Qütbşahlar

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixi dövlət
Qütbşahlar
سلطنت قطب شاهی
Bayraq
Bayraq
 
 
1518 — 1687

Paytaxt Qolkonda 1518–1591, Heydərabad 1591–1687
Rəsmi dilləri Fars dili[1] Azərbaycan türkcəsi[2].
Dövlət dini Şiəlik[3][4]
Valyuta Moqur
İdarəetmə forması Monarxiya
 • 1518–1543 Sultanqulu bəy Baharlı
 • 1543–1550 Cəmşidqulu bəy Baharlı
 • 1550 Sübhanqulu bəy Baharlı
 • 1550–1580 İbrahimqulu bəy Baharlı
 • 1580–1611 Məhəmmədqulu bəy Baharlı
 • 1611–1625 Sultan Məhəmməd bəy Baharlı
 • 1626–1672 Abdullah Qütbşah
 • 1672–1686 Əbülhəsən Tana Şah
Davamiyyət
 →
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Qütbşahlar[5]Qolkondə sultanlığını idarə edən[6] və əsası türk Qaraqoyunlu sülaləsinə uzanan hökmdar ailəsi.[7][8] Onların idarə etdikləri sultanlıq müasir Hindistanın cənubunda yerləşmişdir. Bəhməni sultanlığının süqutundan sonra 1512-ci ildə Qütbşahlar sülaləsi hakimiyyətə gəlmişdir. Bu sülalədən ilk hökmdar Sultanqulu Qütbülmülk olmuşdur. İngilisdilli qaynaqlarda bu hökmdar daha çox Quli Qütbşah adlandırılır.[9][10][11][12]

1636-cı ildə Böyük Moğol imperatoru Şahcahan Qütbşahları onun ali hakimiyyətini tanımağa və illik vergi verməyə məcbur etməyi bacardı. Sülalə VII hökmdarı Əbülhəsən Qütbşahın hakimiyyətinin sonunda öz varlığını itirdi. Belə ki, moğol imperatoru Övrəngzib Əbülhəsəni məğlub edtmiş və Dövlətabad qalasında ömürlük həbsə atmışdır. Bundan sonra isə, Golkondə sultanlığının ərazisini öz imperiyasına birləşdirmişdir.[13][14][9] Sülalənin idarə etdiyi ərazilərə müasir Karnataka, Andhra Pradeş, Orissa və Telanqana ştatlarının əraziləri daxil olmuşdur.[15] Qütbşahlar davamlı olaraq Adilşahlar və Nizamşahlar münaqişə içərisində olmuşdur.[14]

Qütbşahların öz ölkələrində şiə mədəniyyətinin yayılmasına hamilik edirdilər.[9][10] Hindşünas Riçard Eatonun bildirdiyinə görə, zamanla bu siyasət dəyişmiş, Qütbşahlar Teluqu dilini qəbul etmiş, öz dövlətlərini teluqudilli dövlət olaraq görməyə başlamış, elit təbəqə və hökmdar özünü Teluqu sultanı olaraq təqdim etmişdir.[16]

Sülalənin qurucusu olan Sultanqulu bəy Baranlı Həmədan vilayətində dünyaya gəlmişdi. O, Qaraqoyunlu sülaləsinə mənsub olan bir Türkman idi və Qara Yusifin soyundan gəlirdi.[17][18] XVI əsrdə o, dayısı Allahqulu, bəzi dostları və ailəsi ilə birlikdə Dehliyə mühacirət etdi. Daha sonra o, cənubda yerləşən Dəkkənə yollandı və orada müsəlmanlardan II Mahmud şah Bəhməniyə xidmət etməyə başladı.[19][20] Bəhməni sultanlığının 5 Dəkkən sultanlıqlarına parçalanmasından sonra Sultanqulu Qolkondənin müstəqilliyini elan etdi.[20] Qısa müddət sonra isə özünü müstəqil elan etmiş Sultanqulu Qütbşah titulunu götürdü və Qütbşahlar sülaləsinin əsasını qoydu. O, 1543-cü ildə oğlu Cəmşid tərəfindən qətlə yetirildi və yerinə oğlu keçdi.[20] Cəmşidin 1550-ci ildə xərçəng xəstəliyindən ölümündən sonra yerinə azyaşlı oğlu keçdi. Bir ildən sonra sultanlığın zadəganları İbrahimqulunu geri gətirib sultan etdilər.[21]

