə, oradan da Londona getmək niyyətindən danışması ilə bitir.
Mövzuları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yalnız on bir ay ara ilə nəşr olunan Polkovnik Cek Defonun başqa bir əsəri olan Moll Flanders ilə bir çox süjet elementlərini bölüşür. Bu oxşarlıqlar arasında: həm Moll, həm də Cek yetimdir; beş dəfə evlənirlər; əvvəlcə çarəsizlikdən cinayətə üz tuturlar; prosesdə haqsız olaraq həbs edilirlər; Amerikaya müqaviləli qulluqçular kimi aparılır; zəngin plantasiya sahibləri olmaq istəkləri olur; müəllimin məsləhətindən faydalanmaq; uzun illərdən sonra son günlərini birlikdə yaşadıqları itirilmiş həyat yoldaşına qovuşurlar. Hər iki halda da hekayəçi romanın bağlanışında İngiltərəyə qayıtdığını bildirir. Eynilə, onların hər ikisi zəriflik vəziyyətinə can atırlar — Cek uşaqlıqda ətrafındakıları görməsinin təsirindən, Moll isə bunun onun ilk haqqı olduğunu bildikdən sonra nəticə etibarilə hər ikisi də sonda buna nail olurlar.[2] Nəticə etibarilə və Defo-nun digər fantastikası ilə ümumi olaraq, romanın əsas mövzularına pulun dəyəri,[3], qanun və cinayət[4] daxildir.