İslam elmləri üzrə ixtisaslaşmış Annemarie Şimmel bildirir ki, erkən dönəm Qütbşahi hökmdarları hindulara öz dini ibadətlərini yerinə yetirməyi qadağan etmişdilər. Daha tolerant hökmdar olan Məhəmmədqulu Qütbşah (1580–1611) dövründə hindulara öz dini etiqadlarını yerinə yetirməyə, Holi və Divali kimi festivallarını açıq şəkildə qeyd etməyə icazə verildi.[22] Daha sonrakı hökmdarlar dövründə isə hindular dövlətdə yüksək səviyyəli vəzifələrə də təyin olunmağa başlanıldılar. Məsələn Tana Şahın dövründə Madanna və Akkanna kimi Brahma hinduları nazir təyin edilmiş, vergi toplamaq, vəzinəyə nəzarət kimi mühüm vəzifələr onlara tapşırılmışdı. Bu dövlət daxilində müsəlman elitlərlə yavaş-yavaş yüksələn hindular arasında fraksiyalaşmaya səbəb oldu. Müsəlman elitlər Övrəngzibə müraciət etdilər və onun göndərdiyi hərbi birləşmə Qolkondəyə hücum etdi. Madanna və Akkannanın başları kəsildi, mülkləri yağmalanıb müsadirə edildi və Qütbşahların altında vəzifələrdə çalışan hinduların bir çoxu öldürüldü. Qısa müddət sonra sonuncu Qütbşahi hökmdarı Övrəngzib tərəfindən Dövlətabad qalasına həbsə atıldı və bununla da, Qütbşahlar sülaləsi sonlandı. Qolkondə, daha sonralar inşa edilmiş Çar Minar (sonrakı adı Heydərabad) sultanlığın paytaxtı kimi istifadə edilmişdir.[20] Hər iki şəhər Qütbşahi hökmdarları tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Sülalə Qolkondəni 171 il idarə etmiş, onların hakimiyyəti 1687-ci ildə Övrəngzibin hücumu ilə sonlanmışdır.[23] Keçmiş Qolkondə sultanlığının ərazisi Moğol imperiyası ərazisinə daxil edilmiş və Heydərabad subahlığı adlandırılmışdır.[24]

Səfəvilərlə əlaqələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dəkkəndə bir neçə şiə dövlətinin yaradılması ilə Səfəvi imperiyası özünü şiə dünyasının ortasında olduğunun fərqinə vardı. Səfəvi sarayına digər şiə dövlətləri tərəfindən dövlətçilik sahəsində bələdçi kimi yanaşır və ondan "qəzəbli sünni dünyası"na qarşı qorunma istəyirdilər.[25] Bu sultanlıqlar müasir mərkəzi və qərbi Hindistanda XVI əsrdə Bəhməni sultanlığının parçalanmasından sonra meydana çıxmışdı və əsas sahil xəttlərinə nəzarət etməkdə idilər. Bu sultanlıqlardan ikisi Əhmədnaqar və Qolkonda sultanlıqları I Şah İsmayılın müvafiq addımından sonra onlar da şiəliyi dövlətin rəsmi məzhəbi elan etdilər.[26] Lakin buna baxmayaraq, Qaraqoyunlu sülaləsindən olan Sultanqulu Baharlu babaları olan Qara Məhəmmədlə Qara Yusifin şiəliyi Şah İsmayıldan daha əvvəl qəbul etməsi ilə fəxr edirdi.[27] O, deyirdi:

" Peyğəmbərə və onun canişini Əliyə də and içdim ki, əgər nə vaxtsa istiqlaliyyət əldə edə bilsəm, “möminlərin bayraqlarının indiyədək dalğalanmadığı” yerlərdə on iki imamın ardıcıllarının imanının yayılmasına kömək edəcəyəm; amma sən elə bilmə ki, mən bu fikri Şah İsmayıldan götürmüşəm; bilsinlər ki, mən ondan əvvəl, Sultan Yaqubun dövründən, ata-babalarımın imanı olduğu kimi, on ikinin (Allahın onlara salamı olsun) dininə etiqad etmişəm. İndi mənim yüz yaşım var, onun çoxunu həqiqi dinin qanunlarını təbliğ etməyə həsr etmişəm; indi isə xarici aləmdən uzaqlaşıb qalan günlərimi dua ilə keçirmək istəyirəm”.[28] "

Özüdə Azərbaycan türklərindənQaraqoyunlu nəslindən olan İbrahimqulu Qütbşahın Qolkondadan Səfəvi şahı I Təhmasibə göndərdiyi məktubda deyilir:

" İbrahimqulu Qütbşah ilahi kömək və şah lütfü ilə qələbə bayrağını qaldırdı. O, Pleiades düyününə yığılmış düşmən sıralarının Ursanın quyruğu kimi səpələnməsinə səbəb oldu. İndi o, rəhbərliyin öhdəliklərini yerinə yetirə və köhnə əlaqələri yeniləyə bilir. Açığı, bizdən əvvəl heç kim bu torpaqlarda İmami əqidəsinin təbliğat bayrağını qaldırmayıb! Bizdən əvvəl heç kim əzəmətli On iki xütbəni yaymayıb! Bu böyük əqidənin əsaslarını və bu ali şəriət hökmlərini möhkəmləndirmək üçün gündən-günə böyük səylər göstəririk.[29] "

Tarixçi Harun Xan Şirvani iddia edir ki, Qolkonda sultanları ilə Səfəvilər arasında münasibətlər şiəliyin sonuncudakı hökmranlığı ilə güclənmişdir.[30]

1631-ci ildə Moğol İmperatoru Şah Cahanın bölgəyə qarşı böyük bir kampaniyaya başladığı zamanda Cənubi Hindistandakı Dəkkən yaylasında siyasi nizam əhəmiyyətli dəyişikliklər ərəfəsində idi. Vəziyyətin ciddiliyini dərk edən Qolkonda sultanı Abdulla Qütbşah Heydərabaddakı sarayında aşağıdakı çıxışı etdi. Onun saray tarixçisi Nizaməddin Əhməd Şirazi ondan sitat gətirir:

" Bizim şanlı əcdadımız – Hindistan hökmdarlıqlarının fatehi və hakimi (sahib-i keran) – peyğəmbərin, möminlərin rəhbəri Əlinin (Heydərin) pak ruhunun və On iki imamın müqəddəs ruhlarının köməyi ilə rəzil kafirlərin və alçaq hinduların başçılarının baş və boyunlarını öz gücü və şücaəti, Zülfiqar kimi qılıncı ilə vurdu...[Beləliklə] öz səltənətini fəth etdi. Məhəmməd qövmünün adət-ənənələrini və Əlinin imanını yaydı.[31] "

Qolkondə sultanlığı maddi baxımdan çox zəngin idi. Onun əsas gəlir mənbəyi torpaq vergisi olduğu halda,[32] sultanlıq krallığın cənub bölgələrindəki mədənlərdən almaz istehsalı üzərindəki inhisarından böyük gəlir əldə edirdi. Sultanlığın Krişna və Qodavari deltalarına da nəzarəti var idi, bu da ona toxuculuq kimi malların istehsal olunduğu bölgənin kəndlərində sənətkarlıq istehsalına çıxış imkanı verirdi. Masulipatnam şəhəri almaz və tekstil ixracı üçün Qolkondə Sultanlığının əsas dəniz limanı kimi xidmət edirdi. Krallıq 1620–1630-cu illərdə maliyyə rifahının zirvəsinə çatmışdı.[33][34]

Pambıqçılıq və toxuculu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XVII əsrin əvvəllərində Dekan bölgəsində güclü pambıqçılıq sənayesi mövcud idi. Daxili və ixrac istehlakı üçün çoxlu miqdarda pambıq parça istehsal edilirdi. Müslin və kalikodan yüksək keyfiyyətli düz və naxışlı parça istehsal edilmişdir. Sadə parça ağ və ya qəhvəyi rəngdə, ağardılmış və ya boyalı çeşiddə mövcud idi. Bu parça İranAvropa ölkələrinə ixrac edilirdi. Naxışlı parça mavi üçün indiqo, qırmızı rəngli çaplar üçün çay-kök və bitki sarısı ilə hazırlanmış rəngləndiricilərdən istifadə edilirdi. Naxışlı parça ixracı əsasən Yava, Sumatra və digər şərq ölkələrinə idi.[35] Golkondə Ayutthaya Siam ilə güclü ticarət əlaqəsinə malik idi.[36]

Qolkondə sultanlığı Qolkondə almazı adlandırılan almazlarına görə xeyli məşhur idi. Hələ Qütbşahlar sülaləsi hakimiyyətə gəlməmişdən əvvəl bu almazlar bazarda mövcud idi və tacirlər vasitəsiylə Avropa da daxil olmaqla, müxtəlif ölkələrə ixrac edilirdi.[37]

Mədənlərdən alınan brilyantlar (xüsusən də hazırda Andhra Pradeş əyalətinin Guntur rayonunda yerləşən Kollur Mədəni) kəsilmək, cilalanmaq, qiymətləndirilmək və satılmaq üçün Heydərabad şəhərinə daşınırdı. Qolkondə özünü almaz ticarət mərkəzi kimi qurdu və 19-cu əsrin sonuna qədər Golkondə bazarı dünyanın ən yaxşı və ən böyük almazlarının əsas mənbəyi oldu.[38]

Qütbşahlar öz dövlətlərində ilk öncələr şiə mədəniyyətinin yayılmasına çalışırdılar.[9][10] Bu siyasət onların hakimiyyətlərinin ilk 90 ilində (1510–1600) izlənildi.[16] XVII əsrin əvvəllərində Sultan Məhəmmədqulu Qütbşah ilə bu siyasət dəyişməyə başladı.[14] O, dövlətdə Teluqu dilinə və mədəniyyətinə hamilik etməyə başladı. Dövlət fərmanlarının həm fars, həm də teluqu dilində verilməsinə başlanıldı. Sülalənin sonuna yaxın dövlət fərmanlarının son hissəsi fars dilində verilsə də, əsas hissəsi teluqu dilində verilirdi. Hindşünas Riçard Eatonun bildirdiyinə görə, teluqu dilini qəbul etdikdən sonra onlar öz ərazilərini əsasən tequlidillilərin ərazisi olaraq görür, elitləri isə özlərini Teluqu sultanları olaraq qəbul edirdilər.[16]

Sultan Məhəmmədqulu Qütbşah (1580–1612) Daxini urducasında, farsca və teluqu dilində şeirlər yazırdı.[10] Sonrakı şair və yazıçılar da öz əsərlərində bu dillərdən istifadə edirdilər.[10] 1634-cü ildə Abdullah Qütbşahın hakimiyyəti dövründə sevgi və seks barədə qədim sanskrit əsəri olan Ratirahasya tərcümə edildi və Ləzzət-un Nisə adlandırıldı.[39]

Qutb Şahi memarlığı hind və orta şərq memarlıq üslublarının kulminasiya nöqtəsi olan Hind-İslam memarlığı idi.[40] Onların üslubu digər Dekan sultanlıqlarının üslubuna çox bənzəyirdi. Qütbşahi hökmdarları Çar minarını tikdirmişdilər.[10]

Qutb Şahi Hind-İslam memarlığının bəzi nümunələri Qolkondə qalası, Qutb Şahilərin məqbərələri, Çar Minar və Çar Kaman, Məkkə məscidi, Xeyrtabad məscidi, Həyat Bəkşi məscidi, Təramati Baradari və Toli məscididir.[40][41]

Qütbşahı dövləti yüksək səviyyədə mərkəzləşdirilmiş bir dövlət idi. Sultan mütləq icraedici, hüquqi və hərbi hakimiyyətə sahib idi. O, səfərdə olduğu zaman təyin etdiyi naib onun yerinə bu məsələləri həll etməli idi. Peşva və ya baş nazir sultanlıqda ən yüksək bürokratik vəzifə hesab edilirdi. Ona bir neçə nazir kömək edirdi. Məsələn, Mir Cumla maliyyə naziri, Kotval polis naziri və Xəzinədarı göstərmək mümkündür.

Hakimiyyətlərinin böyük bir hissəsində Qütbşahlar cagir sistemindən istifadə etmişdirlər. Bu sistemlə onlar həm özlərinə ordu, həm də vergi toplayırdılar. Cagirdarlar topladıqları verginin bir hissəsini özlərinə saxlayır, yerdə qalan hissəsini isə hökmdara verirdilər. Vergilərin toplanması icarə üsulu ilə həyata keçirilirdi və ən yüksək təklifi verən hakimliyə də iddialı olurdu. Hakimlər dəbdəbəli bir həyat yaşasalar da, hər hansısa uğursuzluğa görə ən ağır cəza ilə cəzalandırılırdılar, buna görə də, onlar xalqa qarşı sərt davranırdılar.[35] Son sultan olan Tana Şah özünün vergi toplanması üzrə məsul hindu nazirindən aldığı məsləhətlə vergilərin mülki peşəkar şəxslər tərəfindən toplanması islahatı həyata keçirmək istəyirdi. Əsgərlərə, dövlət işçilərinə, saray məmurlarına və bütün müsəlman elitalarına sultan xəzinəsindən müavinətlər verilirdi. Bu islahatlar gəlirlərdə böyük artım gətirdi.

Morelandın bildirdiyinə görə, əvvəllər sultanlıqda Orta Şərqdən gələn müsəlmanlar yerli müsəlmanlardan daha çox maaş alırdılar. ə 17-ci əsrin əvvəllərində bu gəlmə müsəlmanlar hinduları ümidsizliyə salaraq aylıq 4–5% kimi yüksək faizlə (sələmçilik) borc verməklə varlandılar.[35]

Sultanlığın 66 qalası var idi və hər qalaya Nayak adlı şəxs başçılıq edirdi.[42] XVII əsrin ikinci yarısında Qütbşahi sultanı xeyli sayda hindu nayakını işə aldı. Kruijtzerin bildirdiyinə görə, onların əksəriyyəti brahmanlardan idilər. Bir digər qaynağa görə isə, onların çoxu Kamma, Velama, Kapu və Raju kimi döyüşçü kastalarından idilər.[43] Onlar mülki gəlir məmuru kimi xidmət edirdilər. 1687-ci ildə moğolların Qütbşahlar sülaləsinni hakimiyyətinə son qoymasından sonra bu qeyri-müsəlman nayakların çox işdən azad edildilər və müsəlman hərbi liderlərlə əvəz edildilər.[44][43][45]

İnzibati bölgü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1670-ci ildə sultanlıq 21 sərkərdən (əyalətdən) ibarət idi. Sərkərlər də öz növbəsində 355 parqanaya (bölgələrə) bölünürdü:[46][47]

Gokondə sultanlığının inzibati bölgüsü[48][49]
S. No. Sərkərin (əyalətin) adı Paraqanaların sayı
1 Golkondə (Məhəmmədnaqar) 22
2 Medak 16
3 Melangūr 3
4 Elangandel 21
5 Varangal 16
6 Xammamēṭ 11
7 Dēvarkoṇḍa 13
8 Pangal 5
9 Mustafanaqar 24
10 Bhoṇgīr 11
11 Akarkara 6
12 Kovilkoṇdā 13
13 Ghanpura 8
14 Murtaza Nagar

with three atrafs

39
15 Machilipatnam 8
16 Ellore 12
17 Rajahmundry 24
18 Chicacole

with 3 atrafs

115
19 Kaulas 5
20 Nizampatnam Mahal 1
21 Arkot Tərəf daxil olmaqla Karnatak[47]

(orada 16 sərkər var idi)

162[49]

Qütbşahlar sülaləsi Dəkkənin digər müsəlman dövlətləri kimi Şiə idilər və bir çoxlarının müasir İran coğrafiyası ilə əlaqələri mövcud idi. İlk əvvəllərdə onlar şiə müsəlman adətləri barədə çox qəti idilər və hinduları təzyiqə məruz qoyurdular. Məsələn, Golkondə sultanlığında açıq bir şəkildə hindu festivallarının keçirilməsi qadağan edilmişdi. Bu siyasət Məhəmmədqulu Qütbşah dövründə dəyişdirildi və hindulara öz festivallarını, dini ibadətlərini açıq bir şəkildə yaşamağa icazə verildi.[50][51]

Qütbşahlar şiə, sufi və sünniliyə aid ənənələrə, elmlərə və mədəniyyətə hamilik edirdilər, özlərinin son onilliklərindən etibarən isə hindu ənənələri də bura daxil edildi. Sülalənin sonlandırılmasından az əvvəl, sonuncu hökmdar Tana Şaha özünün hindu nazirləri Madanna və Akkanna Ramanın Bhadraçakam məbədinə Rama Navami bayramında daş-qaş göndərmə ənənəsi başlatmağı məsləhət görmüşdülər.[52]

Sülalədən çıxmış 8 hökmdar olmuşdur. Onlar bunlar idi:

Personal Name Titular Name Reign Notes
From Until
Sultanqulu
سلطان قلی
Sultanqulu bəy Baranlı 1512 1543
  • Sülalənin əsasını qoymuş şəxs.[15]
  • Üveysqulu bəyin oğlu.
  • Qara Yusifin nəticəsi
Cəmşidqulu
جمشید
Cəmşidqulu bəy Baranlı 1543 1550
  • Sultanqulu bəyin ikinci oğlu
Sübhan
سبحان
Sübhanqulu şah 1550 1550
  • Cəmşidqulu bəyin oğlu.
  • 7 yaşında sultan olmuş, lakin qısa müddət sonra vəfat etmişdir.
İbrahim
ابراہیم
İbrahimqulu şah 1550 1580
  • Sultanqulu bəyin kiçik qardaşı.
  • Dəkkən sultanlıqları ilə birlikdə Talikota savaşında döyüşmüşdur.
Məhəmmədəli
محمد علی
Məhəmmədqulu şah 1580 1612
  • İbrahimqulu şahın oğlu.
  • Heydərabad şəhərinin əsasını qoyan şəxs.
  • Məhəmmədəli ərəb, fars, urdu və teluqu dilləri üzrə elm ilə məşul olmuşdur.
Sultan Məhəmməd
محمد سلطان
Sultan Məhəmməd şah 1612 1626
  • Məhəmməd Aminşahın oğlu.
  • İbrahimqulunun nəvəsi.
  • Məhəmmədqulunun kürəkəni.
Abdullah
عبداللہ
Abdullah şah 1626 1672
  • Sultan Məhəmmədin oğlu.
Abülhəsən
ابُل حسن
Əbülhəsən Tana Şah 1672 1686
  • Abdullah şahın kürəkəni. O, hakim sülalə ilə o qədər də yaxın əlaqəyə malik deyildi. Sultan Məhəmmədin qızı ilə evlənmiş, o, ölərkən oğlan varisi olmadığı üçün taxta çıxmışdır. O, Məhəmmədqulu şahın qardaşı oğlanlarından birinin soyundan gəlməkdə idi.[53][54]
  • 1686-cı ildə Övrəngzib tərəfindən məğlub edilmiş, daha sonra həbsə atılmış və orada 1699-cu ildə ölmüşdür.

Qütbşahi ultanlarının məzarları Golkondanın xarici divarından təxminən bir kilometr şimalda yerləşir. Bu tikililər gözəl oyma daş işlərindən hazırlanmışdır və ətrafı abadlaşdırılmış bağlarla əhatə olunmuşdur. Onlar ictimaiyyət üçün açıqdır və hər il xeyli sayda ziyarətçi buranı ziyarət edir.[55]

  1. Brian Spooner and William L. Hanaway, Literacy in the Persianate World: Writing and the Social Order, (University of Pennsylvania Press, 2012), 317.
  2. Öztuna, Yılmaz, "Devletler ve Hanedanlar, Cilt:1", Kültür Bakanlığı, Ankara (1996), s. 972-974
  3. Christoph Marcinkowski, Shi'ite Identities: Community and Culture in Changing Social Contexts, (LIT Verlag GmbH & Co., 2010), 169.
  4. Salma Ahmed Farooqui, A Comprehensive History of Medieval India: From Twelfth to the Mid-Eighteenth Century, (Dorling Kindersley Pvt. Ltd, 2011), 180.
  5. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin Hindistanın türk-müsəlman sultanlıqları ilə qarşılıqlı əlaqələri tədqiq olunub.
  6. Marcinkowski, 2015. səh. 169-170
  7. Syed, 2011. səh. 258
  8. Siddiq, 2017. səh. 203-216
  9. 1 2 3 4 Farooqui, 2011. səh. 177–179
  10. 1 2 3 4 5 6 Chandra, 2009. səh. 210
  11. Schimmel və başqaları, 2004
  12. Peacock və Richard, 2020
  13. Overton, 2020. səh. 82
  14. 1 2 3 Bosworth, 1996. səh. 328
  15. 1 2 Sen, 2013. səh. 118
  16. 1 2 3 Eaton, 2005. səh. 142-143
  17. Minorsky, 1955. səh. 50–73
  18. Khan, 1996. səh. 2
  19. Mubayi, 2022
  20. 1 2 3 4 Michell və Zebrowski, 1999. səh. 17
  21. Khān, 1996. səh. 2
  22. Schimmel, 1975. səh. 143
  23. Chandra, 2009. səh. 331
  24. Richards, 1975. səh. 241-260
  25. Mitchell, 2002. səh. 17
  26. Tucker, 2021. səh. 543-544
  27. Minorsky, 1954. səh. 276
  28. Ferishta, 2013. səh. 353
  29. Fischel, 2021. səh. 332
  30. Fischel, 2021. səh. 333
  31. Fischel, 2021. səh. 331
  32. Eaton, 2012. səh. 142-143
  33. Eaton, 2005. səh. 157
  34. Kanakarathnam, 2014. səh. 691
  35. 1 2 3 Moreland, 1931. səh. 78, 89
  36. Marcinkowski, 2014
  37. "The Market for Golconda Diamonds Has Mushroomed". New York Times. 2009. 2023-04-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 avqust 2023.
  38. "Delving into the rich and often bloody history of Golconda Fort". The Hindu. 5 noyabr 2016. 2023-05-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 avqust 2023.
  39. Akbar, 2019
  40. 1 2 Farooqui, 2011. səh. 181
  41. "The Qutb Shahi Monuments of Hyderabad Golconda Fort, Qutb Shahi Tombs, Charminar". UNESCO World Heritage Centre. 5 iyun 2011. 11 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 avqust 2023.
  42. Luther, 1991. səh. 78, 89
  43. 1 2 Kulkarni, 1999. səh. 57
  44. Department of History, Osmania University, 1996. səh. 57
  45. Reddy, 2006. səh. 163
  46. Nayeem, 2014. səh. 22
  47. 1 2 Sherwani, 1974. səh. 655
  48. Nayeem, M. A. MARITIME TRADE AND GROWTH OF URBAN INFRASTRUCTURE IN PORT CITIES OF COLONIAL ANDHRA: A STUDY OF MASULIPATNAM // The Heritage of the Qutb Shahis of Golconda and Hyderabad, Volume 1. Hyderabad Publishers. 2016. 22. ISBN 9788185492230.
  49. 1 2 Haroon Khan Sherwani. "History of the Qutb Shāhī Dynasty". Munshiram Manoharlal Publishers. 1974. səh. 655.
  50. Schimmel, 1975. səh. 141-152
  51. Ruffle, 2013. səh. 210
  52. Sarma, 2004. səh. 326
  53. Krishnaswami, 1932. səh. 93–107
  54. Kruijtzer, 2009. səh. 86
  55. "Restoration of Quli Qutub Shahi tombs". www.thehindu.com. 28 oktyabr 2018. 2023-04-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2023.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]